Vanaf 15 maart worden de Tweede Kamerverkiezingen gehouden. Maar wat zegt dat ene vakje dat jij rood kleurt eigenlijk? Hoe kun je tegelijkertijd afrekenen met de beleidskeuzes van de afgelopen vier jaar én zorgen dat jouw ideeën de komende jaren worden vertegenwoordigd? Daarover gaan we in gesprek in onze nieuwe podcast Stemmen.
Welkom bij Stemmen. Een verkiezingspodcast zonder peilingen, van De Correspondent en het politicologische blog Stuk Rood Vlees. In deze podcast geen analyses van het premiersdebat of speculaties over exitpolls, maar een blik op het politieke systeem en de machtsverhoudingen daarachter.
In deze eerste aflevering gaan we het hebben over de betekenis van verkiezingen. Scrol naar beneden voor verhelderende infographics en bronnen, en een samenvatting van de belangrijkste inzichten.
Op die hele kleine handeling van het inkleuren van het vakje projecteren we allemaal verwachtingen. Maar eigenlijk doet je stem maar twee dingen: je kiest wie jou vertegenwoordigt, en je rekent af met de leiders van de afgelopen periode.
De rest – een regering en beleid kiezen – gebeurt alleen indirect.
Hoe eerlijk zijn Nederlandse verkiezingen vergeleken met de rest van de wereld?
De Nederlandse verkiezingen horen tot de eerlijkste van de wereld. In een belangrijke internationale
ranglijst,
waarin landen een score krijgen voor hoe eerlijk de verkiezingen verlopen, staat Nederland op de achtste plek.
Toch zijn eerlijke verkiezingen niet vanzelfsprekend. Dat zie je bijvoorbeeld – ook schematisch weergegeven in de grafiek hiernaast – in Hongarije, Turkije en de Verenigde Staten.
Achteruitgang van de democratie begint zelden met het manipuleren van verkiezingen – dat valt immers veel te veel op. Neem Hongarije en Turkije. Daar ondermijnden machthebbers eerst tegenmachten als de rechtsstaat en onafhankelijke media. Zo werd het makkelijker om de verkiezingen te beïnvloeden: die zijn in beide landen tegenwoordig beduidend minder eerlijk en vrij.
Wat vinden kiezers ervan?
Nederlandse kiezers zijn over het algemeen zeer positief over het verloop van de verkiezingen.
In 2017 was 86 procent van de Nederlanders het ‘zeer’ of ‘enigszins’ eens met de stelling dat de verkiezingen eerlijk waren verlopen. 9 procent was er neutraal over.
Slechts 5 procent dacht dat ze gedeeltelijk of geheel oneerlijk waren verlopen.
Dat waren vooral PVV-stemmers, niet-stemmers, en SP-stemmers. Aan hen is ook gevraagd waarom zij dit dachten.
Vier redenen daarvoor kwamen het vaakst voor. Ten eerste: incidenten waarover ze via (sociale) media hadden gehoord. Dan was er het stemproces zelf – handmatige tellingen zouden volgens sommigen gevoelig zijn voor fouten. Ook waren sommigen niet blij met wat er gebeurde met de verkiezingsuitslag: vooral PVV-kiezers vonden het onrechtvaardig dat hun partij niet mocht meeregeren. Tot slot vonden respondenten het onrechtvaardig dat media exitpolls presenteerden, terwijl de stembussen nog niet gesloten waren.
Hoe zit het met de opkomst?
Nederlanders maken gretig gebruik van de mogelijkheid om te gaan stemmen bij Tweede Kamerverkiezingen. De opkomst schommelt sinds 1971 (toen de verplichting om naar het stembureau te gaan werd afgeschaft)
rond de 80 procent.
Er zijn maar weinig landen waar een nog groter deel van de bevolking daadwerkelijk gaat stemmen.
Een hogere opkomst zien we in sommige (maar niet alle) landen met opkomstplicht, zoals Australië, België en Luxemburg, in sommige (maar niet alle) microstaten als Malta, Grenada en de Bahama’s, en in sommige (maar niet alle) noordse landen als Denemarken, Zweden en IJsland.
Samenvatting aflevering 1
Wat is de betekenis van de verkiezingen?
