/dc-useruploads-images/bc8003078a674d49b86ea4fa0429636c.png)
/dc-useruploads-images/b13a401d17584371bfd240a7f30ec274.png)
Wat is (institutioneel) racisme?
Racisme is de notie dat mensen zijn in te delen in ‘rassen’ en dat het ene ‘ras’ beter zou zijn dan het andere. Institutioneel of systemisch racisme is subtieler dan dat; het is racisme op basis van ongeschreven regels, tradities en omgangsvormen. Je vindt institutioneel racisme in Nederland onder meer op onze huizenmarkt, in onze taal, tradities, medische richtlijnen, sollicitatieprocedures en politiekorpsen.
Veel mensen denken dat racisme een houding of opvatting is, of zelfs gedrag. Dat is het niet, schrijft correspondent OluTimehin Adegbeye. Racisme is een systeem. Inderdaad kan een houding, opvatting of gedrag het resultaat van racisme zijn.
Maar racisme is meer dan dat: het sociale construct ‘ras’ is ooit uitgevonden om de slavernij goed te praten. Europeanen degradeerden Afrikanen tot privébezit en zochten naar een manier om dat te rechtvaardigen. Dus verzonnen ze een verhaal over de mensen die ze tot slaaf maakten: ze zouden minder zijn, beestachtig. Die ideeën spelen ook nu nog door; hoe komen we ervan af?
Wat racisme echt is (hint: het is niet wat je denkt, vindt en doet) In: De CorrespondentAardig zijn tegen zwarte mensen is niet genoeg om jezelf antiracist te noemen. Zelf zwart zijn ook niet. Je bent pas antiracist als je ervoor strijdt dat zwarte mensen net zo vrij kunnen zijn als witte mensen.
Een subtielere vorm van racisme is ‘institutioneel racisme’ – racisme dat in de structuren van onze maatschappij zit gebakken, en bijvoorbeeld is terug te vinden in onze tradities. Premier Mark Rutte weigerde in een Kamerdebat de term ‘institutioneel racisme’ te gebruiken omdat het een moeilijke sociologische term zou zijn. Dagblad Trouw legt uit waar de term vandaan komt en waarom er discussie is over die formulering.
Institutioneel racisme is niet langer alleen een sociologische vakterm In: TrouwInstitutioneel racisme is van oorsprong een sociologisch begrip, maar uit de krantendatabank blijkt ook dat deze woordgroep al sinds 1969 in de media wordt gebruikt. Sinds oktober 2013, toen veel kranten aandacht besteedden aan etnisch profileren door de politie, treffen we de term steeds vaker aan en de racismebetogingen anno 2020 kunnen ervoor zorgen dat institutioneel racisme nu ook als lekenterm ingeburgerd raakt.
Nu je de definitie van institutioneel racisme kent, begrijp je ook waarom het zo moeilijk te bepalen is wanneer iets kan worden gedefinieerd als institutioneel of systemisch racisme. Het begrip is altijd in ontwikkeling en beweegt mee met de hoeveelheid kennis over het onderwerp.
Maar wat houdt institutioneel racisme in de praktijk in? In Nederland bijvoorbeeld dat je kansen op de arbeidsmarkt kleiner zijn wanneer je een niet-westerse achternaam hebt, of dat je belastingaangifte dubbel gecontroleerd wordt als je een tweede nationaliteit hebt. Ook in onze taal en cultuur zit racisme, maar hoe herken je het en wat kun je eraan doen? Correspondenten Vera Mulder en Riffy Bol deden een poging tot een overzicht.
Institutioneel racisme in Nederland: wat het is, waar het zit, en wat jij eraan kunt doen In: De CorrespondentDe afgelopen tijd gingen duizenden Nederlanders de straat op om te protesteren tegen anti-zwart geweld en discriminatie. Niet alleen uit solidariteit met Amerika: ook in ons eigen land hebben we te kampen met institutioneel racisme. Maar wat houdt dat precies in? En wat doet het met onze maatschappij?
Wat is ‘ras’? En hoe verschilt het van etniciteit en nationaliteit?
Binnen de dieren- en plantenwereld bestaan verschillende rassen, maar er is maar één menselijk ras. Toch is de notie dat je ook mensen kunt indelen in ‘rassen’ – bepaald aan de hand van fysieke kenmerken zoals hun huidskleur – hardnekkig. Racisme gaat niet alleen uit van het idee dat die ‘rassen’ bestaan, maar ook dat het ene ‘ras’ superieur is aan het andere.
Het idee dat er zoiets bestaat als ‘ras’ werd in de achttiende eeuw voor het eerst gedocumenteerd – toen deelden wetenschappers mensen in ‘rassen’ in, onder meer op basis van hun huidskleur. Die theorie werd vervolgens misbruikt om het ene ‘ras’ superieur te verklaren aan het andere. Dat er maar één menselijk ras bestaat, staat inmiddels wetenschappelijk vast.
Waar mensen wel in verschillen: etniciteit. Die wordt onder meer bepaald door je nationaliteit of cultuur. Ook etniciteit wordt gebruikt als variabele om mensen te onderdrukken. In dit artikel wordt uitgelegd waar het idee van ‘ras’ en etniciteit elkaar kruisen en waarom het gesprek erover al snel ingewikkeld wordt.
Wat is het verschil tussen ras en etniciteit? In: Live ScienceRas wordt vaak beschouwd als inherent aan onze biologie, en dus overdraagbaar naar volgende generaties. Etniciteit, daarentegen, wordt meestal begrepen als iets wat we bemachtigen of de manier waarop we onszelf omschrijven, gebaseerd op factoren als onze woonplaats of de cultuur die we met andere mensen delen.
Biologen en genetici hebben keer op keer laten zien dat ‘ras’ niet bestaat. Toch steken eeuwenoude rassentheorieën de laatste jaren weer de kop op. En dat is gevaarlijk. Correspondent Sanne Blauw vroeg de Britse wetenschapsjournalist Angela Saini, die er een boek over schreef, hoe het komt dat die ontkrachte theorieën steeds de kop op blijven steken. Haar antwoord: een ‘wetenschappelijke’ basis kan handig van pas komen voor wie ongelijkheid, bewust of onbewust, in stand wil houden.
Ras bestaat niet. Waarom de rassenwetenschap dan nog wel? In: De CorrespondentBiologen en genetici hebben laten zien dat ras niet bestaat. Toch steken eeuwenoude rassentheorieën de laatste jaren weer de kop op. Hoe komt dat? En waarom is het zo gevaarlijk? Ik vroeg het wetenschapsjournalist Angela Saini, die er een boek over schreef.
Amade M’charek, hoogleraar antropologie, legt uit wat de gevolgen kunnen zijn van het vasthouden aan achterhaalde rassentheorieën. DNA-onderzoek dat soms hele groepen met bepaalde uiterlijke kenmerken onterecht aanwijst als verdachte, bijvoorbeeld. Zulke toepassingen laten zien hoe groot de rol is van de rassen- of erfelijkheidsleer in ons dagelijks leven. Maar in de wetenschap is daar volgens M’charek nog te weinig kritiek op, omdat praten over ‘ras’ taboe is.
We moeten erkennen: wetenschappers hebben een probleem met ras In: De CorrespondentDNA-onderzoek in politieonderzoek wijst soms hele groepen met bepaalde raciale kenmerken onterecht aan als verdachte. Het is een voorbeeld van de grote rol die erfelijkheidsleer speelt in ons dagelijks leven. Maar in de wetenschap is daar te weinig kritiek op, omdat praten over ‘ras’ er taboe is.
De eerste wetenschapper die het concept ‘ras’ hanteerde was de Duister Johan Frederich Blumenbach in 1776. De gevolgen die zijn theorie heeft gehad vallen moeilijk te onderschatten. Hij ging uit van vijf verschillende rassen: Kaukasisch, Mongools, Maleis, Ethiopisch en Amerikaans. Die onderverdeling ontwikkelde zich door de jaren heen en werd medisch, politiek en maatschappelijk ingezet om allerlei sociale structuren te bepalen.
Zo gebruikten witte slavenhouders de vermeende biologische verschillen tussen zichzelf en zwarte Afrikanen als argument dat de een superieur was aan de ander en daardoor meer recht had op vrijheid.
Voor de Amerikaanse wet was je in 1929 als geboren Mexicaan nog ‘wit’, maar zulke regels veranderen nogal eens: in 1930 kreeg je met diezelfde achtergrond het label ‘niet-wit’, wat werd gebruikt om de immigratie aan banden te leggen. Toen in 1942 in de VS extra handen nodig waren vanwege de Tweede Wereldoorlog, waren Mexicanen opeens weer ‘wit’.
Deze video van Vox legt in drie minuten kristalhelder uit hoe het concept van verschillende ‘rassen’ ontstond, door de jaren heen evolueerde en werd ingezet zoals het de machthebbers van dat moment uitkwam.
