/dc-useruploads-images/ab11c7a07b03432786b1729eae95c9a3.png)
Toen Israël in de nacht van 5 juni 1967 met een verrassingsaanval in één klap de voltallige Egyptische luchtmacht vernietigde zonder dat zelfs maar één vliegtuig op had kunnen stijgen en de daaropvolgende zesdaagse oorlog tot jammerlijke verliezen leed, bood de grote Egyptische leider Gamal Abdel Nasser zijn onmiddellijke ontslag aan.
Vernederd en verslagen sprak hij het Egyptische volk toe. Maar dat volk weigerde zijn ontslag te accepteren. Als een kapitein overzag Nasser de golven van de menselijke zee. En die gebeurtenis, dat hij de mensen zo om zijn leidende hand hoorde smeken, veranderde Nasser in één keer in de zelfingenomen dictator die de westerse landen altijd altijd al in hem hadden gezien. De Britse premier Anthony Eden ging zelfs zo ver hem ‘Hitler aan de Nijl’ te noemen.
Toen Nasser zijn ontslag indiende, smeekte het volk hem aan te blijven. Als een kapitein overzag Nasser de golven van de menselijke zee
En ook al leed de grote generaal, die als onderdeel van de Vrije Officiëren in 1952 de bloedloze coup tegen de Britse overheersers initieerde, militaire nederlaag na militaire nederlaag, toch wist hij deze verliezen steeds in politieke winst om te zetten.
De vele tegenslagen resulteerden slechts in meer sympathie en respect van zijn volk en van de vele onderdrukte volken op het Afrikaanse en Aziatische (sub)continent, die al even sterk verlangden naar een Arabische renaissance of de creatie van een nieuwe wereldorde, vrij van kolonialisme en westerse dominantie. Zij zagen in de militaire nederlagen slechts de moedige underdog die tevergeefs probeerde zich tegen het grote Europese (ex-)koloniale machtsblok te verzetten. Het feit dat Nasser in ieder geval probeerde onafhankelijk te opereren, maakte de vele militaire en menselijke verliezen in hun ogen enigszins dragelijk.
Nasser, de volksdictator
Nasser was een unieke politieke leider. Een dictator wellicht, maar een met bijzondere trekken. Anders dan de vele Arabische en Afrikaanse dictators van zijn tijd, voer hij niet blind zijn eigen koers. Verre van zelfs.
Nasser was een volksdictator, die deed wat het volk hem opdroeg. Dat maakte hem geliefd, maar ook grillig. Een leider die zich liet leiden door de waan van de dag. De heerschappij van Nasser toont ons de gevaren van ongebreideld populisme, maar ook het dilemma van volksdemocratie.
Na Nassers dramatische en onverwachtse dood in 1970 (officieel overleed hij aan een hartstilstand, maar velen denken dat hij eigenlijk is vergiftigd) nam de politieke en economische koers van Egypte een hele andere wending. Het leiderschap bleef militair, maar werd steeds auto- en technocratischer van aard. Het pan-Arabische en socialisme van Nasser had afgedaan. Het liberaal-kapitalisme werd ingevoerd en er kwam vrede met grote vijand Israël. De naam van Nasser mocht en werd niet langer openlijk in aanbiddende zin genoemd.
De reïncarnatie van Nasser: Abdel Fattah- al-Sisi
Veel Egyptenaren – zeker de oudere generaties – bleven echter heimelijk terugverlangen naar de grote charismatische leider en de hoop die hij in hun harten had opgewekt. Dit heimelijke verlangen gaat verder dan de simpele liefde voor een gevallen leider. Het drukt vooral heimwee uit naar een Egypte waarin de christelijke bakker gemoedelijk naast de islamitische slager boerde, waar de advocaat en de kleermaker in één flat woonden, de straten schoner en vooral leger waren en men weliswaar armer maar ook gelukkiger was.
Een verlangen ook naar een tijd waarin Egypte een land van betekenis was en streed tegen overheersing en inmenging door allerhande buitenlandse machten en externe groeperingen. Nu worden deze verlangens en gebroken dromen opnieuw gespiegeld in één man: Abdel Fattah al-Sisi, de reïncarnatie van Nasser, kind van haast eenzelfde tijd en eenzelfde systeem.
