Drie maanden terug interviewde ik de nieuwste biograaf van Jezus van Nazareth: Reza Aslan. Hij daagt zijn lezers uit om alles wat ze denken te weten over Jezus te vergeten. Op die manier wil hij de historische Jezus als het ware tot leven wekken. Of je nu een gelovige bent of niet, betoogt hij, deze oorspronkelijke Jezus is eigenlijk best het volgen waard.
De afgelopen maanden trok ik Aslans gedachtegang nog wat verder door. Stel: je zou niet alleen teruggaan naar de historische Jezus, maar ook helemaal opnieuw beginnen met het christendom. Wat zou je dan meenemen, en wat laat je achter?
Samen met enkele geestverwanten reisde ik stad en land af. In kroegen van Ede tot Haarlem, Zwolle tot Rotterdam en Leeuwarden tot Eindhoven verzamelden we zo veel mogelijk reacties op dit gedachte-experiment.
We luisterden naar christenen, maar ook naar opiniemakers met een andere achtergrond. Zo kwamen Rosanne Hertzberger, Esmaa Alariachi en Frénk van der Linden op enkele avonden langs. We luisterden niet alleen naar beroepschristenen als dominees, priesters en theologen, maar gaven ook het woord aan onder meer een Kamerlid, een senator, een rabbijn en een tv-presentator.
Waarom, in vredesnaam?
Wie de afgelopen maanden het nieuws gevolgd heeft, zou zich kunnen afvragen: waarom zou je – in vredesnaam – aan zo’n zoektocht beginnen? Zit de wereld überhaupt wel op meer religie te wachten? De twintigste eeuw stond dan wel in het teken van enkele grote seculiere oorlogen, maar de eenentwintigste eeuw lijkt zich weer ‘als vanouds’ te vullen met voornamelijk religieus gemotiveerd geweld.
Moslims tegen andere moslims, moslims tegen christenen, christenen tegen moslims, en ook christenen vechten nog wel eens met elkaar. Ook boeddhisten in Birma en Sri Lanka en Joodse kolonisten laten zich intussen niet onbetuigd.
Kortom: willen wij meer of minder religie? Half Nederland roept vermoedelijk in koor: ‘Minder, minder, minder.’ En getuige het aantal slachtoffers van aan godsdienst gerelateerde conflicten is dat niet helemaal zonder reden. Om over de schade berokkend door de grootschalige misbruikaffaires in de katholieke kerk nog maar te zwijgen.
Baat het niet, dan schaadt het ook niet
Maar ondanks al dit geweld met een religieus randje of sausje zou ik het volgende willen stellen: zelfs verstokte atheïsten kunnen baat hebben bij een vitaal christendom.
De participatiesamenleving van dit kabinet-Rutte zou bijvoorbeeld uitdraaien op een regelrechte ramp als er geen christenen meer zouden zijn om deze te stutten
Misschien dan wel niet bij het christendom als wereldgodsdienst, maar dan toch zeker bij al die christenen die de waarden van deze godsdienst tegen de klippen op in leven proberen te houden. Vrede op aarde bereik je er echt niet mee, maar er valt per saldo meer voor het christendom te zeggen dan je op grond van een gemiddeld nieuwsbulletin zou vermoeden.
De participatiesamenleving van dit kabinet-Rutte zou bijvoorbeeld uitdraaien op een regelrechte ramp als er geen christenen meer zouden zijn om deze te stutten. Ze zijn vaker dan gemiddeld vrijwilliger, uitzonderlijk ijverige mantelzorgers en doneren zich suf aan allerlei goede doelen.
Kerkelijke, maar ook niet-kerkelijke instellingen maken grif gebruik van de caritas van de gemiddelde christen. Rotterdam, bijvoorbeeld, bespaart zodoende uitgedrukt in harde euro’s maar liefst 133 miljoen euro per jaar.
