Spring naar inhoud
Thema
Klimaatverandering
Onze toekomst op een planeet die steeds warmer wordt

Alle leven op aarde speelt zich af in een dunne laag tussen dode steen en lege ruimte. Het klimaat dat heerst in die dunne laag, bepaalt waar er ijs ligt, hoe hoog de zeespiegel staat, waar we voedsel kunnen verbouwen – kortom wat onze mogelijkheden zijn.

Nu het klimaat snel verandert, staan we voor een existentiële uitdaging.

Maar niemand hoeft in foetushouding in een hoekje te gaan liggen, laten de verhalen in dit thema zien. Talloze burgers, steden en bedrijven werken aan een groene toekomst. Juist in een periode van grote verandering kunnen onze verhalen, besluiten en acties het verschil maken.

We kunnen een wereldwijde schone en eerlijke energievoorziening uit de grond stampen. We kunnen ons leren aanpassen aan het warmere klimaat. En we kunnen onze grootste medemenselijkheid tonen aan de mensen die worden getroffen door de opwarming.

De risico’s van de opwarming en de pogingen om die te beperken: je leest er alles over in dit thema.

1

Waarom zou ik me zorgen maken over stijgende temperaturen?

Industriële veeteelt, ontbossing en het gebruik van fossiele brandstoffen hebben geleid tot de uitstoot van ongekende hoeveelheden broeikasgassen. Het is tientallen miljoenen jaren geleden dat er zoveel CO2 in de atmosfeer zat als vandaag, en de concentratie nam nooit eerder zo snel toe als in 2016.

97 procent van de klimaatwetenschappers is het erover eens dat de door mensen uitgestoten broeikasgassen dominante invloed hebben op het klimaat. Het is gemiddeld inmiddels ruim een graad warmer dan een eeuw geleden. En het ene na het andere record sneuvelt. De vijf warmste jaren die ooit gemeten zijn, vielen allemaal na 2010. De marge waarmee de records sneuvelen, neemt toe.

De gevolgen zijn wereldwijd waarneembaar. De afgelopen dertig jaar verdween bijvoorbeeld zeker de helft van het ijs op de

2

Hoe groot is de kans dat de opwarming uit de hand loopt?

Alle landen van de wereld willen gevaarlijke klimaatverandering voorkomen en hebben daarom in 2015 in Parijs afgesproken de opwarming te beperken tot ruim onder twee graden Celsius (met een streven van maximaal anderhalve graad). Maar die afspraak is geen garantie dat het ook echt gaat lukken. Overheden nemen namelijk te weinig maatregelen om de opwarming te beperken, en we zijn die limiet van twee graden al bijna gepasseerd.

In het huidige tempo zullen we tussen 2030 en 2040 de verspeeld hebben om de opwarming onder de 2 twee graden te houden. Dan is ons ‘koolstofbudget’ op.

Volgens de meeste modellen koersen we nu af op een opwarming van ongeveer 4 graden in Een extreem scenario van 5, 6 of 7 graden opwarming kan leiden tot onbewoonbaarheid van grote delen van de wereld en de noodgedwongen migratie van - in het ergste geval - miljarden mensen.

Dit is geen waarschijnlijk scenario, maar de kans dat het wel uit de hand loopt is onaangenaam groot. Wat de gevolgen kunnen zijn? Lees onze verhalen over de worstcasescenario’s en de tragiek van het klimaat: als de uitstoot stopt, gaat de opwarming door.

3

Wat zijn de gevolgen van de opwarming?

Nu al zorgt de stijgende temperatuur voor een toename van droogtes en stormen, mislukte oogsten en mensen die van huis en haard worden verdreven. Die problemen zullen groeien en meer mensen treffen naarmate de temperatuur stijgt.

Omdat 10 procent van de wereldbevolking in laaggelegen kustgebieden woont, en omdat driekwart van alle grote steden aan de kust ligt, is toenemende zeespiegelstijging een van de grootste risico’s van klimaatverandering.

Vóór de laatste ijstijd, ongeveer 120.000 jaar geleden, was de temperatuur op aarde een graad hoger dan voor de industriële revolutie. De zeespiegel stond toen 6 tot 9 meter hoger. De komende zeespiegelstijging zal steden als Londen, Shanghai, Rio de Janeiro, New York en Amsterdam bedreigen.

Er zijn tal van andere effecten, zoals een gebrek aan zoet water, extreme hitte en steeds heviger bosbranden. De opwarming heeft ook ingrijpende invloed op de biodiversiteit en het leven in de zee. Lees er meer over in de verhalen die we hierover publiceerden.

4

Het epische verhaal van de wereldwijde energietransitie

Eind 2015 spraken alle landen van de wereld in Parijs af om in de tweede helft van de eeuw netto geen broeikasgassen meer uit te Een van de belangrijkste manieren om die belofte in te lossen: volop inzetten op schone energie uit zon en wind.