De mythe van ‘ras’, ontkracht in drie minuten Uit: VoxJe denkt misschien te weten tot welk ras je behoort, maar hoe ga je het bewijzen? Jenée Desmond Harris legt uit hoe denkbeeldig het construct ras is, maar ook hoe reeël de gevolgen ervan zijn.
Hoe manifesteert racisme zich vandaag de dag?
Racisme heeft in elk land een eigen gezicht. Kijk naar het excessieve politiegeweld tegen zwarte burgers in de Verenigde Staten of de antimoslimsentimenten die een verdienmodel zijn geworden voor veel Australische tabloidkranten. In Nederland is racisme soms openlijk gewelddadig, maar vaker dan dat is het subtiel en systemisch.
Hoe systemisch racisme en hardnekkige vooroordelen in de praktijk werken, wordt glashelder in het onderzoek van antropoloog en correspondent Sinan Çankaya. Hij liep jarenlang rond bij de Nederlandse politie om er onderzoek te doen naar discriminatie en ontdekte: de wantrouwende ogen van politieagenten richten zich niet alleen op burgers. Ze richten zich ook op collega’s met een niet-Nederlandse herkomst.
Ook al werkte ik voor de politie, ik bleef ‘een onguur type’ In: De CorrespondentJarenlang liep ik rond bij de politie om er onderzoek te doen naar discriminatie. Ik leerde: de wantrouwende ogen van politieagenten richten zich niet alleen op burgers. Ze richten zich ook op collega’s met een niet-Nederlandse herkomst.
Eerder al concludeerde Çankaya dat de Nederlandse politie zich schuldig maakt aan etnisch profileren. Oftewel: gebruikmaken van criteria als huidskleur, nationaliteit, etniciteit, taal of geloof bij opsporing of handhaving, terwijl dat niet objectief te rechtvaardigen is. Daarmee vergroot de politie segregatie en veroorzaakt ze indirect rellen. Tijd voor een andere inrichting van ons politieapparaat, meent de antropoloog.
Hoe discriminerend en ineffectief politiewerk rellen veroorzaakt In: De CorrespondentDe Nederlandse politie profileert etnisch. Daarmee vergroot ze de segregatie en veroorzaakt ze indirect rellen. Tijd voor een andere inrichting van ons politieapparaat.
Ander racisme gebeurt open en bloot. Tijdens een protest tegen Zwarte Piet schreeuwden voorstanders, hun kinderen op hun schouders, ‘slet, stinkhoer, vuile bolletjesslikker, hoer van de zwarten, je verpest een kinderfeest’ naar vreedzaam demonstrerende anti-Zwarte Piet-activisten.
De mondige moeder Perle Miangue uit Eindhoven kwam als zwarte vrouw terecht in die intimiderende menigte van Zwarte Piet-aanhangers. Ze besloot tegen hen in te gaan en belandde in een filmpje van Vice, dat miljoenen keren werd bekeken. Haar verzet maakte indruk op correspondent Verzet Clarice Gargard, dus zij zocht haar op.
Boven het racisme staan? Het maar laten waaien? Deze Brabantse moeder is er klaar mee In: De CorrespondentDe mondige moeder Perle Miangue uit Eindhoven kwam in 2018 als zwarte vrouw terecht in een intimiderende menigte van pro-Zwarte Piet-demonstranten. Ze besloot tegen hen in te gaan en kwam in een filmpje van Vice dat miljoenen keren werd bekeken. Haar verzet maakte indruk op me, dus besloot ik haar te traceren.
Racisme beperkt zich niet tot de tegenstelling wit-zwart. Correspondent Hizir Cengiz stoort zich dan ook aan de manier waarop er nu in Nederland over racisme wordt gesproken: er lijkt alleen gewezen te worden naar witte Nederlanders. Hij begrijpt goed dat een deel van hen zich daarom op de kast gejaagd voelt. Alsof zij de enige boosdoeners zijn, terwijl het anti-zwarte racisme binnen de moslimgemeenschap onbesproken blijft.
Racisme is ook in mijn islamitische gemeenschap een probleem In: De CorrespondentIk stoor me aan de manier waarop er nu in Nederland over racisme wordt gesproken: er lijkt alleen gewezen te worden naar witte Nederlanders. Ik begrijp het goed dat een deel van hen zich daarom op de kast gejaagd voelt. Alsof zij de enige boosdoeners zijn. Er gebeurt hetzelfde als wanneer het over extremisme, homohaat en antisemitisme gaat: ook dan lijkt er alleen gekeken te worden naar mensen zoals ik, ‘de ander’, de moslim, de migrant, de Marokkaan.
Jerry Afriyie, een van de meest prominente anti-Zwarte Piet-activisten, noemt Zwarte Piet ‘de meest zichtbare vorm van institutioneel racisme’. De weerstand die het verzet tegen de karikatuur oproept is tekenend voor het debat.
Hoewel de discussie de laatste jaren hoog opliep, is het verzet tegen Zwarte Piet al meer dan tachtig jaar oud. Het richt zich zelfs niet uitsluitend op de Sinterklaastraditie. Maar het recente verzet tegen Zwarte Piet brak het grotere gesprek over institutioneel racisme in Nederland open – en maakte in de afgelopen jaren veel sluimerend racisme pijnlijk publiek.
Zwarte Piet is op 6 december weer vertrokken. Het racisme blijft In: De CorrespondentHet verzet tegen Zwarte Piet is niet alleen van deze eeuw, en richt zich niet alleen op de Sinterklaastraditie. Wij hopen dat, ook wanneer alle roetveegpieten het land uit zijn, er meer aandacht komt voor institutioneel racisme in Nederland.
De klimaatcrisis heeft racistische wortels. Correspondent Eric Holthaus legt uit: klimaatverandering is racistisch omdat het systeem dat het veroorzaakte racistisch is. Nee, stormen zien geen kleur, maar de steeds extreme weersomstandigheden die we meemaken, raken gemeenschappen van kleur die in armoede leven disproportioneel hard.
Simpel gesteld: de reden dat er niet harder wordt gestreden tegen klimaatverandering, is omdat sommige machtige mensen niet willen stoppen met het uitbuiten van mensen van kleur. De urgentie van het bestrijden van de verdere opwarming van de aarde, is volgens hem dan ook dezelfde urgentie als die achter het bestrijden van racisme.
The climate crisis is racist. The answer is anti-racism In: The CorrespondentZwarte Amerikanen hebben het zwaarst geleden in het tijdperk van de fossiele brandstoffen, ze zijn gestorven aan luchtvervuiling, kanker door blootstelling aan giftige chemicaliën en zwaar weer in een hoger tempo dan het nationale gemiddelde. En het systeem werkt om deze ongelijkheid in stand te houden.
Ook correspondent Jelmer Mommers schreef over de link tussen het klimaat en racisme. Hij bepleit dat het voortbestaan van racisme en ongelijkheid kan bestaan bij de gratie van het bewust negeren van het probleem. Bij agenten die wegkijken terwijl hun collega een zwarte burger doodt, bij witte mensen die hun rol in de sociale ongelijkheid niet willen zien omdat dat ongemakkelijk is of omdat het actie vereist waar ze niet toe bereid zijn.
Diezelfde reflex ziet hij al jaren wanneer het gaat over klimaat en hij roept dan ook op: ‘We moeten ons niet alleen keren tegen racisme en klimaatverandering, in het besef dat die twee innig verbonden zijn. We moeten ook afrekenen met het bewuste niet-willen-weten dat beide mogelijk maakt.’
Ook als je wegkijkt ben je schuldig. Wat racisme en klimaatverandering met elkaar gemeen hebben In: De CorrespondentOok in Nederland zijn er heel veel witte mensen die niet willen weten dat institutioneel racisme bestaat, misschien omdat ze het zich niet voor kunnen stellen, maar misschien ook omdat ze zich liever onschuldig wanen.
Racisme zit dus onder meer in ons politieapparaat, in onze arbeidsmarkt, onze tradities, in de hele maatschappij. Maar omdat het gesprek erover vaak wordt getekend door emotie, komt het inhoudelijke probleem – en de schaal ervan – zelden goed aan bod. NU.nl publiceerde een goed overzicht van alle onderzoeken naar institutioneel racisme in Nederland.
Dit vertelt onderzoek over institutioneel racisme in Nederland In: NU.nlWat is er bekend over de invloed van je huidskleur of het land waar je ouders vandaan komen tijdens je schoolloopbaan, als je naar een baan of woning zoekt of wanneer je wordt aangehouden door de politie? Een overzicht van Nederlands onderzoek naar institutioneel racisme.
Correspondent Maite Vermeulen schrijft over ontwikkelingssamenwerking en migratie en ziet dat racistische denkbeelden ook daar een rol spelen. De kijk van de Swazische antropoloog Jason Hickel op het onderwerp noemt ze een belangrijke. ‘Hij bekijkt de hulpsector vanuit een zeldzaam kritisch perspectief. Zo ook weer in zijn meest recente stuk voor Al Jazeera, waarin hij de ontwikkelingshulpsector “racistisch” en “koloniaal” noemt.’
