/dc-useruploads-images/cca336952515458f9c071b64e39907eb.png)
De Telegraaf schrijft over een ‘kansloze asielplaag,’ in eigen land staan ze bekend als harraga: jongeren die van Algerije naar Europa vluchtten. Bijna duizend Algerijnen vroegen in het afgelopen jaar asiel aan in Nederland: achttien keer zoveel als het jaar daarvoor.
Eind vorig jaar liepen de gemoederen hoog op. In een brandbrief schreef het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) dat medewerkers van asielzoekerscentra en omwonenden zich onveilig voelen door asociaal en crimineel gedrag van asielzoekers uit Noord-Afrika.
Ook al maken ze in Nederland en de rest van West-Europa vrijwel geen kans op asiel, het is óók vrijwel onmogelijk om deze groep uit te zetten. In een poging daar verandering in te brengen, reist staatssecretaris Klaas Dijkhoff (Veiligheid & Justitie) binnenkort naar Algerije.
Dijkhoff is niet de enige die afspraken wil maken met het Noord-Afrikaanse land: ook de Europese Unie staat te trappelen. Sinds de speciale EU-Afrikamigratietop in het Maltese Valletta wil de Europese Commissie overeenkomsten sluiten met landen in Afrika om migratie in een vroeg stadium buiten de deur te houden.
Een soort EU-Turkijedeal dus, maar dan met tientallen landen in Afrika. Daaronder relatief veilige landen als Mali en Senegal, maar ook dubieuze regimes als Eritrea en Soedan. En Algerije dus, het grootste land van Afrika, dat grenst aan Marokko en Libië, de twee belangrijkste Afrikaanse springplanken naar Europa. Na de burgeroorlog is het land in korte tijd uitgegroeid tot een doorreis-, uitreis- én bestemmingsland.
Niet gek dus dat we in Algerije Afrikaanse migranten, Syrische vluchtelingen en Algerijnse harraga met allen dezelfde wens ontmoeten: een nieuw leven in Europa. En niet voor niets dat politieorganisatie Europol de Algerijnse kuststad Oran een van de belangrijkste nieuwe ‘hotspots’ voor migrantensmokkel naar Europa noemt: het land bestaat voor vier vijfde uit de Sahara, waar migratie vanwege de karavaanroutes een eeuwenoud fenomeen is.
Terwijl Dijkhoff zijn reis naar Algiers voorbereidt, zit de Europese Commissie in Brussel in feite met hetzelfde probleem: zakendoen met Algerije is, zeker als het gaat over migratie, geen eenvoudige klus. Het land staat bekend als een van de meest gesloten regimes in de Arabische regio. Hoe wil Europa dat aanpakken?
Om dit beter te begrijpen hebben wij uitgezocht wat Brussel van plan is met Algerije op migratiegebied. We ontdekten niet alleen hoe schimmig dit proces is, maar ook hoe onmogelijk de plannen zijn.
1. De plannen verschillen én zijn heel onduidelijk
Sinds de speciale EU-Afrika-migratietop in Valletta zijn er drie rapporten verschenen die de Europese migratieplannen uiteenzetten. Een eerste rapport verscheen vorig jaar zomer, twee voortgangsrapporten volgden in oktober en december.
In elk verslag wisselen de landen waarmee de EU zegt te willen samenwerken. Afgelopen zomer waren het er zestien, in oktober werd dit teruggebracht tot vijf en vereisten de andere landen slechts ‘speciale aandacht,’ in het laatste rapport wordt, weggemoffeld in een voetnoot, melding gemaakt van 23 landen.
Wanneer we inzoomen op Algerije zien we hoe verwarrend en ondoorzichtig de plannen zijn. Bij het doorspitten van de Europese persberichten en rapportages komen we niet veel verder dan een vermelding over het ‘verdiepen van het dialoog en samenwerking’ in een enkele voetnoot. Algerije blijkt ingedeeld te zijn in het ‘North of Africa Window,’ waarvoor in totaal 64,5 miljoen euro is uitgetrokken. Voor Marokko, Tunesië, Libië en Egypte zijn projecten aangekondigd.
