Het leven is een Dat is goed nieuws, want daardoor kan het leven op aarde in principe oneindig doorgaan. Het slechte nieuws: dat geldt niet voor de mens. Als we zo doorgaan, dan stort het mondiale voedselsysteem in.

Dat klinkt alarmistisch, maar de situatie ís ook alarmerend. De huidige industriële landbouw is afhankelijk van een essentiële bouwsteen: fosfor. Dat halen we uit mijnen, en die raken leeg. Lang daarvoor al wordt delven te duur om nog rendabel te zijn. Wanneer? De schattingen lopen uiteen van een paar eeuwen tot

Om als samenleving te overleven, moet het wereldwijde voedselsysteem weer een kringloop worden. Dat kan goedschiks of kwaadschiks. Als we willen voorkomen dat er massaal slachtoffers vallen, kost dit proces ons tientallen jaren. Er is dus geen tijd te verliezen.

Zonder fosfor geen leven

Om te begrijpen wat het probleem is, moeten we terug naar de basis. De mens heeft, net als elk organisme, een aantal mineralen nodig: stikstof, kalium, calcium, ijzer, En dus ook fosfor. Dat is een noodzakelijk onderdeel van ons DNA en het vervult in elk organisme Zonder fosfor geen leven.

En zonder fosfor ook geen landbouw. Lang haalden boeren fosfor en alle andere voedingsstoffen voor hun gewassen grotendeels uit het lokale ecosysteem. Rechtstreeks uit de bodem, of door schapen te laten grazen in natuurgebieden – ‘woeste gronden’, Daar aten die schapen wilde planten, vol voedingsstoffen (zoals fosfor), die grotendeels in de mest belandden. Met deze mest (en met alle menselijke ontlasting) maakten boeren hun akkers weer vruchtbaar.

Boeren hadden het grootste deel van de geschiedenis geen idee wat het precies was dat de aarde vruchtbaar maakte. Maar in de negentiende eeuw isoleerden chemici fosfor, stikstof en kalium, en toonden aan dat planten sneller gingen groeien als deze elementen aan de bodem werden toegevoegd. Zo

Op die manier konden boeren landbouwgrond die voorheen weinig tot niets opbracht, productief máken

Op die manier konden boeren landbouwgrond die voorheen weinig tot niets opbracht, productief máken. Kunstmest werd dus een lucratieve investering voor de boer. Nou, laat dat maar aan het rijke en ondernemende West-Europa over: tussen de jaren vijftig en zeventig van de vorige eeuw gebruikte de Europese Unie jaarlijks, met Nederland voorop, net zoveel fosforgesteente als de rest van de wereld

Het probleem is dat het huidige voedselsysteem gebaseerd is op een enkele reis van essentiële voedingsstoffen zoals fosfor. Fosfor wordt gewonnen in mijnen, en belandt na gebruik, via ons verteringskanaal, als afval in zee of onder de grond. Als het op is, is het op.

Door de plee ermee

Anders dan stikstof, wat tegenwoordig spotgoedkoop uit de lucht kan worden zijn we voor fosfor aangewezen op fosfaatgesteente. Tot voor kort lag het gros van de complete bekende wereldvoorraad in Marokko en de door dat land – om deze reden – Afgelopen jaar is er een gigantische voorraad gevonden in Noorwegen, waarmee de totale bekende voorraad is

Het is nog onduidelijk of dit gemakkelijk te winnen is, maar hoe dan ook is dit geopolitiek gezien uitstekend nieuws voor Europa: eigen fosfor. Maar zoals het nu gaat, koopt de wereld daar als geheel slechts enkele decennia mee. Want het fosforgebruik neemt toe – in de landbouw maar ook in andere sectoren (met name de

Het oerstomme is dat we gebruikte fosfor op dit moment als afval zien. De dierlijke mest die boeren niet meer op hun land wordt voor het overgrote deel verbrand in biomassacentrales, ook al zit die vol fosfor en andere belangrijke mineralen.

Hetzelfde geldt voor de fosfor die wij mensen opeten. Die komt, via onze darmen, in onze ontlasting terecht. In de tijd voor de kunstmest was elke drol daarom Al het organische afval, inclusief onze poep en plas, werd aan huis opgehaald en door boeren

Sinds vorige eeuw spoelen we onze ontlasting argeloos door de wc, en dan via het riool en de waterzuivering door rivieren en meren naar zee. En dat komt bij de fosfor die van de Al die verspilde fosfor verwoest wereldwijd onze

In Nederland haalt de waterzuivering tegenwoordig gelukkig ongeveer 87 procent van de fosfor uit het Dat scheelt voor het milieu, maar daarmee is het nog niet terug in de kringloop.