Zijn punt: we maken volgens ontwikkelingsexperts geweldige vooruitgang in de strijd tegen armoede. Alleen hanteren we voor iemand in, zeg, Soedan of India, een heel ander armoedeniveau dan voor iemand in de VS of Nederland. ‘Why is it that the barons of international development judge the lives of people in the global South by $1.90 per day, when everyone agrees – including the World Bank itself – that this standard is far too low for a human being in the global North?’ vraagt Hickel zich af.
De racistische dubbele standaarden in internationale ontwikkeling In: Al JazeeraDe bewering dat we ‘wonderlijke vooruitgang’ boeken tegen de armoede in de wereld is een misvatting die gebaseerd is op een koloniale mentaliteit.
Wat Hickel ziet gebeuren in de wereld van de ontwikkelingssamenwerking wordt onderschreven door hoogleraar Célestin Monga (verbonden aan de Harvard-universiteit), die in dit openhartige verhaal schetst hoe hij jarenlang tegen vooroordelen over zijn nationaliteit aanliep in de hulpsector.
Als econoom bij de Wereldbank kreeg hij meer dan eens te horen dat klanten niet geadviseerd wilden worden door ‘iemand uit Afrika’. Wat zijn kwalificaties waren, was van secundair belang. Het is een even schokkend als inzichtelijk verhaal over structuren die in elk haarvat van de samenleving zitten – en dus ook in de sector die werkt voor meer wereldwijde gelijkheid.
Discriminatie en vooroordelen in ontwikkelingssamenwerking In: Brookings Institute BlogJaren geleden werd ik benoemd tot senior econoom op de afdeling Europa en Centraal-Azië van de Wereldbank. Ondanks het feit dat ik na een zwaar, open en competitief proces werd benoemd, waren sommige van mijn collega’s bang dat er een Kameroener voor de functie werd uitgekozen.
De Verenigde Naties hebben speciale ambassadeurs die onderzoek doen naar racisme en discriminatie wereldwijd. Mensenrechten-rapporteur Tendayi Achiume deed namens de VN eerder al onderzoek naar racisme in Nederland en wat er al dan niet wordt gedaan om dat aan te pakken. Zo schreef ze een vernietigend rapport over Zwarte Piet, maar zegt ze intussen vooruitgang te zien op dat gebied.
In juni van 2020 kwam ze met een nieuw rapport, waarin ze zich kritisch uitlaat over onze overheidsaanpak van racisme en discriminatie. De definitie ervan zou te vaag zijn en het beleid niet voldoende besproken met de mensen die het daadwerkelijk treft. Een van haar adviezen: spreek, in het onderwijs en daarbuiten, meer over waar alle mensen die in Nederland wonen vandaan komen, in plaats van alleen de geschiedenis van ons land centraal te stellen. Het Parool sprak haar over hoe het rapport tot stand kwam.
VN-rapporteur: ‘Dat witte Nederlanders geprofiteerd hebben van uitbuiting moet in lesstof’ Nederland moet in het onderwijs meer aandacht besteden aan het koloniale verleden en de slavernij, oordeelt VN-rapporteur Tendayi Achiume. Het is ‘urgent’, schrijft ze in een rapport over racisme en discriminatie in Nederland, om een completer beeld te geven van de Nederlandse geschiedenis.De Verenigde Naties doen wereldwijd onderzoek naar hoe racisme zich manifesteert en wat je ertegen kunt doen. Op hun website vind je onder meer concrete stappen die je kunt zetten in de strijd tegen ongelijkheid. En er is een verzameling persoonlijke verhalen waarin mensen vertellen over hun ervaringen met racisme. Die laten zien: racisme is soms geweld, maar het is ook verwaarlozing, genegeerd worden.
Creuza Oliveira, een Braziliaanse voormalig schoonmaker, vertelt over hoe zij en zo’n negen miljoen andere zwarte vrouwen leven of hebben geleefd in moderne slavernij. Inmiddels is ze het hoofd van de National Federation of Domestic Workers in Brazilië en vecht ze tegen de ongelijke behandeling die veel schoonmakers in haar land nog altijd treft.
Er zijn verhalen van over de hele wereld; Bangladesh, Tsjechië, Tanzania. Uit dat laatste land komt Al Shaymaa J. Kwegyir, lid van het kabinet en albino. Ze vertelt over hoe albinisme in Tanzania vaak wordt gezien als ziekte en welke gevolgen dat heeft; in sommige stammen worden albino’s na de geboorte vermoord, in andere delen van het land worden hun lichaamsdelen verkocht aan medicijnmannen. Al Shaymaa J. Kwegyir vindt dat elke vorm van discriminatie bespreekbaar moet zijn en strijdt in het kabinet tegen de stigmatisering van albino’s.
Het persoonlijke verhaal van slachtoffers van racisme In: UN.orgRacistisch gedrag leidt vaak tot discriminatie, met duidelijke negatieve gevolgen, variërend van eenvoudige verwaarlozing of het mijden van mensen die anders en inferieur worden geacht, tot meer expliciete vormen van intimidatie, uitbuiting of uitsluiting.
Sommig racisme speelt subtiel door in bijvoorbeeld taal, cultuur of wetenschappelijk onderzoek. In dit verhaal van wetenschapper Felix Klaassen worden vraagtekens gezet bij de IQ-score als indicator voor intelligentie. Hij bepleit dat de manier waarop we die score bepalen, racisme in de hand werkt.
Dat cultuurverschillen meespelen in hoe goed je een bepaalde test doet, was al snel duidelijk en dus zijn er ‘cultuurvriendelijke’ IQ-tests ontwikkeld. Een voorbeeld: niet bepaalde objecten laten ordenen, maar in plaats daarvan universele, abstracte figuren als vierkanten en driehoeken gebruiken. Maar er zijn culturen waarin helemaal geen woord bestaat voor ‘vierkant’, omdat het in hun maatschappij niet relevant is. Deze verschillen in taal bepalen hoe mensen verbanden tussen objecten waarnemen en beïnvloeden daarmee ook de prestatie op zo’n test.
‘Het gevolg van de cultuuronvriendelijkheid van gangbare IQ-tests is dat bevolkingsgroepen van bepaalde landen onterecht als onintelligent worden weggezet. De IQ-scores worden niet geïnterpreteerd binnen de context van een cultuur of sociaaleconomisch klimaat, waardoor verschillen dan het racistische idee kunnen opwekken dat bepaalde (veelal niet-westerse) bevolkingsgroepen van nature minder intelligent zijn dan andere (e.g., westerse) bevolkingsgroepen. Maar die verschillen in IQ-scores kunnen volledig worden verklaard door westerse aard van de test.’
Hoe de IQ-score racisme in de hand werkt In: De GelderlanderIntelligentie is een van de meest onderzochte aspecten van de menselijke cognitie. Het lijkt er echter op dat het IQ – het intelligentiequotiënt – geen goede maat voor intelligentie is. Sterker nog, de manier waarop IQ wordt bepaald en gebruikt werkt racisme in de hand, ook in de wetenschap.
In maart 2020 wordt de ongewapende Breonna Taylor, een 26-jarige zwarte ambulanceverpleegkundige, doodgeschoten door de politie van Louisville, Kentucky in de Verenigde Staten. Drie politieagenten in burger komen met behulp van een huiszoekingsbevel haar appartement binnen. Haar vriend denkt dat het inbrekers zijn, er volgt een vuurgevecht, Breonna wordt door meer dan twintig politiekogels geraakt en sterft. Er zijn nog altijd geen agenten opgepakt of vervolgd voor haar dood en in het officiële politierapport staat zelfs dat ze geen verwondingen zou hebben.
Oprah Winfrey zette Breonna op de cover van haar tijdschrift O en kocht 26 billboards in Louisville, een voor elk jaar van Breonna’s leven, waarop ze vraagt om gerechtigheid. In The New Yorker doet Sanderia Faye haar verhaal, een zwarte vrouw die in eenzelfde situatie terechtkwam – er stonden ineens agenten naast haar bed. In deze huiveringwekkende reconstructie vertelt ze hoe dat kon gebeuren, wat het met haar gedaan heeft en wat dat zegt over het Amerikaanse politieapparaat. ‘Breonna Taylor can’t tell her story of police abuse, but I’m here to tell mine.’
Breonna Taylor kan niet navertellen hoe de politie haar mishandelde, maar ik kan wel mijn ervaring delen In: The New Yorker‘Ik ging laat slapen die nacht ervoor. Sindsdien vraag ik me af of die beslissing mijn leven heeft gered. Een actie die mijn overgrootmoeder lui zou noemen is de reden dat mijn slaapkamerdeur op slot was toen een agent erop bonsde en schreeuwde: "Dit is de politie van Dallas. Open de deur, of ik schop hem open."’