Met de aanhoudende coronacrisis en de
val van kabinet-Rutte III over de toeslagenaffaire
Lees of luister alles over de toeslagenaffaire in het boek ‘Zo hadden we het niet bedoeld’ van correspondent Jesse Frederik.
nog vers in het geheugen, lijkt het op het eerste gezicht gerechtvaardigd om de Tweede Kamerverkiezingen van 15 tot en met 17 maart ‘uniek’ te noemen. Een deel van de stembureaus gaat
twee dagen eerder al open,
zodat mensen in risicogroepen minder kans hebben om besmet te raken als zij gaan stemmen. Daarnaast mag je ditmaal niet door twee, maar drie stemgerechtigden worden
gemachtigd om in hun plaats een stem uit te brengen,
mogen zeventigplussers per brief stemmen en vinden de verkiezingscampagnes grotendeels online plaats.
Een bijzondere stemgang dus – of valt dat misschien wel mee? Correspondent Politiek Marc Chavannes denkt dat laatste. Of anders gezegd: verkiezingen zijn altijd bijzonder.
In deze eerste aflevering van de podcast Stemmen hebben we het over wat onze stem wel en niet doet, hoe mensen bepalen op wie ze stemmen, hoe kiezers de politici ter verantwoording roepen via hun stem en hoe eerlijk de Nederlandse verkiezingen zijn.
Wat doet onze stem (niet)?
Burgers hebben in een representatieve democratie – een regeringsvorm waarbij kiesgerechtigden een aantal vertegenwoordigers kiezen die het land namens hen mogen besturen – niet zo heel veel te zeggen over de uitoefening van macht, merkt hoogleraar empirische politicologie Carolien van Ham (Radboud Universiteit Nijmegen) op. Eens in de vier jaar mogen wij een stem uitbrengen op wie er in het parlement komt.
In het stemhokje kies je dus niet een nieuwe regering. De vorming van een kabinet is slechts een indirect gevolg van jouw stem.
Na iedere verkiezing zijn mensen gemiddeld genomen tevredener over de democratie en hebben ze meer vertrouwen in de politiek, aldus Van Ham – zelfs als de partij van hun keuze in de verkiezingen zetels verliest.
Hoe bepalen mensen op wie ze stemmen?
Omdat je maar één vakje rood mag kleuren, is het nog niet zo makkelijk om zittende politici ter verantwoording te roepen. Stel, je wilt dit jaar je stem baseren op het beleid dat is gevoerd op twee belangrijke thema’s, de toeslagenaffaire en de coronapandemie.
Dat valt nog niet mee,
stelt Catherine de Vries, hoogleraar politicologie aan de Bocconi-universiteit in Milaan.
Vaak zie je dat bij een coalitie de kleinere regeringspartijen – de ‘junior partners’ – de prijs betalen voor beleid waar kiezers ontevreden over zijn. De partij die de premier levert wordt meestal juist beloond voor goed beleid,
de ‘premierbonus’.
Lees hier meer over het verschijnsel genaamd de premierbonus.
Als er iets fout gaat, richten kiezers zich weer meer op de individuele politici dan op het kabinet. En als een kabinet valt, geldt vaak: ‘de breker betaalt’. Dat kan dit jaar gevolgen hebben voor de PvdA en het CDA. Lodewijk Asscher (PvdA) zat niet in het laatste kabinet, maar gaf toch zijn positie als lijsttrekker op, omdat hij eerder als minister
wel verantwoordelijk was voor de toeslagenaffaire.
En minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) worstelt met de corona-aanpak – zoals het
vaccinatieprogramma
Hier kun je bijhouden hoeveel vaccins Nederland al heeft ingezet in vergelijking met de rest van de wereld.
en een
groot datalek bij de GGD.
Een hoop kiezers laten zich bij het toewijzen van ‘schuld’ leiden door hun bestaande opvattingen over een bepaalde partij of politicus. Iemand die steevast VVD stemt, zal premier Mark Rutte minder snel hoofdverantwoordelijk houden voor de toeslagenaffaire dan een overtuigde GroenLinks- of PVV-stemmer. De kennis die zij opdoen over dit onderwerp zal onderling ook nog eens flink verschillen.
Politieke kennis speelt een onverwachte rol bij die beoordeling van kiezers. Als je veel politieke kennis hebt, ben je eerder geneigd om je in te graven in je eigen gelijk en ben je maar moeilijk te overtuigen
door negatieve informatie over je eigen partij.
