Begin september stuurde ons eigen ministerie van Defensie enkele tientallen Marechaussee naar Spanje en Griekenland om hun collega’s daar te ondersteunen. Reden voor een  

Er is weinig rekenkundig vernuft voor nodig om in te zien dat een kleine delegatie Nederlandse grenswachten weinig zoden aan de dijk zet. Met een landgrens van 9.000 kilometer en een zeegrens van 44.000 kilometer lijkt iedere poging de grens te sluiten bij voorbaat tevergeefs. Ter vergelijking: de grens tussen Mexico en Amerika beslaat ‘slechts’ 3.145 kilometer. Daar volstaat een hek, maar dat is op zee natuurlijk onbegonnen werk.

Europa neemt dan ook steeds vaker zijn toevlucht tot andere middelen, die rigoureuzer en daardoor – zo is de hoop – effectiever zijn. Vorige week donderdag stemde het Europese Parlement in met de komst van Eurosur, een pan-Europees surveillancesysteem. Begin december treedt het in werking. wilden de komst van Eurosur niet langer afwachten. De stroperige Europese besluitvorming beu begint het land vandaag al aan operatie ‘Mare Nostrum’. Een semi-militaire operatie om ‘orde op zaken’ te stellen op zee. 

Wat is Eurosur precies? 

Zoals Europol het samenwerkingsverband is van Europese opsporingsdiensten, is het samenwerkingsverband van Europese grensposten. Eurosur is een ambitieus initiatief waarmee Frontex het opsporen en analyseren van ‘irreguliere migratiestromen’ wil verbeteren. Het wordt gepresenteerd als een "systeem der systemen" waarmee van alle asielzoekers die zich aan de poorten van Europa melden worden opgeslagen en gedeeld met alle lidstaten. Bovendien voorziet Eurosur in de ontwikkeling van technologie waarmee met drones en satellieten precies in de gaten gehouden kan worden welke groep migranten zich waar bevindt. In één systeem komen de gegevens van vissersboten, douaneposten, weerstations en satellieten samen. Coördinatiecentra door heel Europa houden deze data in de gaten, zodat ze snel in actie kunnen komen als dat nodig is. De doelen: mensensmokkelaars arresteren, mensen in nood op zee redden en internationale misdaad tegengaan.

Voor welk probleem is dit systeem een oplossing? 

Een voorbeeld uit de praktijk: de kustwacht van Italië signaleert een boot met daarop 72 vluchtelingen, dat vanuit Libië op weg naar Italië is. Ze stuurt een helikopter die water en koekjes uitdeelt, maar de boot verdwijnt al snel uit Italiës territoriale wateren. Goed nieuws voor de Italianen: die hoeven deze vluchtelingen niet in hun asielsystemen op te nemen. De helikopter maakt rechtsomkeert en draagt het contact over aan hun collega’s uit Malta. Het bootje vaart verder, en komt uiteindelijk tot zinken in Libische wateren. De Maltezen beweren achteraf ‘van niets te weten’. 15 dagen later spoelt het wrak aan. 63 van 72 opvarenden vinden hun graf op zee. 20 kilometer van de plaats des onheils lag een Spaans Navofregat, nog wat verder een Italiaans vissersschip. Niemand greep in, want niemand lette op. Om situaties als deze te voorkomen is het wenselijk dat kust- en grenswachten nauwer met elkaar gaan samen werken. Zo is tenminste de gedachte van Eurosur. 

En, lijkt dat te gaan helpen?

Daarover lopen de meningen uiteen. Het opsporen van een groep migranten is één ding, het redden van zo’n groep weer iets heel anders. Want stel, je krijgt een bootje op de radar dat net uit Libië is vertrokken. Bel je dan Libië – een chaotisch land met een dubieuze reputatie op het gebied van de mensenrechten – om hen terug te nemen? Dat is strijdig met waaraan de Europese landen zich sinds 1951 hebben verbonden. Toch proberen landen met Eurosur de boten zo vroeg mogelijk op het spoor te komen. Zowel Italië als Malta is in het verleden berispt vanwege het hanteren van zo’nn zogenaamde ‘push back’-strategie, waarbij boten werden opgespoord en teruggestuurd naar landen waar de opvarenden geen asiel konden aanvragen. 