Na de moord op Bas van Wijk, de jonge Amsterdammer die op klaarlichte dag werd neergeschoten op een strandje in de stad, ging even het (valse) bericht rond dat het zou gaan om iemand met een ‘licht getint uiterlijk’ en klonk op rechts al snel de roep om de etniciteit van verdachten voortaan weer te gaan benoemen. De bewuste keuze in de journalistiek en bij de overheid om de etniciteit van verdachten en daders niet meer te noemen zou ‘wegkijken’ zijn.
Nog afgezien van het feit dat het hier bij nader inzien toch om een wit persoon bleek te gaan; volgens Leo Lucassen, directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en hoogleraar arbeids- en migratiegeschiedenis, werkt etnisch profileren racisme in de hand. Volgens hem was de nauwelijks verholen boodschap achter de roep om etnisch profileren ‘dat de straatcriminaliteit de spuigaten uitloopt en dat “Marokkanen” daarvoor verantwoordelijk zouden zijn’. Maar: ‘Hoe je het ook wendt of keert, etnisch profileren is stigmatiserend. Het feit dat Nederlandse jongens met een Marokkaanse achtergrond oververtegenwoordigd zijn in misdaadstatistieken, ook als je corrigeert voor sociaal-economische positie, is geen reden om hen op grond van hun herkomst te brandmerken.’
Etnisch etiket voor crimineel voedt onjuiste conclusies In: NRC HandelsbladSinds de moord op Bas van Wijk is er meer druk om systematisch de etniciteit van verdachten te vermelden. Hoe verleidelijk ook, het effect is vooral negatief, analyseert Leo Lucassen.
Waar komt institutioneel racisme vandaan?
De wortels van het racisme waar we in het heden mee kampen, liggen in het verleden. Kennis over dat verleden, bijvoorbeeld de koloniale geschiedenis van ons eigen land, is essentieel voor wie niet alleen wil begrijpen hoe we hier zijn gekomen, maar ook wat de volgende stappen kunnen zijn richting meer gelijkheid.
Racisme is altijd een essentieel onderdeel geweest van kolonialisme, dat is gebaseerd op een systeem van culturele hiërarchie. De ene groep heeft daarbij voor langere tijd de controle over een territorium en heerst over een ondergeschikte groep, die volledig gescheiden wordt van de heersende macht. Wie kolonialisme begrijpt, begrijpt hoe racisme in eerste instantie heeft kunnen ontstaan, maar ook waarom de machtsverhoudingen die toen werden bepaald, ook nu nog doorspelen.
De invloed van kolonisatie op identiteit In: The Anarchist LibraryDe huidige indeling en opmaak van de wereld is voor een belangrijk deel bepaald door de kolonisatie en veroveringen door Europese landen. Hoewel directe kolonisatie zo goed als verdwenen is, blijft de ideologie van het kolonialisme overeind in de identiteit van mensen binnen het culturele domein, alsook in politieke, economische en sociale instituties.
Dat het Nederlandse lesmateriaal nog te eenzijdig is over onze koloniale geschiedenis, blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse socioloog Melissa Weiner. Ze bekeek de Nederlandse schoolboeken en zag bijvoorbeeld dat slaafgemaakten nog steeds als handelswaar worden beschreven, dat vrijheidsstrijders amper genoemd worden, en dat bijna nergens de Gouden Eeuw in verband wordt gebracht met de gedwongen arbeid van de geroofde Afrikanen.
Zulke verzwegen geschiedenissen zorgen niet alleen voor gaten in onze algemene ontwikkeling, maar maken ook dat we het huidige racisme minder goed weten te plaatsen. Daarom startten we bij De Correspondent de collectie ‘Verzwegen geschiedenis’, waarin we in samenwerking met onderzoekscollectief The Black Archives verhalen uit de Nederlandse geschiedenis vertellen die iedereen zou moeten kennen.
Waarom we oktober 2017 uitriepen tot Maand van de Verzwegen Geschiedenis In: De CorrespondentDe Correspondent organiseerde in oktober 2017 met The Black Archives de Maand van de Verzwegen Geschiedenis. We publiceerden over episodes uit de geschiedenis die de lesboeken nog niet hebben gehaald.
Een andere mogelijke verklaring voor racisme kun je vinden in het kapitalisme. Er is een onlosmakelijk verband tussen de slavenhandel, racisme en het ontstaan van het kapitalisme waar onze maatschappij vandaag de dag nog op draait.
Racisme is niet het directe gevolg van slavernij; ook de Griekse en Romeinse rijken waren al gebouwd op de ruggen van slaafgemaakten. Het was pas toen de trans-Atlantische slavenhandel begon dat de notie van ‘ras’ en een donkere huid als inferieur een rol begonnen te spelen. Het is ook de periode waarin het moderne kapitalisme vorm kreeg.
De wortels van het racisme In: Socialist WorkerHoewel academici en tegenstanders van het socialisme vaak beweren dat Karl Marx geen aandacht besteedde aan racisme, beschreef Marx in feite juist de processen die ten grondslag liggen aan het moderne racisme. Zijn uitleg over de opkomst van het kapitalisme stelde de Afrikaanse slavenhandel, de Europese uitroeiing van inheemse volkeren in Noord- en Zuid-Amerika en het kolonialisme centraal.
Nederland heeft nog veel te leren over wat anti-zwart racisme precies inhoudt, stellen Mitchell Esajas en Vincent Verkoelen, die jaren werkten voor het Amsterdamse meldpunt voor discriminatie en racisme. In gesprek met de Volkskrant vertellen ze over de zaken die hen het meeste zijn bijgebleven: bijvoorbeeld een vrouw wier dochter, dertig jaar nadat zij zelf op de barricades stond tegen racisme, ook actie ging voeren. Het emotioneerde haar op twee manieren: enerzijds omdat haar dochter de strijd aanging, anderzijds omdat dit na al die jaren nog steeds nodig was.
En de mannen leggen uit hoe het systeem van anti-zwart racisme tot stand kwam in de koloniale tijd en wat ervoor nodig is het neer te halen. Esajas praat over een nieuw project waarin hij gemeenschappen en mensen wil bewegen racisme vaker te melden, want: ‘Mensen die racisme ervaren, twijfelen vaak aan zichzelf’, zegt Esajas. ‘Als iemand aap wordt genoemd, is dat duidelijk genoeg. Maar bij microagressies, alledaagse opmerkingen op de werkvloer die mensen meemaken, zijn ze vaak gewend het te slikken.’
‘Anti-zwart racisme is duidelijk een systeem dat voortkomt uit het koloniale verleden’ In: De VolkskrantRacisme dat specifiek gericht is op mensen met een Afrikaanse achtergrond is een hardnekkig probleem en Nederland heeft er nog maar weinig weet van, stellen Mitchell Esajas en Vincent Verkoelen van het Amsterdamse discriminatiemeldpunt.
Niets zo Nederlands als een lekker bakkie troost. Klontje suiker erin, misschien een speculaasje erbij. Hoe Hollands wil je het hebben?
Je zou bijna vergeten dat koffie, suiker en specerijen ooit producten waren die rechtstreeks uit de Nederlandse koloniën kwamen. Het is een simpel voorbeeld van hoe het koloniale verleden ook vandaag de dag nog tastbaar is – en volledig is ingeburgerd in wat wij typisch ‘Hollands’ vinden.
In de vierdelige programmareeks Institutioneel Racisme van Pakhuis de Zwijger nemen Mahutin Awunou, Gloria Holwerda en Max de Ploeg met diverse gasten vier grote instituties onder de loep: culturele instellingen, wetenschap, wereldeconomie en geestelijke gezondheidszorg. De gesprekken schetsen hoe het koloniale verleden deze instituties heeft gevormd, en wat we daar tegenwoordig nog van merken.
Hoe is institutioneel racisme ontstaan, en hoe zien we deze geschiedenis terug in onze hedendaagse maatschappij? In vier video’s beantwoorden Mahutin Awunou, Gloria Holwerda en Max de Ploeg deze vragen, en denken ze met diverse gasten na over de mogelijkheden voor een dekoloniale toekomst.
Wat doet institutioneel racisme met mens en maatschappij?
Racisme op de woningmarkt houdt segregatie in stand. Racisme op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat mensen vast blijven zitten in lagere sociaal-economische posities. Racisme bij de politie en in de rechtspraak zorgen ervoor dat mensen van kleur vaker en zwaarder worden gecontroleerd, opgepakt en gestraft dan hun witte medelanders. Dat ondermijnt vervolgens het vertrouwen van burgers in de politie en de staat.
En dan zijn er ook nog de minder makkelijk in cijfers en modellen te vangen persoonlijke ervaringen, en de littekens die ze veroorzaken bij de mensen die te lijden hebben onder institutioneel racisme.
Er is veel bekend over de economische en politieke gevolgen van racisme en onderdrukking, maar naar de psychologische effecten van racisme op de mensen die eronder lijden was tot een aantal jaar geleden nog maar weinig onderzoek.
