/dc-useruploads-images/c0d04d84203744a89ad3739570fa0981.png)
Aflevering 4
De gereedschapskist van de kiezer
Welkom bij Stemmen. Een verkiezingspodcast zonder peilingen, van De Correspondent en het politicologische blog Stuk Rood Vlees. In deze podcast geen analyses van het premiersdebat of speculaties over exitpolls, maar een blik op het politieke systeem en de machtsverhoudingen daarachter.
In de vierde aflevering hebben we het over de belangrijkste hulpmiddelen bij het bepalen van je stem. Lijsttrekkersdebatten, stemhulpen en peilingen. Nuttige hulpmiddelen? Dat valt te bezien.
Wanneer besluiten mensen op wie ze stemmen?
Kiezers besluiten steeds later op welke partij zij stemmen. In het eerste Nationale Kiezersonderzoek in 1971 zei ongeveer een op de tien kiezers dat zij hun stem in de laatste dagen hadden bepaald voor de verkiezingen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 steeg dat aandeel tot ongeveer vier op de tien. 15 procent hakte naar eigen zeggen pas op verkiezingsdag de knoop door.
Toch moeten we de veranderlijkheid van kiezers niet overdrijven. De meeste kiezers maken een voorselectie van ideologisch op elkaar lijkende partijen waartussen zij twijfelen. Als peilingen, verkiezingsdebatten, en stemhulpen al aanzetten tot strategisch stemgedrag, zullen kiezers niet snel overstappen tussen ideologische tegenpolen. De kiezer is geen stuifzand.
Hoe gebruiken kiezers stemhulpen?
Stemhulpen zoals Stemwijzer en Kieskompas zijn populair. De afgelopen Tweede Kamerverkiezingen vulde de helft van de Nederlandse kiezers een stemhulp in. Communicatiewetenschapper Jasper van de Pol onderzocht de gebruikers van het Kieskompas.
Hij onderscheidt drie typen gebruikers. Checkers zoeken bevestiging van hun keus. Seekers hebben minder interesse in de politiek; zij zoeken een gericht advies en laten zich in hun uiteindelijke keus beïnvloeden door de uitkomst van de stemhulp. Doubters zijn eveneens weinig geïnteresseerd, maar weten überhaupt niet of hun stem wel uitmaakt.
Deze drie groepen liggen niet vast. Het ligt voor de hand dat er meer checkers zijn wanneer verkiezingen zich richten op thema’s waar mensen al uitgebreid over hebben nagedacht. Als de centrale thema’s onduidelijk zijn, of verder van mensen afliggen, zullen er meer seekers en doubters zijn.
Hoe goed kloppen slotpeilingen?
Tot een paar maanden voor de verkiezingen zeggen peilingen niet zo veel. Ervan uitgaan dat er níks aan de zetelverdeling verandert, is dan soms zelfs betrouwbaarder dan de peilingen! Naarmate de verkiezingen dichterbij komen, verandert dat gelukkig.
In de verkiezingsweek zijn twee peilingen relevant: slotpeilingen en exitpolls. Slotpeilingen zijn de gebruikelijke online ondervragingen. De exitpolls van Ipsos worden gehouden bij een aantal zorgvuldig uitgekozen stemlokalen.
De slotpeilingen wijken gemiddeld zo’n 8 tot 10 zetels af van de uitslag. Deels komt de afwijking doordat kiezers toch anders stemmen, deels door inherente tekortkomingen in de peilingen. In de afgelopen drie verkiezingen had Ipsos de ‘beste’ slotpeiling. De traditionele peilers doen het sowieso beter dan voorspellingen op basis van ad-hoc-peilingen, activiteit op sociale media, of andere bronnen.
De exitpoll biedt een tamelijk precieze beschrijving van de uitslag. De afgelopen jaren week de exitpoll maar twee tot drie zetels af van de uitslag. Dat zal in 2021 moeilijker zijn, door onder meer het stemmen per post.
Wie debatteert met wie?
Met zeven middelgrote partijen zitten de organisatoren van de Nederlandse verkiezingsdebatten met de vraag: wie tegen wie?
De eerste optie is een debat tussen alle deelnemers. Daar koos RTL voor in het Carré-debat van 28 februari. De tweede optie is minidebatjes tussen wisselende deelselecties van partijen. Daar koos de NOS voor in het slotdebat van 2017.
Politici zoeken graag een tegenstander uit die inhoudelijk ver van hen af staat. Daartegen kunnen zij zich afzetten, en zo kunnen ze zich opstellen als de held van het eigen kamp.
Maar de meeste kiezers twijfelen tussen partijen die op elkaar lijken. Die verschillen – tussen GroenLinks en de SP, tussen D66 en de PvdA, tussen het CDA en de VVD – worden minder snel opgezocht.
De pogingen van het CDA om tijdens de eerste verkiezingsdebatten van dit jaar de VVD aan te vallen zijn daarom interessant. Debatten tussen electorale rivalen in plaats van ideologische tegenpolen leiden tot minder spektakel op tv. Maar ze kunnen de inhoudelijk gemotiveerde kiezer wel informeren.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