Wát de Europese Commissie met Algerije van plan is en vooral wáárom wordt niet vermeld
Vorige week publiceerde de Europese Commissie een nieuw document met voorgestelde maatregelen voor een betere beheersing van migratie langs de routes vanuit Noord-Afrika over de Middellandse Zee. Daarin staat dat de EU in overleg is met Algerije en dat het verder uitbouwen van deze samenwerking nodig is.
Maar wát de Europese Commissie met Algerije van plan is en vooral wáárom wordt niet vermeld. Meerdere keren belden we de Europese Commissie, maar die gaf niet thuis wanneer wij vroegen wat precies de plannen zijn met Algerije. Eén voorlichter ontkende zelfs dat er plannen gemaakt worden: ‘Algerije? Daar zijn we niet mee bezig.’
Maar op een speciale website over migratiedeals van de Duitse krant Tageszeitung stuitten wij op een gelekte memo van de Europese Commissie uit februari 2016. Het betreft een landenprofiel van Algerije, gericht op het verbeteren van de samenwerking op het gebied van migratie, mobiliteit en repatriëring.
Wie het document doorleest, snapt waarom de Europese Commissie liever geen uitspraken doet over de mogelijkheid van een migratiedeal met Algerije: ‘Er lijkt momenteel geen interesse te zijn aan de Algerijnse kant om onderhandelingen te starten,’ schrijft de commissie.
Wat ons brengt op het volgende punt.
2. Een deal sluiten met Algerije gaat bijna onmogelijk worden
Het deporteren van uitgeprocedeerde vluchtelingen is enorm lastig. Ook vóór de vluchtelingencrisis worstelden Europese landen met het uitzetten van uitgeprocedeerde asielzoekers. Het is bureaucratisch en tijdrovend, papieren en paspoorten ontbreken, evenals de wil om mee te werken van zowel migranten als hun landen van herkomst.
Algerije is daarin geen uitzondering. Volgens het document van de Europese Commissie werd in 2014 een kwart van de deportaties van Algerijnen werkelijk uitgevoerd. Over het sluiten van een migratiedeal met Europa zou Algerije ‘uiterst sceptisch’ zijn.
Het terugsturen van migranten en vluchtelingen uit derde landen, zoals nu gebeurt in Turkije met Syrische vluchtelingen en wat Malta wil met Libië, is voor Algerije al helemaal uitgesloten. Pascal Reyntjens, landendirecteur van de International Organization for Migration (IOM) in Algiers, verklaart dat de Algerijnen sinds de dekolonisatie hun autonomie op het wereldtoneel koesteren. ‘Hoofdzaak voor hen is hun soevereiniteit te behouden voor al hun acties, inclusief migratie.’
Toch wil Brussel een deal. Eurocommissaris Frans Timmermans vertelde afgelopen zomer hoe: met cadeautjes - denk aan gunstige visumregelingen en ontwikkelingsgeld - en zo nodig straf.
Neem ook het recente bezoek van minister Bert Koenders (Buitenlandse Zaken) aan Mali in opdracht van de Europese Commissie. Bij terugkomst schreef het ministerie op haar site dat er een migratieakkoord met de Malinese regering was gesloten over het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers. Maar toen wij voor VPRO’s Bureau Buitenland belden met de Malinese Buitenlandminister Abdoulaye Diop, bleek dat de Malinese regering daar heel anders over dacht: er was helemaal geen akkoord.
Als Mali, een van Europa’s belangrijkste partnerlanden in de strijd tegen migratie, al zijn hakken in het zand zet: wat verwacht de EU dan voor elkaar te krijgen in Algerije, waarmee het naar verwachting nog veel lastiger onderhandelen is?
3. De rechten van vluchtelingen en migranten spelen geen rol
Een pas verschenen rapport van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch waarschuwt dat migratiedeals de bewegingsvrijheid van migranten en vluchtelingen inperken. En veel landen met wie Brussel om tafel wil, hébben nu al een migratiebeleid dat lak heeft aan de veiligheid en rechten van migranten.
Dan hebben we het niet alleen over dictatoriale regimes als Eritrea en Soedan. Ook in Algerije is de rechtsbescherming van migranten en vluchtelingen zwak: illegaal uitreizen via een niet-officiële grensovergang is strafbaar sinds 2009. Wie toch een poging waagt, riskeert hoge boetes of zelfs een celstraf.