Omdat de kosten van zonnepanelen, windmolens en batterijen snel dalen, kunnen we daarmee een heel nieuw energiesysteem opbouwen dat het klimaat ontziet en bovendien goedkoper is dan het huidige. Zonne-energie zou in 2050 bijvoorbeeld al de helft van alle elektriciteit wereldwijd kunnen leveren.

Maar: op dit moment leveren zon en wind samen zo’n 2 procent van alle energie die we wereldwijd gebruiken. We gebruiken bijvoorbeeld nog ongelofelijk veel olie voor transport en aardgas om onze huizen te verwarmen.

Het is dus nog een enorme uitdaging om het hele fossiele energiesysteem om te gooien. Maar de technologie is er. Dankzij de revolutie van schone energie kan een nieuw tijdperk van vooruitgang en welvaart beginnen. Hoe de wereld eruit zou kunnen zien ná de revolutie? Lees het in de verhalen die we hierover publiceerden.

5

De dubbelzinnige rol van overheden

Overheden doen nog veel te weinig om de opwarming in te perken. Naar verwachting behalen overheden met hun huidige beleid ongeveer 30 procent van de uitstootvermindering die in 2030 nodig is om een veilig leefklimaat te behouden.

De Amerikaanse president Donald Trump is op dit moment de meest zichtbare tegenstander van klimaatactie. Ondertussen kiezen landen als China en India steeds duidelijker voor schone stroom uit zon en wind. En worden steden steeds belangrijker. Burgemeester Anne Hidalgo van Parijs wil bijvoorbeeld al in 2030 geen benzine-auto’s meer in haar stad.

De Nederlandse overheid leunt op twee gedachtes. Veel politieke partijen belijden het belang van duurzaamheid met de mond. Maar het kabinetsbeleid en het stemgedrag in de Tweede Kamer strookt lang niet altijd met alle groene ambities. De Nederlandse overheid is intens verwevenheid met de olie- en gasindustrie. Het actief afbreken van een tak waarmee je vergroeid bent, blijkt moeilijk.

De fossiele industrie lobbyt ondertussen nog volop voor haar eigen lijfsbehoud: niet alleen in de landelijke en Europese politiek, ze mengt zich – zo blijkt uit onze verhalen – ook in het curriculum van universiteiten en in het onderwijs. Maar als overheden slim zijn, grijpen ze de kansen die er bijna in alle sectoren liggen om de uitstoot te beperken.

6

De stille exit van de fossiele energiebedrijven

Steeds meer grote investeerders, pensioenfondsen en (centrale) banken realiseren zich dat investeringen in fossiele later deze eeuw waardeloos kunnen worden. Ze wenden stukje bij beetje hun invloed aan om de fossiele bedrijven naar duurzaamheid te sturen, of ze keren deze industrie de rug toe.

Teken aan de wand: de productie van steenkool is al op zijn retour en veel sneller dan analisten hadden verwacht. Oliebedrijven kwamen in 2016 maar amper uit de kosten. Om te blijven boren moeten ze enorme schulden aangaan en bezuinigen.

De vraag naar fossiele brandstoffen valt niet ineens weg, maar als de energietransitie versneld doorzet, zal de vraag naar olie en gas veel eerder afnemen dan de sector denkt, zeggen sommige analisten, met grootschalige kapitaalvernietiging (‘stranded assets’) tot gevolg.

De olie- en gasbedrijven draaien zich tot op heden verder vast in fossiele energie, terwijl alle landen van de wereld hebben gezegd daarmee te willen stoppen. Hoe dat afloopt en of het ook anders kan? Daar publiceerden we verschillende verhalen over.

7

Hoe advocaten en rechters bijdragen aan het beperken van klimaatverandering

Burgers en actiegroepen stappen steeds vaker naar de rechter om nalatige overheden tot klimaatactie aan te zetten. Want wie bijdraagt aan klimaatverandering - of onvoldoende actie onderneemt om de opwarming te beperken - draagt ook bij aan de schending van mensenrechten zoals het recht op voedsel en het recht op een veilige leefomgeving.

Het succesvolste voorbeeld: de Klimaatzaak die actie-organisatie Urgenda won tegen de Nederlandse staat. De overheid deed volgens de rechter te weinig om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen en moest de uitstoot sneller terugbrengen om de burgers te beschermen.

In de Verenigde Staten lopen vergelijkbare klimaatzaken van kinderen tegen verschillende staten, en ook in België en andere landen wordt geprocedeerd. New York wil zelfs de schade van klimaatverandering op oliebedrijven verhalen. En in Nederland gaat Milieudefensie Shell dagvaarden om een koerswijziging af te dwingen.

De rode draad in alle aanklachten: het klimaat in een paar generaties ontwrichten voor alle generaties na ons is niet rechtvaardig.