Er is heimwee naar een Egypte waarin de christelijke bakker naast de islamitische slager boerde, waar de advocaat en de kleermaker in één flat woonden, waar men weliswaar armer maar ook gelukkiger was
Na een eerste publieke liefdesverklaring tussen het Egyptische volk en het leger dat weigerde op te treden tijdens de achttiendaagse volksopstand tegen Mubarak, sloeg het volkssentiment snel om. In plaats van direct verkiezingen uit te schrijven, besloot de Opperste Raad der Strijdkrachten het roer over te nemen. Gezien de verzwakte en ongeorganiseerde oppositie was deze wending niet helemaal onwelkom. Het bood de liberaal-seculiere oppositie de kans zich op verkiezingen voor te bereiden. Maar toen in de zomer van 2011 zittend interim-president en hoogste generaal Mohamed Hussein Tantawi nog steeds van geen wijken wilde weten, ontstonden er opnieuw grote volksprotesten, publieke
sit-ins
en tentenkampen in Caïro en Alexandrië.
Het verlangen naar een sterke leider groeide
Het was in die tijd dat de afbeelding van Nasser voorzichtig terugkeerde in de straten en met name de oudere generaties, murw geslagen door de maandenlange onrust en onzeker over de toekomst, met steeds meer heimwee begonnen te spreken over die grote leider. De volksopstand tegen Mubarak had geen leider voortgebracht en ook in de drie opeenvolgende jaren bleef het zicht op een leider uit. Tot men Sisi tot de nieuwe Nasser verhief.
Uiteindelijk volgden de parlementaire verkiezingen in de periode van 28 november 2011 tot 11 januari 2012, waarbij de Vrijheid- en Rechtvaardigheid partij van de Moslimbroederschap weliswaar 37,5 procent van de stemmen won, maar vooral de politieke opkomst van de salafistische Nour-partij met 27,8 procent van de stemmen een opvallende uitslag was.
De verkiezingen verliepen een stuk minder geolied en democratisch dan veel westerse waarnemers rapporteerden. Niet alleen waren de verkiezingen een logistiek drama waarbij de einduitslag werd gemanipuleerd doordat uitslagen tussentijds bekend werden gemaakt, met als gevolg dat veel kiezers uiteindelijk hun stem op ‘de winnende partij’ uitbrachten, ook bleken stembiljetten verdwenen of voortijdig ingevuld en drongen aanhangers van de Vrijheid- en Rechtvaardigheidspartij en de Nour-partij stemhokjes binnen waar ze kiezers intimideerden en vrouwen zonder hoofddoek lastigvielen.
De volksopstand tegen Mubarak had geen leider voortgebracht en in de drie opeenvolgende jaren bleef het zicht op een leider uit
Het regende klachten bij de Egyptische rechtbank en er ontstond een lang juridisch proces waarbij het Hooggerechtshof uiteindelijk een derde deel van het parlement ontbond. In die tijd had Mohammed Morsi echter al in een twee-rondenstelsel met nipte meerderheid van 51,7 procent van de stemmen gewonnen.
De tanende populariteit van de Moslimbroederschap was in de resultaten van de eerste verkiezingsronde al direct merkbaar. Morsi wist in eerste instantie slechts 24,7 procent van de stemmen te bemachtigen. De meerderheid van de stemmen was verdeeld over een groot aantal onafhankelijke liberaal-seculiere kandidaten. Omdat de liberale stem echter over zo veel kandidaten verdeeld was, kwamen in de tweede ronde Mohammed Morsi en oud-generaal Ahmed Shafik als tegenkandidaten uit de bus.
Terwijl veel Egyptische jongeren en activisten weigerden te stemmen of hun stem ongeldig maakten uit woede en teleurstelling over deze twee niet-revolutionaire kandidaten, verdeelden de overige kiesgerechtigden hun stem tussen de twee kandidaten waarbij veel stemmers het niet over hun hart konden verkrijgen op Shafik te stemmen, die namelijk als minister-president onder Mubarak indirect verantwoordelijk was geweest voor het bloedvergieten tijdens de Egyptische volksopstand van 2011.
Beelden van dozen met duizenden vooringevulde stembiljetten en de voortijdse uitroeping van Morsi als nieuwe president, maakten hem vanaf dag één omstreden
Beelden van dozen met duizenden vooringevulde stembiljetten in de twee nationale drukkerijen en de voortijdse uitroeping van Morsi als nieuwe president, evenals de ongelukkige verkiezingsuitslag in de eerste ronde, maakte Mohammed Morsi vanaf dag één van zijn aantreden omstreden. Zijn ineffectieve en partijdige handelen, zijn lompe ondiplomatieke optreden bij regeringsbezoeken, het uitroepen van unilaterale decreten (zoals het zichzelf uitroepen tot alleenheerser) en de wildgroei aan radicale organisaties onder zijn bewind, holde de publieke steun verder uit.