Deze burgers gaan ook meer “cherrypicken” in het bewijsmateriaal, zodat de mening die ze toch al hadden
wordt bevestigd.
Dit komt het verantwoordingsproces natuurlijk niet ten goede.
Maar dan nog is de vraag: heb je alternatieven? In een coalitie zitten immers al meerdere partijen bij elkaar. Stel, je wilt
centrumrechts stemmen,
maar je vindt dat de VVD van premier Rutte schuld draagt aan de toeslagenaffaire. Waar kun je dan op stemmen? Het CDA is ook een centrumrechtse partij, maar die regeerde juist mee met de VVD in de afgelopen vier jaar. D66 zit meer in het midden, maar regeerde de laatste jaren ook mee. Dan blijft alleen uiterst rechts over (PVV, Forum voor Democratie).
En tenzij de PvdA onder leiding van Lilianne Ploumen een nog veel grotere comeback maakt dan ze deed
bij de Europese Parlementsverkiezingen in 2019,
laat de geschiedenis zien dat een coalitie zonder VVD of CDA niet reëel is.
En het mandaat voor de komende jaren, hoe bepaal je dat? Het stemadvies van correspondent Marc Chavannes luidt: kies drie tot vijf onderwerpen die voor jou belangrijk zijn (bijvoorbeeld landbouw, kinderopvang, belastingen) en ga na welke politici zich goed op die dossiers hebben gestort. Natuurlijk zal geen enkele kandidaat precies dezelfde opvattingen hebben als jij, dus je zou met een ‘afvalrace’ kunnen bepalen wie jouw stem verdient. De minst slechte keuze dus.
Wat is de status van het Nederlandse kiesstelsel?
De Nederlandse verkiezingen zijn eerlijk en betrouwbaar, zegt hoogleraar Van Ham. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) stuurt bij elke verkiezing waarnemers langs die het proces beoordelen. In 2006 uitte de organisatie
kritiek op de inzet van stemcomputers in Nederland,
Lees hier het verkiezingsrapport van de OVSE uit 2006.
omdat deze fraudegevoelig waren. Nadat ICT-expert Rop Gonggrijp die zomer aantoonde dat stemcomputers konden worden gehackt, schakelde Nederland
terug naar de ouderwetse methode van rood potlood en papier.
Een ander kritiekpunt is de volmacht. In Nederland kun je iemand machtigen om namens jou een stem uit te brengen, maar je kunt niet vastleggen op welke partij diegene namens jou mag stemmen. Desalniettemin: de Nederlandse democratie is stabiel, de verkiezingsuitslagen zijn
transparant en betrouwbaar.
Betekent dit dat we ons nergens druk over hoeven te maken? Nee, zegt Van Ham.
Wie de democratie wil uithollen, begint zelden met verkiezingen – want die zijn heel zichtbaar. Democratische erosie
gebeurt meestal sluipenderwijs:
Dat legt oprichter Rob Wijnberg uit in dit artikel.
het begint met de normalisering van steeds extremere uitspraken in het politieke debat en de intimidatie van journalisten. Nederland is mijlenver verwijderd van de situatie in Hongarije of
de Verenigde Staten,
Lees ook deze column over de bestorming van het Amerikaanse parlement op 6 januari 2021.
maar deze twee ontwikkelingen doen zich wel voor. De PVV pleit in haar verkiezingsprogramma voor het
opschorten van meerdere grondrechten;
Rob Wijnberg schreef daar over.
en ook de journalistiek staat onder druk – zo heeft de NOS het logo van haar busjes gehaald
uit vrees voor agressie.
Sander en de brug
Sander Schimmelpenninck
De ongelijkheid in Nederland is onhoudbaar. Het is tijd om de kloof tussen arm en rijk te dichten. Maar hoe?
Sander Schimmelpenninck doet vijf voorstellen voor een eerlijker Nederland. In een pakket waar heel veel gewone Nederlanders achter kunnen staan.
Waarom (en waarop) stemmen we? Welkom bij Stemmen, onze nieuwe verkiezingsserie zonder peilingen
Je gebruikt een verouderde browser!
We ondersteunen het gebruik van Internet Explorer niet meer, en raden je aan over te stappen op een andere browser, bijvoorbeeld Firefox, Chrome of Edge.
Je kunt nu verder lezen, maar weet dat je leeservaring niet optimaal zal zijn.