8

Hoe kan ik helpen bij het beperken van klimaatverandering?

We kunnen het fossiele tijdperk niet afsluiten zonder kordaat en de actieve hulp van het bedrijfsleven. Maar ‘gewone mensen’ zijn allerminst machteloos.

Als consument kun je bijdragen door je voetafdruk te Als werknemer kun je je organisatie helpen vergroenen. En als burger kun je je stem gebruiken: in het stemhokje en daarbuiten. Burgers zetten bijvoorbeeld steden, universiteiten en pensioenfondsen onder druk om zich publiekelijk ‘fossielvrij’ te verklaren en hun geld uit de fossiele industrie te halen.

Het aantal energiecoöperaties van mensen die het heft in eigen handen wil nemen groeit snel. En wereldwijde mobilisatie van burgers voor de klimaatconferentie van Parijs eind 2015 zorgde ervoor dat het ambitieuze streven van maximaal anderhalve graad Celsius opwarming in het Verdrag

We publiceerden verschillende verhalen over de groeiende groep van actieve mensen die gezamenlijk een enorme impact hebben.

9

Klimaatrechtvaardigheid: actie voor een eerlijke verdeling op een hetere aarde

De hoeveelheid CO2 die we nog kunnen uitstoten is beperkt, maar rijke consumenten nemen een veel groter deel van de taart dan armen. Bovendien zijn het vooral armen die de gevolgen te verduren krijgen. Dat is niet eerlijk en de roep om ‘klimaatrechtvaardigheid’ klinkt dan ook steeds luider.

Geestelijk leiders zoals paus Franciscus stellen zelfs dat betrokkenheid bij de armen die lijden als gevolg van onze uitstoot een heilige opdracht is. Het Westen heeft een ‘ecologische schuld’ uitstaan bij de arme landen, stelt de paus, en daarin klinkt hij niet veel anders dan prominente progressieve klimaatactivisten zoals Naomi Klein, die vinden dat het kapitalisme plaats moet maken voor een eerlijker en rechtvaardiger systeem.

Zolang de CO2-voetafdruk van de één veel groter is dan die van de ander, kan van echte duurzaamheid geen sprake zijn. Gelukkig is er geen gebrek aan krachtige pleidooien voor een eerlijke verdeling op een hetere aarde.

10

Het gevaar van doemdenken en de risico’s van gemakzuchtig optimisme

Klimaatverandering voelt soms als het einde van de wereld: veel mensen hebben het idee dat de opwarming onze ‘ondergang’ wordt. De grote vraag is vervolgens altijd of we onze voet van het gaspedaal halen voordat we het ravijn inrijden.

Maar er ís helemaal geen ravijn. En er komt geen klimaatapocalyps: het leven op aarde zal niet eindigen in een klap. Aan de andere kant zou het ook te gemakzuchtig zijn om te denken dat alles wel goed komt, dat technologie ons gaat redden. Dat is bij klimaatverandering – en bij veel andere milieugerelateerde problemen, zoals het snelle uitsterven van diersoorten – beslist niet zo. De schade die we aanrichten is grotendeels onherstelbaar.

Onze situatie is, kortom, complex. We weten dat de verandering die we al veroorzaakt hebben, nog eeuwenlang zal doorwerken. We weten ook dat er een groene revolutie aan de gang is. En we weten dat burgers, bedrijven en overheden de toekomst gezamenlijk vormgeven.

Daarom is dit hét moment om na te denken over de invloed die we kunnen uitoefenen.

11

Waar brengt onze verbeelding ons?

Hoe gaat ons leven de komende eeuw veranderen? Hoe gaan we wonen, hoe gaan we ons verplaatsen, hoe gaan we onze steden inrichten? Wat zijn de alternatieven voor het huidige systeem en hoe gaan we standhouden in een wereld waarin het klimaat steeds minder menslievend is?

Dat zijn de grote vragen voor onze tijd. We moeten ze samen beantwoorden, omdat de toekomst niet te vangen is in een blauwdruk. De toekomst is een verhaal dat we samen maken. En die toekomst ziet er beter uit als we gebruikmaken van onze verbeelding. Daar publiceerden we dan ook verschillende verhalen over.

Door klimaatverandering realiseren steeds meer mensen zich hoe afhankelijk we zijn – van een stabiel klimaat, van elkaar –, en dat alles met elkaar verweven is. Dat kan moedeloos stemmen, maar het kan ook een bron van hoop zijn. Als alles verbonden is, kunnen we op wonderlijke wijze invloed hebben.

Daden die nu weinig lijken uit te halen, kunnen een keten van gebeurtenissen in gang zetten met een uitkomst die grootser en meeslepender is dan je ooit had kunnen denken. De samenleving is al vaker radicaal veranderd en verbeterd, niet door de krachten van de natuur, maar door mensen zelf.