Monnica Williams, een Amerikaanse psycholoog en directeur van een universitair centrum voor geestelijke gezondheid, doet onderzoek naar de link tussen racisme en mentale gezondheid. Haar bevindingen zijn schokkend: ze pleit ervoor om racisme aan te merken als mogelijke oorzaak van posttraumatisch stresssyndroom, en op te nemen in de officiële Amerikaanse medische richtlijnen.
De psychologische impact van racisme In: The New York Times MagazineVeel werk van psycholoog Monnica Williams richt zich op individuen die het doelwit werden van raciale discriminatie of agressie, maar op ras gebaseerde stressreacties kunnen volgens haar ook worden opgeroepen door gebeurtenissen die ‘plaatsvervangend’ of extern worden ervaren, via een derde partij, zoals sociale media of nationaal nieuws.
In deze video van AT5-journalist Charisa Chotoe komen niet-witte Nederlanders aan het woord over hun ervaringen met racisme en over hoe het is om steeds gevraagd te worden hun ervaringen te delen. Vervolgens legt psycholoog Saisha Partiman uit in hoeverre racisme kan zorgen voor trauma.
Racisme is geen discussie In: InstagramDe afgelopen weken gaat het over discriminatie op basis van huidskleur, anti-zwart geweld en racisme. Regelmatig wordt de vraag gesteld: ‘Wanneer heb jij te maken gehad met racisme?’ We bespreken hoe het is om die vraag te krijgen. Met psycholoog Saisha Partiman bespreken we in hoeverre racisme kan zorgen voor trauma.
In zijn boek Between the World and Me richt de Amerikaanse schrijver Ta-Nehisi Coates zich tot zijn zoon, die opgroeit in een land waarvan de nationale ‘droom’ is gebouwd op de slavenarbeid van zijn zwarte voorouders. Coates’ boek is een nietsontziende analyse van het structurele racisme in Amerika, maar zijn boodschap is universeel toepasbaar: racisme is een lichamelijke ervaring, die ‘hersenen loswrikt, luchtwegen blokkeert, botten breekt’.
Ras is het kind van racisme. Niet de vader In: De CorrespondentIn 2015 verscheen de Nederlandse vertaling van Ta-Nehisi Coates’ nietsontziende analyse van het structurele racisme in Amerika. Coates richt zich tot zijn zoon, die opgroeit in een land waarvan de nationale ‘droom’ rust op de ruggen van zijn zwarte voorouders. Maar zijn boodschap is universeel: racisme is een lichamelijke ervaring, die ‘hersenen loswrikt, luchtwegen blokkeert, botten breekt’.
Waar Coates’ beschrijving van racisme universeel toepasbaar lijkt, richt historicus Zihni Özdil zich in dit gesprek met correspondent Lex Bohlmeijer specifiek op welke effecten racisme in Nederland heeft. Hij ontleedt het institutioneel racisme waarvoor we volgens hem in eigen land de ogen sluiten. Een gesprek over Geert Wilders, ‘allochtonen’ en een nieuw burgerschap.
Zihni Özdil over het racisme in het DNA van Nederland In: De CorrespondentZihni Özdil is oud-Kamerlid en schrijver. In dit gesprek met correspondent Lex Bohlmeijer kiest hij frontaal de aanval tegen het institutioneel racisme in Nederland. Het institutioneel racisme waar wij volgens Özdil de ogen voor sluiten. Een verdiepend gesprek over Geert Wilders, ‘allochtonen’ en een nieuw burgerschap.
Het zijn onder andere verhalen zoals die hierboven die, tezamen met het activisme van bewegingen als Black Lives Matter, steeds duidelijker laten zien wat racisme doet met mensen en maatschappijen. Een bittere strijd, maar wel een die de laatste jaren steeds meer effect lijkt te hebben.
Correspondent Nesrine Malik ziet dat deze protesten niet nieuw zijn, maar dat er wel iets anders aan de hand is. De Black Lives Matter-beweging is een reactie op het erger wordende racisme, maar ze is volgens haar óók het resultaat van de toenemende vooruitgang, macht en invloed van zwarte mensen.
Protest tegen racisme groeit ook omdat het juist beter gaat met mensen van kleur In: De CorrespondentIn enkele weken tijd lijkt de wereld beland te zijn in een polariserend conflict over racisme. De mondiale protestbeweging liet zien dat de bom wel moest barsten, want de situatie wordt alleen maar erger. Maar je kunt het beeld ook anders interpreteren: het kon gebeuren omdat de situatie juist verbetert.
Ook vooruitgang: dat een veelvoud aan perspectieven de norm wordt. Want wie steevast hetzelfde perspectief op de wereld consumeert, loopt vast. Correspondent Nesrine Malik beschrijft hoe belangrijk het is dat schrijvers van kleur in het algemeen en zwarte schrijvers in het bijzonder een prominentere en stabielere plek binnen de literatuur krijgen.
Want daar waar witte schrijvers de norm zijn in zo’n beetje elke tak van de boekenwereld, verwacht de markt dat zwarte schrijvers toch vooral over ‘etnische kwesties’ schrijven. Het gevolg: segregatie en een stolling van precies de dynamiek waartegen zwarte mensen om te beginnen demonstreren: dat zwarte mensen ontbreken op de plekken waar het ertoe doet.
Door de protesten staan zwarte schrijvers in de spotlights. Zo wordt dat het nieuwe normaal In: De CorrespondentDenk eens aan alle zwarte schrijvers die je hebt gelezen. Beter nog, denk eens aan alle zwarte schrijvers die je ként. Toen ik opgroeide, kende ik maar één categorie zwarte schrijver. Het type dat schreef over zwart-zijn. Zeker in de non-fictie leek er voor zwarte schrijvers geen ander doel dan hun eigen ervaringen met racisme – of die van hun land – uit te diepen.
Dit verhaal over solidariteit tussen zwarte Afrikanen en zwarte Amerikanen biedt zo’n gelaagd en inzichtgevend perspectief. Het gaat over hoe na de recente opleving van de Black Lives Matter-beweging in de VS, ook in een aantal Afrikaanse landen zoals Ghana, Senegal en Kenia, mensen de straat op gingen en wat dat betekent. En het schetst een beeld van de gedeelde geschiedenis; over hoe de burgerrechtenbewegingen zich aan weerszijden van de Atlantische Oceaan ontwikkelden en de afgelopen eeuw altijd met elkaar in contact hebben gestaan.
Zwarte levens doen er ook in Afrika toe In: Mail & Guardian South AfricaDe solidariteit tussen Afrikanen en Afrikaanse Amerikanen is niet nieuw. Afrikanen en Afro-Amerikanen steunen elkaars strijd voor politieke en burgerrechten al lang.
(Tip via gespreksredacteur Nabeelah Shabbir)
Al 35 jaar doet Gerri Eickhof van over de hele wereld verslag voor het NOS Journaal. Dit jaar gaf hij voor het eerst bij zijn baas aan dat hij ergens geen verslag van wilde doen, omdat hij dacht dat hij niet objectief kon blijven. Het ging over de Black Lives Matter-demonstratie op de Dam van begin juni 2020. Eigenlijk had hij op persoonlijke titel aanwezig willen zijn bij het protest, maar vond dat hij dat niet kon maken vanwege zijn baan.
In dit interview met Sara Berkeljon van de Volkskrant vertelt hij uitgebreid over zijn rijke carrière, hoe hij omgaat met het verwerken van de ellende waarvan hij vaak verslag moet doen, de afwegingen die hij als journalist maakt en waarom hij in het geval van de demonstratie vond dat iemand anders het item beter op zich kon nemen: onder andere zijn persoonlijke ervaringen met racisme. Eickhof: ‘Mijn sympathie ligt in conflictsituaties rond etniciteit altijd bij gekleurd en zwart. Omdat racisme mij persoonlijk raakt, en ik daar niet overheen kan en wil stappen.’
Gerri Eickhof: ‘Racisme raakt mij persoonlijk, en ik kan en wil daar niet overheen stappen’ In: De VolkskrantLange tijd heeft NOS-verslaggever Gerri Eickhof niet over racisme willen praten – ook al had hij er van kinds af aan mee te maken. Sinds de Black Lives Matter-beweging weer ferm op de agenda staat, heeft hij journaalitems overgeslagen, uit angst niet langer objectief te kunnen zijn. Nu spreekt hij zich toch uit.
Schrijver Robert Vuijsje heeft een interessante kijk op het gesprek over racisme; hij werd als Joods-Nederlandse jonge man vaak aangezien voor Marokkaan en om die reden gediscrimineerd. Het boek Alleen maar nette mensen dat hij in 2008 schreef, losjes gebaseerd op die ervaring, kwam onder vuur te liggen. Zijn semi-autobiografische hoofdpersonage had namelijk een seksuele fascinatie voor zwarte vrouwen. De beschrijvingen van die vrouwen en van de Amsterdamse Bijlmer, waar het boek zich deels afspeelde, werden gezien als exotisme en hij werd beticht van het in stand houden van schadelijke stereotypen.