Niet-religieus, niet-humanistisch
Maar, kan het humanisme het stokje dan niet gewoon overnemen van het christendom? Heb je nu werkelijk een godsdienst nodig om dit soort sociaal wenselijk gedrag uit te lokken of op te roepen?
In theorie kan dat zeker, maar humanisten blijken zich minder te organiseren en zijn dus niet altijd even zichtbaar. De 13.022 zielen die zich in het Humanistisch Verbond hebben verenigd leggen het getalsmatig ruim af tegen de bijna 7 miljoen Nederlanders die in elk geval op papier de een of andere vorm van het christelijk geloof aanhangen.
En zeker een vijfde van de Nederlanders is bovendien religieus noch humanistisch. Hun aantal is volgens onderzoekers snel groeiende en gaat in de richting van een derde van de bevolking.
Deze trend was genoeg reden voor de WRR om in 2005 de noodklok te luiden. Deze groep is – aldus de onderzoekers – ‘hedonistisch, nihilistisch, laag tolerant, zelfbeschikking koesterend, commercieel tv-kijkend, werkend, weinig vertrouwen hebbend in anderen en de regering en niet betrokken bij de samenleving’.
Kortom, hoeveel er ook tegen het insituut Kerk valt in te brengen, er lijkt voorlopig nog geen andere manier gevonden om waarden als naastenliefde, gerechtigheid en barmhartigheid op grote schaal overeind te houden. Laat staan deze over te dragen op volgende generaties.
Een roadtrip met zeven haltes
De essentie van het christendom is zo de moeite waard, vonden wij, dat we op zoek gingen naar een manier om deze voor de toekomst te behouden. Als de oude vormen en verhalen niet meer werken, hoe kan het dan wel?
We besloten tot een queeste, onder de noemer 7keer7. Een roadtrip door heel Nederland met zeven haltes, op weg naar een nieuw soort christendom. Sprekers, kunstenaars en muzikanten kregen als ‘lifters’ op onze reis elk zeven minuten om hun wijsheid met ons te delen. Dat zag er zo uit:
Gisteravond, op de zevende dag van de zevende maand, presenteerden we de lessen die we uit al deze bijdragen konden trekken. En dat viel nog niet mee. Onze queeste voelde geregeld als het stellen van de Ultieme Vraag over het Leven, het Universum en Alles...
En het antwoord op deze vraag is natuurlijk… 42. Aldus schrijver Douglas Adams in zijn klassieker A Hitchhiker’s Guide To The Galaxy.
Japanners spreken het getal liever niet uit. Wanneer je de 4 en de 2 apart uitspreekt (shi ni), klinkt dat namelijk als ‘op weg naar de dood’. En toen 42 tieners de bijbelse profeet Elisa voor kaalkop uitscholden werden ze, volgens
een berucht Bijbelverhaal,
door twee berinnen verscheurd.
Een gezellig getal, of niet dan?
Nu zijn wij aan het eind van onze eigen reis naar The Galaxy gekomen. En het antwoord van onze brainstorm in etappes is, echt waar, 42. We hebben namelijk de bijdragen van alle 42 lifters op de vorige 6 avonden kunnen gebruiken. We hebben alles wat we hoorden in een grote pot gegooid, flink geroerd, en gekeken wat eruit kwam.
Het resultaat mondde uit in, jawel, zeven nieuwe ‘pragma’s’. Pragma’s: geen dogma’s, maar praktische ideeën voor een ander christendom. Richtingwijzers die ons ernaartoe zouden kunnen leiden.
1: Stop met geloven (en word een leerling)
Een geloof verdeelt de wereld in aanhangers en afvalligen, in proselieten en onbekeerden, in gelovigen en heidenen. Je hoeft het nieuws maar aan te zitten of je ziet wat een ellende daarvan komt. De soennieten en de sjiieten doen in Irak de stammenstrijd tussen Europese katholieken en protestanten (ofwel de Tachtigjarige Oorlog) in feite nog eens dunnetjes over.