Omdat we ook onze medicijnen en schoonmaakmiddelen door de afvoer spoelen, raakt het zuiveringsslib dusdanig vervuild dat het rioolslib sinds de jaren negentig Dus wordt ook dit verbrand in biomassacentrales. De as wordt onder de grond gestopt in afvalbergen, of als ‘zandvervanger’ gebruikt onder een wegdek.

Het houdt een keer op

Door deze industrialisatie van de landbouw is het geen kringloop meer, maar een lineair fabrieksproces dat tot het uiterste is opgeschaald. En dat houdt een keer op. We maken de natuur kapot, en de fosfaatmijnen zullen vroeg of laat niet meer rendabel zijn. Het is ultieme kortzichtigheid, vergelijkbaar met het opstoken van fossiele energie. En even desastreus voor de mondiale samenleving.

Het moet dus anders. Punt.

Hoe lang we daarvoor hebben, is niet helemaal duidelijk. De vondst van een enorme voorraad fosfaatgesteente in Noorwegen vorig jaar is uniek, maar het is wel waarschijnlijk dat er nog meer onbekende voorraden zijn. Aan de andere kant

De zuiverste fosfaatgesteentes zullen misschien al over een paar decennia uitgeput zijn – ‘peak phosphorus’, zoals economen het Dan gaat de prijs rap stijgen.

Lagelonenlanden zijn dan als eerste de klos. In delen van Afrika, Azië en Latijns-Amerika kampen kleine boeren nu al met fosforschaarste, omdat kunstmest te duur is. Als fosfor écht duur wordt, gaat het deel van de mensheid dat chronische honger heeft – nu al zo’n – keihard stijgen.

En ook hier zullen niet alleen vlees en groenten, maar ook basisvoedsel zoals pasta en aardappelen voor veel mensen te duur worden. De enorme opgaven waar de Nederlandse landbouw nu al voor staat, zoals het stikstofprobleem, zullen met terugwerkende kracht futiel lijken.

Gelukkig is er een oplossing, al heeft die heel wat voeten in de aarde. Namelijk: het herstellen van de kringloop.

Geen tijd te verliezen

Het is pure noodzaak om niet te wachten tot zoals onderzoekers Het is nú tijd om te beginnen met het ombouwen van ons voedselsysteem.

Wat ons te doen staat, is het dichten van alle grote gaten in de kringloop. Een deel daarvan kan al snel. Stoppen met biodiesel bijvoorbeeld – een zwart gat voor voedingsstoffen. En de verspilling van voedsel, kan ook naar beneden als we ons best doen.

Een andere essentiële opgave: het rioolsysteem. Dat is ontworpen om poep en urine simpelweg af te voeren Wil je die hergebruiken, dan moet het complete systeem omgebouwd, tot en met de toiletten

Maar het belangrijkste, en moeilijkste, is dat de hele landbouw anders zal moeten worden ingericht. Dat begint met de veehouderij. Want het overgrote deel van alle kunstmest wordt gebruikt voor voer, voor koeien, varkens en kippen. Dat is sowieso al veel minder efficiënt dan het verbouwen van plantaardig voedsel. En zolang niet al hun mest nuttig en efficiënt kan worden ingezet in de kringloop, blijft dat een enorme put van verlies.

En daarmee zijn we er nog niet. Want ook de hele akkerbouw is, doordat kunstmest zo goedkoop is, helemaal niet meer ingericht om zo zuinig mogelijk te zijn met voedingsstoffen. Om dat wel weer te doen zijn niet alleen andere methodes nodig, Planten die goed passen bij het lokale ecosysteem en weinig kunstmest nodig hebben.

Om de kringloop te sluiten is een complete transformatie dus noodzakelijk. Niet alleen van de landbouw, maar van de hele samenleving. Dus er is geen tijd te verliezen.

En voor de duidelijkheid: er wás al geen tijd te verliezen. De stikstofcrisis, de belabberde staat van de natuur, al die boeren die failliet dreigen te raken; de landbouw moest al lang op de schop. Laat de dreiging van fosfogeddon het duwtje zijn dat we nog nodig hadden om in actie te komen.

Over de beelden In de fotoreeks ‘Phosphate’ onderzoekt Henk Wildschut de cruciale rol van fosfaat in onze voedselproductie. Nederland is in hoge mate afhankelijk van fosfaat, maar de reserves raken uitgeput. Marokko bezit de grootste fosfaatreserves ter wereld. Door de oorsprong en de opbrengst van fosfaat visueel te verbinden, krijgen de beelden een symbolische lading die de diepe afhankelijkheid treffend illustreert. Bekijk hier meer werk van Henk Wildschut

Meer lezen?