Na de storm die het boek opleverde (Vuijsje ging onder meer naar Suriname om daar in gesprek te gaan met zijn criticasters en schreef daar een volgend boek over) begon hij een interviewserie waarin hij onderzoekt welke rol afkomst speelt in de levens van niet-witte Nederlanders. Driehonderd portretten schreef hij sindsdien. Nu de serie wordt gebundeld vertelt hij wat hij leerde: ‘Ik ben eigenlijk verbaasd dat niet iedereen hierover schrijft.’
‘Welke rol speelt afkomst in het leven van Nederlanders? Dat is waar alle verkiezingen uiteindelijk over gaan’ In: De VolkskrantSchrijver Robert Vuijsje maakte al bijna driehonderd interviews in zijn serie Land van afkomst, waarin hij ‘zwartharige Nederlanders’ spreekt over welke rol afkomst in hun leven speelt.
De dood van de ongewapende zwarte Amerikaanse burger George Floyd was mede aanleiding voor de wereldwijde antiracisme-protesten van 2020. Voor Floyd was er Trayvon Martin. Michael Brown. Eric Garner. Nadat zij werden vermoord door de politie, ontstonden ook grootschalige demonstraties, die de Black Lives Matter-beweging door de jaren heen groter maakten en vorm gaven. En die, doordat de gruweldaden gefilmd waren, veel mensen de ogen openden voor het excessieve geweld dat de Amerikaanse politie regelmatig aanwendt tegen burgers van kleur.
In deze video vertelt de neef van Eric Garner, die in een trending filmpje op sociale media zag hoe zijn familielid vermoord werd, wat de familie van George Floyd te wachten staat in de nasleep van zijn dood. De naam van zijn neef, zoals die van Floyd nu, was overal te horen, maar wat doet het met je rouwproces als de moord van je neef overal te zien is en de naam die je zo goed kent een protestkreet wordt? In deze video vertelt hij erover en spreekt hij zijn solidariteit uit met de familie van de man die dezelfde laatste woorden uitsprak als zijn neef: ‘I can’t breathe.’
De familie van Eric Garner over wat de familie van George Floyd te wachten staat In: The New YorkerDe gelijkenis tussen de politiemoorden op Garner en Floyd is treffend – te veel op elkaar afgestemd om als toeval af te schrijven. Ze wijzen op iets groters.
Journalist, schrijver en activist Clarice Gargard is in Nederland al jaren een prominente stem binnen het antiracisme. Ze schrijft voor meerdere platforms, waaronder ook een tijd voor De Correspondent, over verzet en ongelijkheid.
Toen ze in november 2018 deelnam aan een demonstratie tegen Zwarte Piet die werd uitgezonden via een livestream, kreeg ze dusdanig veel racistische haat over zich heen dat ze aangifte deed tegen de afzenders. ‘Kan daar geen vrachtwagen overheen rijden?’ vroeg Eddy K. (57) uit Druten zich af. ‘Neerknuppelen. Bom erop’, stelde Angelo R. (42) uit IJsselstein voor. En als het aan Gina van V. (28) uit Dordrecht lag, moesten ‘die mafkezen’ worden ‘afgemaakt’.
Het gebeurt zelden dat op zo’n aangifte een rechtszaak volgt, maar vanwege de hoeveelheid en inhoud van de bedreigingen worden begin september 2020 25 van de afzenders vervolgd door het OM. Een week lang worden ze gehoord en daarna wordt bepaald of ze zich schuldig hebben gemaakt aan aanzetten tot haat, discriminatie of geweld.
Ze wensten Clarice Gargard dood, nu moeten ze voor de rechter verschijnen In: Het Parool‘De politie ziet er meestal niets in, omdat het veel tijd kost om uit te zoeken wie die mensen zijn en wat ze precies hebben gezegd. Het is goed dat dit nu wel gebeurt. Mensen moeten zich realiseren dat dit niet zomaar kan.’
De ontwikkelingen rondom Gargards rechtzaak namen een week voor de eerste zittingsdag een bizarre wending.
De officier van justitie die haar zaak behandelde, raakte in opspraak vanwege een claim van belangenverstrengeling in een ongerelateerde zaak: ze zou rapper Akwasi niet hebben vervolgd voor opruiende uitspraken tijdens de Black Lives Matter-demonstratie op de Dam, omdat ze een tijdje bestuurslid was van het Meldpunt Discriminatie. De officier van justitie werd daarom plotseling van Gargards zaak afgehaald.
Gargard moest dit alles via de media vernemen. Toen ook nog bleek dat ze de rechtbank om onduidelijke redenen niet zoals afgesproken zou mogen toespreken, en de nieuwe officier van justitie op de eerste zittingsdag niet eens de moeite nam zich voor te stellen, besloot ze de rest van het proces niet meer bij te wonen.
Op online platform Lilith publiceerde Gargard alsnog wat zij in de rechtbank had willen voorlezen. Daarin beschrijft ze wat de racistische bedreigingen die ze ontving met haar deden, en waarom ze besloot aangifte te doen.
Dit schreef Clarice Gargard zelf over haar rechtszaak In: Lilith‘Je mag het met me oneens zijn, me tegenspreken, je tegen me verzetten. Maar racisme en geweld propageren is geen mening, maar regelrechte haat. En haat en discriminatie afkeuren, is niet iets waar we over kunnen discussiëren. Het zou de vanzelfsprekende norm moeten zijn.’
Waarom is het gesprek over institutioneel racisme zo lastig?
Het gesprek over racisme ontspoort al snel, omdat het naast hard aantoonbare ongelijkheid óók gaat over menselijke interactie en onbewuste en persoonlijke belevingen. Frustratie, perceptie, onwetendheid, intentie, emotie; vind je weg er maar eens doorheen. Het compliceert het gesprek over racisme. Hoe werkt dat, en hoe gaan we daarmee om?
‘Identiteitspolitiek’ wordt vaak genoemd als reden voor het vastlopen van het gesprek rond ongelijkheid. Anti-Zwarte Piet-demonstranten, BIJ1, DENK, lhbtqia-activisten, allemaal krijgen ze het verwijt dat ze ‘identiteitspolitiek’ bedrijven. Dat ze een voorkeursbehandeling voor zichzelf en hun aanhang opeisen. Correspondent Valentijn De Hingh legt uit wat identiteitspolitiek is, en waarom ze lang niet altijd werkt maar tóch onmisbaar is.
Hoe los je racisme, seksisme en homofobie op? Allemaal tegelijk In: De CorrespondentAnti-Zwarte Piet-demonstranten, BIJ1, DENK, lhbtqia-activisten, allemaal krijgen ze het verwijt dat ze ‘identiteitspolitiek’ bedrijven. Dat ze een voorkeursbehandeling voor zichzelf en hun aanhang opeisen. In een kwartier uitgelegd: wat identiteitspolitiek is, waarom ze lang niet altijd werkt maar tóch onmisbaar is.
Tijdens haar werk als diversiteitstrainer in de VS kwam Robin DiAngelo erachter hoe lastig de meeste witte mensen het vinden om over ras en racisme te praten – met name witte mensen die zichzelf omschrijven als progressief en ruimdenkend.
Haar antwoord op de vraag waar die weerstand vandaan komt: ‘white fragility’, een term die ze muntte in 2011 en waarover ze later een bestseller schreef. In deze fantastische lezing loopt DiAngelo de belangrijkste punten van haar boek na. Volgens DiAngelo lopen gesprekken over racisme vooral spaak omdat witte mensen het pijnlijk vinden hun medeverantwoordelijkheid onder ogen te komen.
Hoogleraar Robin DiAngelo over ‘witte fragiliteit’ In: Seattle ChannelHoogleraar Robin DiAngelo van de University of Washington leest voor uit haar boek White Fragility: Why It’s So Hard for White People to Talk About Racism. Ze legt uit wat witte fragiliteit inhoudt, en vertelt hoe witte mensen de capaciteit kunnen ontwikkelen om zich constructiever uit te laten over etniciteit.
(Tip via correspondent Identiteit Valentijn De Hingh)
Als het concept ‘white fragility’ na het zien van DiAngelo’s lezing nog te abstract is, dan laat onderstaande video goed zien hoe het in de praktijk meespeelt in gesprekken over ras. De video toont een sociaal experiment dat onderwijzeres Jane Elliott al sinds het eind van de jaren zestig uitvoert om de realiteit van racisme tot witte mensen door te laten dringen.
In haar experiment draait Elliott de rollen voor de verandering eens om: in plaats van deelnemers in te delen op huidskleur, maakt Elliott onderscheid op oogkleur. Vervolgens verklaart ze de blauwogige deelnemers inferieur, en onderwerpt hen aan een tirannieke behandeling.
Wat er gebeurt als je onderscheid maakt tussen mensen met blauwe en bruine ogen In: YouTubeLerares Jane Elliott wilde haar leerlingen laten zien hoe het voelt om gediscrimineerd te worden, en wat dat met mensen kan doen. Ze deelde haar klas in op oogkleur (blauw of bruin). Op de eerste dag kregen de bruinogige kinderen te horen dat zij slimmer, aardiger, netter en beter waren dan hun klasgenoten met blauwe ogen.