Wat als we onszelf nu eens als leerlingen beginnen te zien? Christen zijn wordt dan iets heel anders dan bij elkaar afvinken of we de juiste dogma’s aanhangen, en pas bij voldoende vinkjes de ander als geloofsgenoot accepteren.
In feite is het leerlingidee een terugkeer naar het allereerste begin. Jezus zelf zei niet ‘Geloof in mij’, maar ‘Word mijn leerlingen’. Hij vroeg niet om geloof in allerlei dogma’s, maar om vertrouwen in zijn persoon. Leren, volgen en vertrouwen dus in plaats van geloven.
2: Stop met gastvrijheid (en word een gast)
Als je Jezus tweeduizend jaar geleden zou volgen, zat je voor je het wist bij de meest dubieuze figuren aan tafel. Dat is precies wat zijn tijdgenoten hem verweten. Zo gebruikte hij op een keer de maaltijd met ene Zaccheüs, die erom bekend stond belastinggeld te gebruiken voor zijn eigen gewin. Het type bankmanager, zeg maar.
Jezus volgen is dus niet de ander te gast vragen en laten leven volgens de regels van jouw huis, maar aanschuiven bij die ander en je voor hem openstellen. Gast durven zíjn, in plaats van gastheer. Je vooroordelen thuislaten en de atheïst, de pedofiel, de bankdirecteur, de salafist, of wie je ook maar voor je hebt, recht in de ogen kijken.
Het Nederlandse christendom is nog té veel bezig met de volgende vraag: komen we wel op een goede manier over? Christenen willen niemand voor het hoofd stoten, en verzanden zodoende in gemeenplaatsen die zo inwisselbaar zijn dat ze letterlijk het ene oor en het andere uit gaan. Of ze uiten juist zulke rabiate teksten, dat je ze nauwelijks meer serieus kunt nemen.
Maar wie Jezus volgt, in een cultuur als de onze, wordt controversieel zonder de controverse te zoeken. Niet door de meningen die je verspreid, maar door de mensen bij wie je eet.
Een concreet idee: wat als honderd gelovigen eens bij hun eigen bankmanager aankloppen? Misschien gebeurt dan wel hetzelfde als met Zaccheüs in het bovengenoemde verhaal gebeurde. Hij raakte zo onder de indruk van Jezus dat hij uit schaamte voor zijn zelfverrijking alles in viervoud aan de samenleving teruggaf.
3: Stop met de kerk (en ontmoet elkaar)
Christenen zijn drukke mensen. Alleen al het onderhouden van een kerkgebouw kan eindeloos veel werk kosten. En over ieder detail van het kerkelijk worden zorgvuldig stapels nota’s en discussiestukken opgesteld. Het gaat iedere gelovige aan het hart, en dus doet ieder klein detail ertoe.
Het gevolg: voor je het weet ben je kerkje aan het spelen, en maakt het weinig uit of je in het bestuur van een voetbalclub of in dat van een gemeenschap van gelovigen zit.
Wat te doen? Zet je kerkgebouw op Marktplaats, verkoop de grond, de bezittingen, geef alles aan de armen en begin met improviseren. Kom bij elkaar thuis, huur eens een sporthal, houd een hagepreek op de hei of organiseer een zondagse polonaise in een verzorgingshuis.
Goed, misschien is dit voor sommigen een brug te ver. Verkoop dan in ieder geval de kerk in je hoofd. Of doe eens een jaar zonder doordeweekse vergaderingen. Behoud al het goede van 2000 jaar lichaam van Christus, maar besteed je tijd en geld aan mensen, niet aan een instituut.
4: Stop met de marketing (en word radicaal eerlijk)
Christenen vertellen graag over wonderen, overwinningen en successen. Lammen die weer gaan lopen, blinden die weer gaan zien, kerken die op sterven na dood waren maar weer tot bloei gekomen zijn. Samen voeden al deze verhalen de marketingmachine die de kerk in leven houdt.