Terwijl de economie met de dag verslechterde en basale levensbehoeften zoals brood en benzine steeds schaarser werden, namen de ontevredenheid en de demonstraties steeds grotere vormen aan. Deze bleven echter ongeorganiseerd en ineffectief, totdat Tamarod, een jeugdbeweging die op 28 april 2013 door vijf activisten werd opgericht, een volksreferendum uitschreef.
Op 29 juni – één dag voor de eerste regeringsverjaardag van Mohammed Morsi – hadden zij 22.134.460 stemmen tegen zijn presidentschap ingezameld. Veel meer dan de 13.230.131 stemmen waarmee Morsi de uiteindelijke verkiezingen had gewonnen. Miljoenen Egyptenaren werden hierdoor aangemoedigd om op 30 juni 2013 de straten op te gaan en de pleinen te bezetten. Ze hoopten net als bij Mubarak het leger hiermee te kunnen dwingen de president af te zetten.
Nieuwe vertrouweling van het volk
Het Egyptische leger had zich in de voorafgaande maanden al steeds meer van het leiderschap van Mohammed Morsi gedistantieerd en herhaaldelijk aangedrongen op overleg met de oppositie, de vorming van een coalitie van nationale eenheid en uitschrijving van nieuwe verkiezingen. Dergelijke verzoeken van leger en oppositie werden stelselmatig door de president geweigerd.
Het is opvallend dat het leger gedurende de hele periode feitelijk de belangrijkste politieke partij vormde. Het was de Hoogste Raad der Strijdkrachten die bijeenkomsten met oppositiepartijen en radicale jeugdbewegingen als Tamarod organiseerde.
Ondertussen had de veel jongere en charismatischere Abdel Fattah el-Sisi in de broeierige zomer van 2012 Tantawi als hoogste generaal van de Opperste Raad der Strijdkrachten opgevolgd. Als hoogste militaire leider nam hij automatisch de plek van Tantawi als minister van Defensie in.
Sisi diende dus onder Morsi, maar sprak zich steeds luider tegen zijn optreden uit. Door zijn strategische optreden wist hij zichzelf te positioneren als een vertrouweling van het volk die als zaakwaarnemer in het kabinet-Morsi de nationale belangen van Egypte waarborgde en de koppige president tevergeefs tot inkeer probeerde te brengen. Zijn naam klonk steeds luider. Velen zagen in zijn charismatische en eloquente optreden de échte president van Egypte.
Net zoals Nasser sprak Sisi als een vader met zijn volk, hij legde in precieze woorden uit hoe de regering van Mohammed Morsi die eenheid had geschaad
Toen Sisi als hoofd van de Hoogste Raad van de Egyptische Strijdkrachten op de avond van 30 juni een 48-urig ultimatum afkondigde ‘om naar het volk te luisteren’, stal hij de harten van tienduizenden. En toen hij op 3 juli de daadwerkelijke afzetting van Morsi bekendmaakte, won hij de harten van miljoenen.
Geflankeerd door respectievelijk de hoogste moefti van de Azhar-universiteit en de patriarch van de koptisch-orthodoxe kerk, evenals andere prominente geestelijken, oppositieleden, leden van de Tamarod-beweging en prominente Egyptenaren, sprak hij voor veel Egyptenaren onvergetelijke woorden uit. Net zoals Nasser sprak Sisi als een vader met zijn volk, hij benadrukte de eenheid van Egypte en legde in precieze woorden uit hoe de regering van Mohammed Morsi die eenheid had geschaad.
Hij sprak over verzoening en verbinding in een land waar moslims en christenen als gelijkwaardige burgers hebben geleefd en zullen leven. Hij sprak ook over de jeugd en prees hun rol en speciale positie in de Egyptische samenleving. Sisi stippelde een politieke routekaart uit, waarin de vorming van een regering van nationale eenheid, herschrijving van de grondwet door een onafhankelijke commissie en nieuwe verkiezingen centraal stonden.