Maar hoe zit het dan in Nederland? Ons progressieve zelfbeeld zit constructieve gesprekken over racisme in de weg. Dat stelt Gloria Wekker, emeritus hoogleraar Gender en Etniciteit aan de Universiteit Utrecht, in haar boek Witte onschuld.
In onderstaand artikel voor De Correspondent licht ze de standpunten uit haar boek toe. Volgens Wekker strookt het beeld dat wij als Nederlanders van onszelf hebben – progressief, tolerant – niet met onze geschiedenis, waarin imperialisme, koloniale onderwerping en het bijbehorende geloof in witte superioriteit een belangrijke rol speelden.
Het is tijd voor een conclusie: witte onschuld is een illusie In: De CorrespondentHet ‘kleine’ Nederland heeft er eeuwenlang een imposant imperialistisch rijk op nagehouden. Toch heeft het dat nooit echt willen weten. Dat heeft grote gevolgen voor de huidige racismediscussie: we blijven vergeten, ontwijken en ontkennen. Tijd voor een einde aan dat imperialisme.
Maar DiAngelo heeft ook felle tegenstanders die menen dat haar intersectionele visie het gesprek juist onmogelijk maakt. De focus op termen als white fragility zou te weinig ruimte zou bieden voor nuance in een ingewikkeld en gevoelig gesprek en mensen teveel in hokjes plaatsen. Volgens Rolling Stone-journalist Matt Taibbi versmalt de woordkeuze van ‘dit type theoristen’ de discussie zelfs. Hij vindt dat je, door de nadruk te leggen op termen als racist en antiracist, platform en deplatform, je de ambiguïteit, de nuance en het gevoel haalt uit een gesprek doordat er steeds wordt gezocht naar tegenstellingen.
Over ‘witte fragiliteit’ In: Taibbi.substack.comDe beweging die zichzelf "antiracisme" noemt is compleet in haar pessimisme over rassenverhoudingen. Het ziet de mens als opgesloten in een van de drie categorieën: leden van onderdrukte groepen, bondgenoten en witte onderdrukkers.
Taibbi’s vrees voor DiAngelo’s school van activisme valt te betwisten, maar het gesprek over hoe antiracisme wel of niet aan te pakken, laait regelmatig op. Zo ook na de Volkskrant-reconstructie van hoe De School, een nachtclub in Amsterdam, werd afgefakkeld nadat ze geen steun aan Black Lives Matter had gepost op Instagram.
Het verhaal over hoe de (inmiddels gesloten) club het mikpunt werd van een aantal antiracisten en daar als organisatie vervolgens ook niet meer uitkwam, laat een aantal interessante dynamieken zien. Het werpt vragen op over wat vruchtbare manieren zijn om ongelijkheid aan te kaarten: hoe, waar en bij wie. Want werd hier inderdaad een welwillende organisatie op de knieën gedwongen, of werden hier dieperliggend probleem en machtsstructuren aangekaart, die nu worden afgedaan als semantiek?
Hoe werd de progressiefste club van Nederland het mikpunt in het antiracismedebat? In: De VolkskrantDe Amsterdamse nachtclub De School ligt onder vuur. Bezoekers en medewerkers vinden de organisatie te wit. Hoe kon het oordeel over de vooruitstrevende en inclusieve club in zo korte tijd 180 graden draaien?
Wat er gebeurde in De School kun je scharen onder ‘cancel culture’; een fenomeen waarbij een persoon of organisatie wordt geboycot na protest op sociale media. Denk aan Johan Derksen, die valse opmerkingen maakte over rapper en activist Akwasi, waarna mensen de adverteerders van zijn programma Veronica Inside opriepen zich terug te trekken. Kritiek op publieke personen, zeker wanneer die geld of roem vergaren ten koste van anderen: logisch en nodig.
Maar in hoeverre draagt iemand cancellen bij aan meer gelijkheid? En kan/mag een geannuleerd persoon zich later nog beteren? In The Atlantic wordt nog een interessant aspect van de afrekencultuur belicht; het kapitalisme. Want het kan wel mooi solidair staan, zo’n adverteerder die zich terugtrekt onder sociale druk; het levert de bedrijven ook genoeg op en zorgt zelden voor échte verandering.
Cancel culture en het probleem van ‘woke’ kapitalisme In: The AtlanticHoe kapitalisme de ‘cancel culture’ aanjaagt: pas op voor symboolmaatregelen van grote bedrijven, die bestaande machtsstructuren ongemoeid laten.
Er is veel kritiek op het gebrek aan diversiteit op mediaredacties, zo ook op die van De Correspondent. Hoofdredacteur Rob Wijnberg zei zeven jaar geleden, bij onze oprichting, nog: ‘ik zie geen kleur’. Nu schaamt hij zich voor die uitspraak. Het verschil is volgens hem ontstaan door op te houden zich af te vragen wat hij denkt dat racisme is en te beginnen met luisteren naar wat mensen die er daadwerkelijk ervaring mee hebben erover zeggen.
In dit essay beschrijft hij hoe zijn denken veranderde en zet hij uiteen hoe afkomst en kansen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. ‘Van bovenaf lijkt elke piramide plat. Ook de historisch gegroeide, sociaal-economische piramide die onze samenleving is. Een wit persoon die zegt: “Ik zie geen kleur” is in essentie hetzelfde als een baas die zegt: “Ik zie geen hiërarchie”. Dat die voor jou niet zichtbaar is, wil niet zeggen dat die er niet is. Het wil wél zeggen dat jij je kunt veroorloven die niet te zien.’
Wat ik leerde over racisme door te luisteren naar mensen die het ervaren In: De Correspondent‘Niets aan dit stuk is bedoeld als beschuldiging of verwijt, maar mocht dat toch zo voelen, dan is dat waarschijnlijk terecht. Ik voelde me ook aangevallen als het over racisme ging en zie nu dat dat onderdeel van het probleem was.’
Het is boeiend om terug te kijken op hoe antiracisten in het verleden te werk gingen en wat ze bereikten. Correspondent Lennart Hofman was onder de indruk van dit interview met dominee Harcourt Klinefelter (82), oud-perschef van Martin Luther King, die tegenwoordig in Steenwijkerwold, Overijssel woont. Hij vertelt aan journalist Karel Smouter hoe hij tegen de antiracismebeweging van nu aankijkt. Zij het met enige reserve, omdat hij de huidige generatie actievoerders niet voor de voeten wil lopen.
Zijn verhaal bevat een hoop interessante inzichten. Zo reflecteert Klinefelter op het belang van verzoening, zijn eigen rol als witte activist, geweldloos verzet (wat volgens hem iets anders is dan lijdzaam toezien) en antiracisme als onderdeel van een grotere strijd – waar ook armoede, militarisme en klimaatverandering onder vallen. Ook meent hij dat verandering in golven komt, wat hem hoopvol houdt.
Hoe de perschef van Martin Luther King naar Black Lives Matter kijkt In: NRC Handelsblad‘Als ik naar Black Lives Matter en Kick Out Zwarte Piet kijk, zie ik die bewegingen als nieuwe golven die het gevolg zijn van de steen die King en anderen destijds in de oceaan gooiden. Soms kan het tientallen jaren duren voor zo’n golf ergens aanspoelt.’
Gesprekken over racisme en ander sociaal onrecht worden voor een groot deel online gevoerd. Maar in plaats van een broedplaats voor begrip, zijn sociale media vooral een plek waar mensen hun woede komen uiten en botvieren.
Stylist en cultuuranalist Ayishat Akanbi noemt dit ‘het probleem van wokeness’. Woede over onrechtvaardigheid is terecht en begrijpelijk, maar daarmee niet meteen productief. Zelf pleit ze voor radicale vriendelijkheid en empathie. Onze houding ten opzichte van de ander zou responsief in plaats van reactief kunnen zijn, gericht op nieuwsgierigheid in plaats van uitsluiting.
Woede en pijn, zegt Akanbi, moeten het voorgerecht zijn, niet de hele maaltijd. Want pas als woede leidt tot compassie in plaats van veroordeling, kunnen we op sociale media de cyclus van onbegrip doorbreken die een groot deel van die pijn veroorzaakt.
Het probleem van ‘wokeness’ In: Sydney Opera House TalksCompassie voor de ander maakt online vaak plaats voor morele superioriteit die mensen uit elkaar drijft. Maar ruzie maken is niet radicaal – vriendelijkheid en begrip wel.
Wat kun je zelf doen tegen institutioneel racisme?
Omdat (institutioneel) racisme zich op zo veel vlakken in zo veel verschillende vormen manifesteert, is één overkoepelende oplossing noemen onmogelijk. Maar meer historisch besef kweken, empowerment en zorgen voor betere representatie zijn alvast stappen in de juiste richting.