Maar: zo werkt het leven natuurlijk niet altijd. Kies in plaats daarvan voor radicale eerlijkheid. Over twijfels, pijn, ongeloof en niet-begrijpen. Over de pieken en de dalen. Laat in iedere kerkdienst de naakte waarheid centraal staan. Maak de kerk tot een plek waar iedere brokkenpiloot, slechte ouder, mislukte carrièretijger en ontspoorde puber zich vrij voelt om z’n verhaal te vertellen en te ervaren wat het betekent een tweede (of derde, of vierde) kans te krijgen.
In zijn bijdrage aan de avond in Eindhoven bracht woordkunstenaar Skinfiltr8r dit idee krachtig onder woorden:
5: Stop de show (en word eens stil)
Vergeet de lichtshow, de fraaie prezi’s, de strakke gospelbands en de tot in detail uitgewerkte preken. Een kerk is er voor gemeenschap met elkaar, niet voor informatie-overdracht. En het christendom wordt ook niet per se geloofwaardiger van strak geregisseerde liveshows vol BN’ers, zoals The Passion.
Als de show ophoudt, dan kun je leren luisteren. Naar de atheïst, moslim, ietsist, boeddhist, of je buurman. Zonder meteen te zoeken naar tegenargumenten. Of, ook een idee, zoek de stilte. Christenen hebben al genoeg namens God gezegd. Misschien kan God ook eens zonder woordvoerders van zich laten horen.
6: Stop met de hemel (en begin hier op aarde)
Eeuwenlang was het een slimme manier om gelovigen aan je te binden. Je vertelde ze simpelweg dat ze alleen door zich bij de kerk aan te sluiten een ticket voor de hemel konden bemachtigen.
Maar het leven vóór de dood? Daar hadden christenen het maar niet te veel over. Als je maar netjes de sociale codes van je tijd volgde, dan zou het wel goed komen. Terwijl: als je leest wat Jezus eigenlijk leerde, is het eigenlijk precies andersom. De hemel was volgens hem geen vlucht uit de aardse werkelijkheid, maar iets wat al in het hier en het nu begon.
We kunnen kortom beter gaan tuinieren of aan iets moois beginnen te bouwen, dan eindeloos prakkiseren over wie er nu wel en niet in een hemel hierna komt. Geloof is geen ticket naar een hemel ver weg, maar een opleiding voor de hemel hier.
7: Stop met bluffen (en omarm de postmoderne tijd)
Wat willen we nu? Meer stilte én meer uitgesproken stellingnames tegen maatschappelijk onrecht. Meer mystiek én meer concreet uitgeleefd geloof. De richtingaanwijzers lijken alle kanten tegelijk uit te wijzen.
Dat klopt, maar dat is helemaal niet zo erg. Als het christendom de postmoderne tijd leert omarmen, zal zij eindelijk afscheid kunnen nemen van verhalen die van a tot z kloppen, en helemaal sluitend moeten zijn. Van gesloten, geharnaste wereldbeelden, die vaker beknellen dan bevrijden. Niemand hoeft dan meer de schijn op te houden van het zeker weten.
Of, zoals Trouw-journalist Stevo Akkerman het in zijn bijdrage aan 7keer7 in Haarlem zei: dan kunnen we het heiligdom van het ‘zeker weten verruilen voor ‘heiligdommen van onvoorstelbare barmhartigheid’.
Maar waar vind je dat nieuwe christendom dan, vraagt u zich dan af? Kleine en grote initiatieven springen overal als paddestoelen uit de grond. Nu de kerk als instituut op zijn retour lijkt, keert het juist op onverwachte plaatsen in nieuwe gedaanten terug.
En ook het bolwerk van het oude christendom, het Vaticaan, is intussen niet meer wat het geweest is. De enige Argentijn die u in de aanloop naar de wedstrijd van morgen kunt vertrouwen, Paus Franciscus I, belichaamt oud als hij is - 77 - misschien wel bij uitstek de troeven die het christendom voor de toekomst in handen heeft.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