De gezwollen, grootse woorden klonken buitenstaanders wellicht overemotioneel en zorgwekkend in de oren, maar voor veel Egyptenaren vertegenwoordigde Sisi de ziel van Egypte. Hij verwoordde hoe Egypte zou moeten zijn, hoe het in de collectieve herinneringen van de oude generaties was, niet hoe het land daadwerkelijk is of in de nabije toekomst eruit zal zien. Daarmee appelleerde Sisi aan eenzelfde sentiment als de grote orator Nasser.
Media scheppen onherkenbaar beeld
De tijdsgeest kent dan ook veel overeenkomsten. Net zoals ten tijde van Nasser moet er ook nu worden gestreden tegen buitenlandse inmenging, zowel die van westerse staten als van regionaal islamitisch-extremisme (al dan niet gesponsord door de Arabische Golf). Een hernieuwde golf van nationalisme brak los, slechts versterkt door de priemende vinger van het Westen, waar onder de woedende aanvuring van Turkije en de felle berichtgeving van Al-Jazeera de ene na de andere staat zich uitsprak tegen de militaire overname van Egypte en waar men de onmiddellijke vrijlating van Morsi eiste.
Terwijl de Moslimbroederschap internationaal veel steun wist te vergaren voor het in westerse ogen illegitieme handelen van het Egyptische leger, raakte zij in eigen land de laatste steun kwijt. Het beeld van de situatie in Egypte zoals dat door internationale media werd geschetst, was niet herkenbaar voor het merendeel van de Egyptische bevolking, die zich omringd zagen door gewelddadige confrontaties van milities en knokploegen.
De Egyptische politie greep keihard in. Duizenden aanhangers werden gearresteerd, schietpartijen tussen tegenstanders van Morsi en de Egyptische politie waren aan de orde van de dag, terwijl terreurorganisaties in de Sinaï-woestijnen gasleidingen opbliezen en Egyptische legerkonvooien aanvielen. Het Moslimbroedertentenkamp op het Raba’a-plein werd ontruimd en de oppositie werd gebroken.
Woedende Moslimbroederaanhangers bestormden kerken en brandden er tientallen af. Vooral in Zuid-Egypte vormden christenen een consequent doelwit. Ondertussen lieten veel internationale media vooral die andere kant zien, die van verwonde en gedode Moslimbroeders. Sommigen spraken over vreedzame demonstraties die in werkelijkheid extreem gewelddadig waren.
Sisi sprak met dezelfde verontwaardiging over de berichtgeving als het volk en weigerde gehoor te geven aan de oproep tot Morsi’s vrijlating
Sisi sprak met dezelfde woede en verontwaardiging over de berichtgeving als het volk en weigerde gehoor te geven aan met name de nadrukkelijke Amerikaanse oproep tot Morsi’s vrijlating. Ook lanceerde het leger een campagne om de Sinaï te heroveren op bedoeïen die zich aansloten bij jihadistische groeperingen. De weerbarstige opstelling tegen buitenlandse inmenging en de lancering van een militaire campagne om het geweldsmonopolie binnen de grenzen van Egypte te herstellen, resulteerden in een derde golf van publieke steun en volksliefde.
Tegelijk kon het gewelddadige optreden tegen de aanhang van de Moslimbroederschap het volk niet agressief genoeg zijn. In blinde woede en afkeer van de harde kern van de Moslimbroederschap en vele militante extremistische organisaties gaf het volk de Egyptische politie en het Egyptische leger niet alleen carte blanche, het moedigde de Egyptische overheid bovendien aan voor eens en altijd een einde te maken aan deze groeperingen.
De Moslimbroederschap moest niet alleen worden verboden, een maatregel die uiteindelijk onder grote publieke druk werd doorgevoerd maar volgens velen veel te laat kwam, ook zagen ze de laatste sympathisanten het liefst achter slot en grendel verdwijnen.
Ook de roep om Sisi’s kandidaatstelling klonk steeds luider, al hield hij deze geruime tijd af. In zijn eigen woorden was er voor hem als nederige militair niets eervoller dan minister van Defensie te mogen zijn.