Dat laatste overkwam ook Salem (26). In het ruïnestadje Tipaza vertelt de Algerijn hoe hij vervuld van desillusie en dromen in 2012 de oversteek waagde vanuit de haven in Algiers. Een bevriende zeeman verstopte hem en een vriend in de buik van een vrachtschip.
Maar nog voor het lossen van de trossen werden de verstekelingen al van boord gehaald. Ze waren verraden. ‘Op de kade kregen we zulke harde klappen dat ik er van moest overgeven,’ herinnert Salem zich. ‘Ze schreeuwden: ‘En, willen jullie hier nog steeds weg?’ Na drie dagen in de cel mochten we weer gaan.’
‘Op de kade kregen we zulke harde klappen dat ik er van moest overgeven’
En zo komen we weer op de bescherming van migranten: Algerije mag het VN-Vluchtelingenverdrag dan getekend hebben, dat wil niet zeggen dat het een asielwet heeft. Als vluchteling moet je je rechtsbescherming regelen via VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Op dit moment heeft de organisatie ruim honderdduizend vluchtelingen en asielzoekers geregistreerd in Algerije, waarvan het merendeel Malinees.
Dat je als ongedocumenteerde migrant in Algerije makkelijk ten prooi valt aan uitbuiting en misbruik, ontdekte Daouda Daoud (25) uit Kameroen al snel na aankomst in Oran. We spraken hem drie weken nadat hij op een pick-up door de Sahara was vervoerd. Hij had zwart werk als schilder, maar een baas die enkel aardig voor hem was omdat ‘hij ons ongestraft kan uitbuiten.’
Dan is er nog het racisme. In Algiers spraken we Gerwinio uit Benin, die we op straat ontmoetten nadat Algerijnse jongeren apengeluiden naar hem maakten. Hij vertelde ons zo vaak ‘Ebola’ te zijn genoemd dat hij er zijn Facebooknaam van heeft gemaakt. Hij is bang: de laatste tijd is de sfeer grimmiger geworden. Niet alleen vinden er meer kleine opstootjes plaats, ook zijn er steeds vaker ernstige gewelddadigheden, met soms wel honderden gewonden tot gevolg.
Naar de politie of het ziekenhuis gaan doen de meeste Afrikaanse migranten dan niet, bang voor arrestatie en uitzetting. Dat Algerije niet terugdeinst voor deportaties, blijkt uit de massa-uitzettingen van migranten naar het diepe zuiden van Algerije en Niger vorige maand.
Ligt de EU hiervan wakker? Het gelekte document rept met geen woord over geweldsincidenten. Het document suggereert dat de Algerijnse wens om Afrikaanse migranten terug te sturen juist in Europa’s voordeel kan werken.
4. Routes worden gevaarlijker en duurder
Terwijl de EU de grensbewaking opvoert en deals met Afrikaanse landen probeert te sluiten, worden de routes naar Europa steeds duurder en gevaarlijker. Want als Brussel een poging doet haar grenzen op te schuiven, doet Algerije dit ook - en buurlanden óók. Het is een domino-effect dat migranten dwingt tot steeds duurdere en onveiligere wegen, benadrukt de denktank Overseas Development Institute (ODI).
Neem Algerije. Omdat het einde van de oorlog in Syrië nog lang niet in zicht was en het aantal Syrische vluchtelingen flink opliep, voerde het land in 2015 strengere visumeisen in. Volgens Alexander Beck van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in Algerije is het nu ‘praktisch onmogelijk’ om als Syriër nog een Algerijns visum te krijgen.
Maar een kat in het nauw maakt rare sprongen. Eind 2015 dook een opmerkelijke route naar Algerije op in de IOM-statistieken: een groep Syrische vluchtelingen reisde via Libanon naar Mauritanië, het laatste Arabisch-sprekende en visumvrije land voor Syriërs in West-Afrika. Vandaar lieten ze zich via Mali en Niger Algerije binnensmokkelen, dwars door de snikhete Sahara.
‘Het was doodeng,’ schreef een 20-jarige Syriër die deze route aflegde ons via WhatsApp. ‘In Mali is het oorlog, een woeste oorlog met slaven, kindsoldaten en overal wapens. Ik zou het nooit weer doen.’ De reis kostte hem naar eigen zeggen meer dan 2.000 dollar.
