De twee dubbelgangerfilms die onlangs toevallig tegelijkertijd in de bioscoop draaiden, waren beide boekverfilmingen. Enemy van Denis Villeneuve was gebaseerd op De man in duplo (2003) van José Saramago en met The Double verfilmde Richard Ayoade de beroemde novelle van Dostojevski, De dubbelganger (1846).

Minder toevallig is het misschien dat ik bij beide films sterk het gevoel had dat ik liever het boek zou lezen. Enemy verveelde me, The Double verveelde me ernstig.

Nu is het altijd gewaagd om boeken te verfilmen, maar zoiets filosofisch als een dubbelgangermotief lijkt een nog grotere uitdaging. Wat ik in de twee films miste was tekst, en dat zou toch niet moeten. De lange, fletse shots in Enemy, het landerige acteren van Jake Gyllenhaal misten hun uitwerking, net als het onoriginele futurisme van The Double en het al even zanikende de spel van Jesse Eisenberg. De films falen erin de subjectieve ervaring van de hoofdpersonen goed over te brengen, het op zichzelf fascinerende thema krijgt geen nieuwe diepgang.

Schizofrenie, privacy en identiteit

Ironisch genoeg was het door een tekst over de films dat ik er alsnog plezier aan beleefde. Filmjournalist Dana Linssen was namelijk een stuk positiever en schreef voor De filmkrant een mooi tweeluik over de dubbelganger in cinema.

Ze besprak hierin The Double en Enemy en merkte op dat eerdere rollen van zowel Gyllenhaal als Eisenberg aanwijzingen zijn voor hoe we deze films kunnen bekijken. Donnie Darko (2001), waarin Gyllenhaal de titelrol vertolkt, ging over schizofrenie en The Social Network (2010), waarin Eisenberg Facebook-oprichter Mark Zuckerberg speelt, over privacy en identiteit.

De filmische dubbelganger, zegt ze, symboliseert de grote angst van het digitale tijdperk: dat iemand er met je identiteit vandoor gaat

In het tweede deel van haar tweeluik gaat Linssen dieper in op de actualiteit van het thema. De filmische dubbelganger symboliseert de grote angst van het digitale tijdperk: dat iemand er met je identiteit vandoor gaat. Ze noemt een derde film die momenteel te zien is en die, wat mij betreft, bewijst dat het dubbelgangermotief het wel degelijk goed kan doen in film: Despair, van Rainer Werner Fassbinder, uit 1978 – ook een boekverfilming, van de gelijknamige roman van Vladimir Nabokov.

In Despair, deze en komende week nog te zien in het Amsterdam filmmuseum EYE, speelt Dirk Bogarde de Russische chocoladehandelaar Hermann Hermann, die langzaam gek wordt nadat zijn bedrijf failliet gaat en hij zijn vrouw met een ander betrapt. Wanneer hij denkt zijn dubbelganger aan te treffen, beraamt hij de perfecte moord: die op zichzelf. Met het vergeven van zijn identiteit raakt hij ook zijn laatste beetje grip op de werkelijkheid kwijt.

Fassbinder schoot het toch al bizarre verhaal voor een groot deel in gangen, tussen glazen wanden, doorzichtige deuren en kapotte spiegels. Zowel de unieke, wilde stijl van de regisseur als het indringende spel van Bogarde, die zich als de verscheurde Hermann Hermann geleidelijk laat overnemen door waanzin, maken Despair eigenzinniger en boeiender dan The Double en Enemy.

Naast de films die Linssen bespreekt is er komende maand nog een zeer aanbevelenswaardige dubbelgangerfilm te zien in EYE: de ijzingwekkende medische horrorthriller Dead Ringers (1988), die vertoond wordt in het kader van de David Cronenberg-tentoonstelling. Jeremy Irons speelt een memorabele dubbelrol als de eeneiige tweelingen Beverly en Elliot.

De broers, beiden briljante gynaecologen, zijn symbiotisch tot een beroemde actrice hun vruchtbaarheidspraktijk binnenloopt. Ze beginnen allebei een relatie met haar, ervaren voor het eerst hoe het is om iets niet met elkaar te willen delen en verliezen daarbij zowel elkaar als zichzelf.

Over Dead Ringers, het oeuvre van Cronenberg en de tentoonstelling in EYE kun je hier binnenkort meer lezen.

Despair draait t/m 6 augustus in EYE Amsterdam en is verkrijgbaar op DVD.

Dead Ringers wordt alleen op 5 augustus vertoond in EYE en is verkrijgbaar op DVD.

Lees hier het tweeluik van Dana Linssen terug.

Meer mooie films? Boyhood van Richard Linklater. Voor zijn schitterende nieuwe film Boyhood filmde regisseur Richard Linklater zijn acteurs twaalf jaar lang. Ogenschijnlijk zonder plot laat hij een jongen volwassen worden. De film gaat daarmee over de voortdenderende tijd, maar ook over het perfecte moment, het moment waarop alles kan veranderen.

The Reunion is zo indrukwekkend gênant dat het je niet onberoerd kan laten. De controversiële Zweedse kunstenares Anna Odell houdt van verwarren. Met The Reunion heeft ze nu een intrigerende nepdocumentaire over haar pestverleden gemaakt. Maar is het wel nep? En welk deel dan? Antwoorden geeft ze met opzet niet.