Technologiesite Tweakers gisteren dat de Amerikaanse geheime dienst NSA eind vorig jaar gegevens over ongeveer 1,8 miljoen telefoontjes heeft onderschept in Nederland. Maar dat was al bekend: de informatie komt, zoals Tweakers zelf ook vermeldt, uit een grafiek die de Duitse krant Der Spiegel begin augustus .

Naar aanleiding van dit bericht meldde Nieuwsuur vervolgens dat het onderscheppen van deze gegevens gebeurde in het kader van het afluisterprogramma Boundless Informant van de NSA. Dat is niet waar.

De NOS bovendien dat er 1,8 miljoen gesprekken ‘zouden zijn afgeluisterd’. Dat is helemaal niet zeker. 

Wat is er aan de hand?

Technologiesite Tweakers schreef naar aanleiding van berichtgeving in Der Spiegel en later in Le Monde over Amerikaanse afluisterpraktijken in Nederland. In het kader van ‘het NSA-programma Boundless Informant’ zouden metadata zijn afgetapt in meerdere Europese landen. Metadata zijn gegevens óver de communicatie, zoals wie met wie communiceert, vanaf welke locaties en hoe lang. Later in het bericht spreekt Tweakers over ‘1,8 miljoen afgeluisterde telefoontjes’, hetgeen door andere media gretig werd overgenomen. Zo meldde de NOS al snel dat de gesprekken zouden zijn afgeluisterd. Maar de berichten zijn te stellig en kloppen op een aantal punten niet.

Ten eerste, zijn die 1,8 miljoen ‘onderschepte gesprekken’ wel nieuws?

Nee. Dat de NSA werelwijd telefoon- en internetverkeer onderschept, was al langer bekend. In juni  Edward Snowden en The Guardian het bestaan van het NSA-systeem Boundless Informant. Dit is geen tapprogramma, zoals Tweakers suggereert: het houdt alleen bij hoeveel en wat voor informatie (zowel telefonie als internet) er wereldwijd wordt onderschept. Het bestaan van Boundless Informant was toentertijd nieuws, omdat de NSA-directeur enkele maanden eerder tijdens een hoorzitting van het Congres verklaarde dat er geen data van Amerikanen werd afgetapt. Uit de informatie van Boundless Informant bleek dat dat wel het geval is. Toen werd ook duidelijk dat er metadata over Nederlandse telefoongesprekken werd verzameld: afgelopen zomer waren er via Der Spiegel al enkele beschikbaar gekomen waarop dit stond aangegeven.

Wat schreef Le Monde dan?

De Franse krant Le Monde had gisteren een bericht  dat er door de NSA data is verzameld over ruim zeventig miljoen Franse telefoongesprekken. Het interessante van die onthulling is niet het aantal, maar de bewering dat de NSA een lijst heeft met Franse nummers, waarvan - zodra één van deze nummers wordt gebruikt - het gesprek wordt opgenomen. Ook sms’jes worden uitgelezen.

Dit gaat een stuk verder dan het verzamelen van alleen metadata: dit gaat om de inhoud van de communicatie, de gesprekken zelf. Overigens stond dit ook al vermeld op de door Der Spiegel gepubliceerde poweroint-slides. Wat onduidelijk blijft in het artikel in Le Monde is hoevéél telefoontjes inhoudelijk worden getapt en of het gesprekken binnen Frankrijk betreffen over telefoontjes naar het buitenland.  

Gebeurt dat ‘inhoudelijk afluisteren’ ook in Nederland?

Dat is niet zeker. Le Monde meldt dat er soortgelijke afluisterprogramma’s zijn voor andere landen, zoals Oostenrijk, Polen, Duitsland en België. Dat de NSA in Nederland het communicatieverkeer surveilleert (metagegevens verzamelt) is zeker, maar of hier door de NSA ook inhoudelijk wordt meegeluisterd, weten we niet. De bewering van de NOS dat dit wel gebeurt, is dus vooralsnog onbewezen. Glenn Greenwald, de Amerikaanse journalist die de meeste onthullingen heeft gepubliceerd, heeft wel aangekondigd dat er onthullende informatie over Nederland aan   

Waarom zoveel verwarring?

De berichtgeving in Le Monde is erg vaag: hoeveel gesprekken er nu precies zijn afgeluisterd, wordt niet vermeld. Daarnaast loopt een aantal begrippen in de berichtgeving door elkaar, zoals aftappen, afluisteren en onderscheppen. Dat zijn verschillende activiteiten. Onderscheppen betekent bijvoorbeeld nog niet dat er ook afgeluisterd wordt. Onderscheppen hoeft ook niet te betekenen dat er metadata worden opgeslagen. Ook wordt er afwisselend gesproken over telefoontjes (dat vooral inhoud suggereert), telefoonverkeer en gesprekken. Ook dat zijn verschillende zaken.

Mag de NSA buitenlandse communicatie onderscheppen?

Ja, dat is haar primaire taak. Maar zelfs de NSA is aan wetgeving gebonden. Er moet een duidelijke link zijn met de Amerikaanse nationale veiligheid alvorens verkeer onderschept mag worden. Dat die waarborgen in de praktijk niet blijken te werken, is wel duidelijk: uit de onthullingen van Snowden blijkt dat de NSA ook aan economische spionage doet. Dat Europese landen in het buitenland verkeersgegevens verzamelen, staat ook vast. Ieder land doet immers aan signal intelligence, ook Nederland. 

Oké, wat weten we nu zeker?

Op basis van de huidige berichtgeving weten we dat de NSA metadata over telefoonverkeer verzamelt (ook in Nederland) en van een onbekend aantal nummers in Frankrijk de sms’jes leest en de gesprekken opneemt. De rest is vooralsnog speculatie.