Racisme gaat niet worden opgelost door gediscrimineerde minderheden, zoals misogynie niet gaat worden opgelost door vrouwen. Black Lives Matter-oprichter Patrisse Cullors legt uit hoe je kunt bijdragen. En ze benoemt waarom in de strijd voor gelijkwaardigheid ‘intersectionaliteit’ zo belangrijk is – het meenemen van andere factoren zoals seksuele gerichtheid, sociaal-economische positie en gender. ‘Als we een veilige wereld kunnen vormen voor de meest gemarginaliseerden, zullen alle andere mensen ook vrij zijn.’
Waarom het verzet van Black Lives Matter iedereen aangaat In: De CorrespondentNa de zoveelste moord van de Amerikaanse politie op een ongewapende zwarte burger kwam een deel van de VS deze week in verzet. Veel van die protesten gebeuren uit naam van Black Lives Matter. Drie jaar geleden sprak ik een van de oprichters ervan, Patrisse Cullors, over hoe de beweging strijdt voor gelijkheid. Haar adviezen van toen blijven staan: erken je privilege en zet die macht in tegen ongelijkheid.
De Amsterdamse Mitchell Esajas is een van de aanjagers van het protest tegen Zwarte Piet. Hij behoort tot een generatie die zich niet neer wil leggen bij het bestaan van institutioneel racisme in Nederland. In Amsterdam-Noord en de Bijlmer werkt hij aan de empowerment van jonge mensen die niet geloven dat ze ooit naar de universiteit zouden kunnen gaan. Hoe hij dat doet, vertelt hij in deze podcast.
Strijden tegen institutioneel racisme doe je door empowerment In: De CorrespondentMitchell Esajas (Amsterdam, 1988) is een van de aanjagers van het zwartepietendebat. Hij behoort tot een generatie die zich niet neer wil leggen bij het bestaan van institutioneel racisme in Nederland. In Amsterdam-Noord en de Bijlmer werkt hij aan de empowerment van jonge mensen die niet geloven dat ze ooit naar de universiteit zouden kunnen gaan.
Leren over racisme en waar het vandaan komt
Wie waren belangrijke personen in de Nederlandse geschiedenis? Mogelijk denk je gelijk aan namen als Willem van Oranje, Michiel de Ruyter en Anne Frank. Over deze personen leren we op school en kunnen we veel lezen in geschiedenisboeken en andere literatuur.
Hoe kan het dat we zo weinig leren over zwarte personen in de geschiedenis van Nederland, Europa en de wereld? Dat komt omdat de geschiedenis vaak wordt beschreven vanuit eurocentrisch perspectief. In dit artikel bespreken we twaalf zwarte sleutelfiguren uit onze vaderlandse geschiedenis die iedereen zou moeten kennen.
Geschiedenisboeken staan vol witte hoofdpersonen. Hier 12 zwarte sleutelfiguren In: De CorrespondentHoe kan het dat we zo weinig leren over zwarte personen in de geschiedenis van Nederland, Europa en de wereld? Maak kennis met twaalf zwarte, onbekende hoofdrolspelers in de geschiedenis.
Op 1 juli 1863 schafte Nederland officieel de slavernij af. Miguel Heilbron en Mathieu Wijdeven ontdekten dat hun betovergrootvader George Rustwijk ruim een eeuw geleden al opriep die historische dag te vieren, maar Keti Koti (vertaald: gebroken kettingen) is in Nederland nog altijd geen nationale feestdag. Hoe komt dat?
Vier de afschaffing van de slavernij (zei deze dichter al meer dan honderd jaar geleden) In: De CorrespondentOp 1 juli 1863 schafte Nederland officieel de slavernij af. Wij ontdekten dat onze betovergrootvader George Rustwijk ruim een eeuw geleden al opriep deze historische dag te vieren. Zijn opzwepende toespraak had vandaag geschreven kunnen zijn. Want nog altijd is Keti Koti in Nederland geen nationale feestdag.
Talloze Afro-Amerikaanse soldaten en bewoners uit de toenmalige Nederlandse koloniën hebben Nederland in de Tweede Wereldoorlog helpen bevrijden. Van de 10 miljoen soldaten die Amerika naar de oorlog stuurde, waren er maar liefst 1,2 miljoen Afro-Amerikaans. Maar ze ontbreken in onze oorlogsfilms en bij herdenkingen. Tijd om stil te staan bij deze vergeten helden.
Duizenden zwarte soldaten hebben Europa bevrijd, maar hun gezichten zien we amper als we de oorlog herdenken In: De CorrespondentTalloze Afro-Amerikaanse soldaten en bewoners uit de toenmalige Nederlandse kolonies hebben Nederland in de Tweede Wereldoorlog helpen bevrijden. Maar ze ontbreken in onze oorlogsfilms en bij herdenkingen. Tijd om stil te staan bij deze vergeten helden.
Veel witte mensen vinden het gesprek over racisme ongemakkelijk of pijnlijk. Ze weten niet goed hoe ze effectief kunnen bijdragen aan de strijd tegen racisme, zien niet in hoe ze zelf onderdeel zijn van het probleem, of zijn bang om fouten te maken.
Wit Huiswerk is een naslagwerk voor witte mensen die zich willen inzetten tegen institutioneel racisme, maar niet goed weten waar ze moeten beginnen. De website bevat meerdere lees-, kijk- en luistertips die witte mensen kunnen helpen betere bondgenoten te worden in het antiracistisch activisme.
Het is misschien wat meta om in een racismeleeslijst een andere leeslijst te tippen. Maar antiracistisch zijn gaat verder dan je inlezen: het betekent ook openstaan voor kritiek, proactief plaatsmaken voor mensen van kleur, pijnlijk zelfonderzoek en algehele systeemverandering.
Check op withuiswerk.nl dus vooral ook de pagina ‘Doen’. Daar vind je meerdere acties die je kunt ondernemen om direct een constructieve bijdrage te leveren aan het ontmantelen van racisme in onze maatschappij.
‘Niet weten waar je moet beginnen’ is in ieder geval geen excuus meer.
Dekolonisatie
Wat is dekoloniseren? Afscheid nemen van koloniale overblijfselen in het heden. Denk aan het neerhalen van standbeelden van misdadigers, of het Amsterdam Museum dat de term ‘Gouden Eeuw’ niet meer gebruikt. Dekoloniseren is volgens veel activisten hét medicijn tegen de koloniale kater, mits je de bijsluiter goed leest. Heleen Debeuckelaere legt uit wat het ons nu kan opleveren om de dingen van toen op te geven.
Kolonialisme leeft door in het heden. Daarom is dekoloniseren belangrijk In: De CorrespondentHet Amsterdam Museum nam onlangs afscheid van de term ‘Gouden Eeuw’. Het is een voorbeeld van dekoloniseren – hét medicijn tegen de koloniale kater, mits je de bijsluiter goed leest.
Representatie
Jezelf zien, jezelf herkennen, jouw perspectief op de wereld gerepresenteerd zien, speelt een grote rol in de kansen die je jezelf toebedeelt. Illustrator Brian Elstak maakte daarom een kinderboek met hoofdpersonen van kleur, want daar zijn er schrikbarend weinig van. Hij hoopt dat het net zo normaal wordt als Pluk van de Petteflet. ‘Je merkt dat kids rolmodellen krijgen die op ze lijken, waardoor hun zelfbeeld beter wordt.’
Kijk, eindelijk een verhaal waarin kinderen van kleur de hoofdrol spelen In: De CorrespondentAls je kinderen voor het slapengaan verhalen voorleest, zijn ze een en al oor. Dat inspireerde beeldend kunstenaar Brian Elstak tot het maken van een kinderboek: Tori. Kinderen van kleur kunnen een hoofdrol spelen, laat hij ermee zien.
Jennifer Tosch is geboren in Brooklyn, New York, uit Surinaamse ouders. Acht jaar geleden kwam ze naar Nederland om haar studie geschiedenis, over historisch erfgoed, voort te zetten. Het leven hier beviel haar, ze is gebleven en ze heeft inmiddels de Nederlandse nationaliteit. Maar ze ontdekte ook – tijdens haar studie – dat veel Nederlanders een wel zeer eenzijdig beeld hebben van onze geschiedenis, en zeker ten aanzien van de zogeheten Gouden Eeuw.
Sinds vijf jaar organiseert ze daarom de Black Heritage Tours, rondleidingen door Amsterdam (en New York) die voeren langs sporen van ons slavernijverleden, zwart beeldend erfgoed. Want volgens Tosch gaat het bestrijden van racisme niet over schuld, maar over geschiedenis.
Om racisme uit te bannen hoef je het niet te hebben over schuld, wel over geschiedenis In: De Correspondent‘Ik ben voorzichtig omdat het gaat om nationale identiteit. Mensen hebben in hun hoofd dat het op een bepaalde manier is gegaan. Als je dat wilt veranderen is het net zoals bij het serveren van een maaltijd. Het mag niet te heet zijn, dan gaat niemand ervan eten, je brandt je tong. Het mag niet te koud zijn, dan is het niet lekker. We zoeken naar de juiste balans om de andere kant van het verhaal te laten zien.’
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