Het zijn niet alleen de migranten en vluchtelingen die steeds meer geld kwijt zijn: ook aan Europese zijde lopen de kosten op. Afgelopen twee jaar gaf de EU volgens het ODI minstens 1,7 miljard euro uit aan verscherpte grenscontroles.
En nog steeds komt een grote groep binnen via geheime of nog onbekende routes. Zij reizen als verstekeling mee op een schip of vrachtwagen, of gebruiken valse documenten om binnen te komen. In 2015 kwam 35 procent van het totaal aantal asielzoekers op deze manier Europa binnen.
En nu?
Komend najaar, twee jaar na de EU-Afrika-top in Valletta, gaan regeringsleiders van beide continenten weer om tafel. 2017 belooft een jaar van harde onderhandelingen te worden, met nieuwe conflicten om uit te vechten, nieuwe bondgenootschappen om te sluiten en nieuwe intriges om voor te waken.
De Europese Commissie heeft vorig jaar zomer een belangrijke boodschap afgegeven aan landen in Afrika én aan het thuisfront: het beheersen van migratie is topprioriteit. Migranten en vluchtelingen mogen landen in Afrika niet verlaten, en áls ze dan toch de poort van Fort Europa weten te bereiken moet deze potdicht blijven. Of zoals premier Mark Rutte tegen de Volkskrant zei, moeten we ‘bootjes terug naar Afrika slepen.’
2017 belooft een jaar van harde onderhandelingen te worden, met nieuwe conflicten, nieuwe bondgenootschappen en nieuwe intriges
Om migrantenstromen tegen te gaan wordt niet geschuwd om, onder het mom van ‘partnerschappen,’ zwaar geschut in te zetten: politieke beloftes worden vermengd met politieke druk.
Het gaat hier niet alleen over het beschermen van grenzen, het bestrijden van smokkelaars of het wegnemen van grondoorzaken. Het gaat om het opnieuw definiëren van een relatie tussen twee continenten.
Dit betekent hoe dan ook dat de EU het komende jaar, wanneer het miljardenproject verder wordt uitgerold, meer concessies zal doen aan haar eigen grondwaarden.
Als we kijken naar Algerije: wanneer er een sprankje hoop is op een afspraak, hoe groot is de kans dat Dijkhoff, Timmermans of Mogherini met de vuist op tafel zullen slaan en gaan opkomen voor de rechten van Afrikaanse migranten, Syrische vluchtelingen en wanhopige Algerijnen?
In Algiers, maar ook in Abuja, Addis Abeba, Asmara, Bamako, Banjul, Caïro, Dakar, Dar es Salaam, Djibouti, Juba, Kampala, Khartoum, Mogadishu, Nairobi, N’Djamena, Niamey, Nouakchott, Ouagadougou, Rabat, Tunis, Tripoli, en Yaoundé (dat zijn alle hoofdsteden van landen die, afgaande op de voetnoot van de Europese Commissie, geld krijgen uit het migratiefonds) weten ze heel goed wat Europa van ze wil: een handtekening onder een migratieakkoord.
Hoe ver is Europa daarvoor bereid te gaan?
Lees ook:
De EU doet zaken met een genocideverdachte. Want die vluchtelingenstroom moet gestopt worden
De president van Soedan wordt gezocht voor oorlogsmisdaden. Toch heeft de Europese Unie hem 100 miljoen euro beloofd als hij meewerkt aan het stoppen van de vluchtelingenstroom. ‘Een politieke keuze die meer door angst dan door inzicht lijkt te zijn ingegeven.’
In Senegal is het leven een jarentachtighit genaamd ‘No Future’
Voor vluchtelingen uit een oorlogsgebied is nog wel draagvlak, maar van economische migranten moet Europa doorgaans weinig hebben. Toch kwamen er ook het afgelopen jaar nog duizenden Afrikanen naar Europa toe. Waarom proberen ze het dan toch?
Mek vertelt nieuwkomers niet hoe ze moeten leven, maar neemt ze op in de gemeenschap
Je kunt vluchtelingen in een inburgeringsklasje vertellen wat ze moeten weten. Je kunt ook met ze gaan voetballen en ze helpen bij het zoeken van een baan en huis. Want kijk eens hoe Mekonnen Ykeallo zijn mannen helpt.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