‘Derde landen’ - van  buiten de Europese Unie (EU) -  kunnen onder voorwaarden ook van de Europese systemen en databases gebruikmaken. Sommige critici stellen dan ook dat dat het probleem is.

Maar het scheelt toch doden op zee?

Wellicht, al lijkt tot nu toe elke nieuwe gesloten grens weer een nieuwe riskanter route  Bovendien, zo stellen weer anderen, kan het vroegtijdig opsporen van schepen dit type migratie verder in de hand werken. Immers, de kans om door een Europese grenswacht naar het vaste land te worden gebracht neemt bij meer controles óók toe. Dat kan juist een prikkel zijn om het te proberen.

  Hoe méér beleid, hoe méér doden op zee Deze kaart laat zien hoe méér Europees beleid vooralsnog slechts tot méér doden op zee lijkt te leiden. Bekijk via deze link meer 'boze' kaarten van kaartenmaker Philippe Rekacewicz

Hoe gaat zo’n ‘reddingsactie’ dan precies in zijn werk?

Een groep migranten op zee wil vanzelfsprekend worden gered als ze in nood verkeert, maar het liefst zo dicht mogelijk bij het gewenste land van aankomst. Dan zijn de reddingswerkers van dit land namelijk gedwongen hen af te leveren bij het dichtsbijzijnde opvangcentrum en kunen ze asiel aanvragen. Hoe meer camera’s in drones en satellieten kortom op de Middellandse Zee gericht zijn, hoe inventiever de smokkelaars die de migranten aan boord nemen zullen moeten worden. 

De laatste trend, volgens Frontex, is om groepen op grote zeewaardige schepen die op de radar niet opvallen zo dicht mogelijk bij hun bestemming te brengen. De vluchtelingen leggen vervolgens alleen het laatste deel nog op kleine scheepjes af. Zo willen ze voorkomen voortijdig van zee geplukt te worden en teruggestuurd te worden naar de haven waar ze vandaan kwamen. Je wilt na een lange reis vol ontberingen simpelweg niet van regen in de drup komen. Je wilt naar Europa, en niet naar Libië. 

Wat kost dit systeem eigenlijk?

De Commissie begroot de ontwikkeling en de implementatie van Eurosur op 338,7 miljoen euro. Geen misselijke kostenpost in tijden van een strenge Europese begrotingsdiscipline. Dit  laat een andere schatting zien: 837,7 miljoen. Bijna driemaal zoveel. De Europese Commissie ziet de technologie van Eurosur als investering in ‘Research & Development’, en schrijft grote delen dus op andere posten af. Bovendien zijn grote delen van het Eurosurtraject uitbesteed aan particuliere bedrijven, die als echte aannemers de neiging hebben nog wel eens boven hun budgetten uit te komen. 

Waarom heb ik hier nog nooit van gehoord?

De totstandkoming van Europol en Frontex is bediscussieerd in nationale parlementen, terwijl de komst van Eurosur lange tijd nogal onzichtbaar bleef. De tekentafels stonden in de achterkamertjes van Europa. Slechts in laatste instantie is om goedkeuring gevraagd van het Europees parlement. VVD-Europarlementariër Jan Mulder was daarbij als rapporteur betrokken. Hij is trots op de maatregel: ‘Het is de eerste erkenning van het feit dat we vroeg of laat een solidair migratiebeleid moeten gaan voeren.’ 

En, hoe denken de inwoners van Europa’s grensgebied er zélf over?

Hierover gaat een nieuwe bijdrage op Een citaat: ‘Rosario Crocetta, gouverneur van Sicilië, betoogt dat het restrictieve Europese en Italiaanse migratiebeleid juist de óórzaak van sterfgevallen op zee is, en dat Europa zou moeten nadenken over hoe we de vluchtelingen veilig laten aankomen, in plaats van tevergeefs te proberen te voorkomen dat ze vertrekken.’

Hoe kan het dan wel?

Ook daarover hebben de inwoners van Europa’s grensgebied de nodige ideeën. Giusi Nicolini, de burgemeester van Lampedusa, meent dat een ‘humanitaire doorgang’ moet worden geboden aan de migranten. Een aantal ‘corridors’ waarlangs ze legaal Europees grondgebied kunnen betreden, om asiel aan te vragen.