Sisi benadrukte herhaaldelijk te handelen als een bezorgde Egyptenaar die zijn land wil beschermen en stelde keer op keer niet uit te zijn op politieke winst
Sisi benadrukte herhaaldelijk te handelen als een bezorgde Egyptenaar die zijn land wil beschermen en stelde keer op keer nadrukkelijk niet uit te zijn op politieke winst. Het is mogelijk dat dit in eerste instantie inderdaad het geval was. Om in deze tijden president van Egypte te zijn, is voor weinigen een aantrekkelijk vooruitzicht. Maar juist door deze afwachtende houding in te nemen behaalde hij de politieke winst als vanzelf. Tot het punt dat hij de gedoodverfde kandidaat was, zonder kandidatuur.
Masterstrateeg
Wat dat betreft is Abdel Fattah al-Sisi, alumnus van prestigieuze defensieacademies zoals de Joint Services Command and Staff College van het Verenigd Koninkrijk (1992) en de US Army War College (2006), een masterstrateeg.
De Egyptische presidentsverkiezingen waren vanaf de eerste dag een gelopen race. Sisi stelde zich eind maart, krap twee maanden voor de verkiezingen, alsnog kandidaat. Hij voerde geen campagne, dat was ook niet nodig. Het volk deed dat voor hem. Ook serieuze politieke debatten ging hij uit de weg.
Zijn (verzwakte) tegenkandidaten, die zich al veel eerder kandidaat hadden gesteld, kregen nauwelijks tot geen kans de degens met hem te kruisen. Veel jongere generaties zijn weliswaar minder enthousiast over opnieuw een militaire kandidaat, maar ook zij zien geen politiek alternatief.
Ondertussen heeft Sisi alle middelen tot zijn beschikking om een nieuwe koers uit te stippelen. Zo heeft hij een team van experts, wetenschappers en deskundigen om zich heen verzameld, waarmee een stem op hem in feite ook een stem op het nieuwe kabinet is.
Na interviews geruime tijd af te hebben gehouden, gaf Sisi een strak gerecenseerd, vier uur lang durend interview waarin hij op presidentiële toon de nieuwe koers voor Egypte uitstippelde. Zo kondigde hij een soort ‘Marshallplan’ aan om de ernstig verzwakte economie weer van de grond te krijgen en pleitte hij voor nieuwe besprekingen met Hamas om zo het stukgelopen Palestijns-Israëlische vredesproces nieuw leven in te blazen.
In de laatste week voor de verkiezingen verschenen in de media iedere dag nieuwe plan en ideeën. Zo pleit Sisi voor een herverdeling van de administratieve verdeling van de provincies van Egypte, waardoor burgers gelijkere toegang hebben tot de toeristisch lucratieve Rode Zee, landbouwgrond en belangrijke grondstoffen. Dit totaalplan omvat enorme investeringen in de infrastructuur, energieopwekking en watertoevoer.
Daarnaast is hij ervoor dat in iedere bestuurlijke laag (van nationaal tot lokaal en van economie tot politiek) jong getalenteerden worden meegetraind, zodat zij op den duur het volgende kader kunnen gaan vormen. Daarbij benadrukt hij keer op keer het belang van nationale eenheid en daadkracht. ‘Wie gaat dat doen? Ik ga dat niet doen, wij gaan dit doen. Ik beloof dat ik dag en nacht ga werken, maar ik kan dit niet alleen. Dit moeten wij gaan doen.’
Sisi stelde zich eind maart, krap twee maanden voor de verkiezingen, alsnog kandidaat. Hij voerde geen campagne. Het volk deed dat voor hem
Overigens had Sisi – gewenst of ongewenst –vrijwel geen andere keuze dan zich kandidaat te stellen. De druk die door de media, het Egyptische bedrijfsleven, de militaire top en het publiek op hem werd uitgeoefend was ongekend. Het was feitelijk onmogelijk geweest daar geen gehoor aan te geven. Het publiek had het niet geaccepteerd en was net zoals tijdens die historische gebeurtenis in 1967, direct na de grootste militaire nederlaag uit de moderne Egyptische geschiedenis, met miljoenen naar zijn huis getrokken om hem te smeken president te worden.
De grote generaal die de roep van zijn volk hoorde en een einde maakte aan de Moslimbroederdictatuur, dreigt nu zelf de dictator van de meerderheid te worden. Nasser was een volksdictator, met rampzalige gevolgen. Sisi lijkt nu tot dezelfde proporties te worden opgeblazen.
Dit zal zo doorgaan tot het systeem van grote volksgeneraals als een ballon uit elkaar knapt. Maar dat zou nog wel eens lang, heel lang, kunnen duren.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
