Facebook-gebruikers betalen de sociale netwerksite niet met geld, maar met hun ogen. De website verdient geld aan adverteerders, die hun producten onder de aandacht van gebruikers willen brengen. Soms wordt in zulke advertenties gebruik gemaakt van foto’s van gebruikers. Mag dat zomaar?

Van wie is een foto?

Een foto is altijd “van” iemand. Fotografie valt namelijk onder de auteurswet, die in Nederland sinds 101 jaar van kracht is. De bepaalt wie het recht heeft om ‘werken van letterkunde, wetenschap of kunst’ te verveelvoudigen of te publiceren, en is bedoeld om creativiteit te stimuleren. Om voor auteursrecht in aanmerking te komen moeten foto’s ‘voldoende orgineel’ zijn, maar in de praktijk krijgen zelfs de meest generieke vakantiefoto’s van huis-tuin-en-keukenfotografen auteursrechtelijke bescherming. Dat auteursrecht komt over het algemeen toe aan degene die de foto heeft gemaakt: als jij de fotograaf bent, dan is de foto dus “van” jou. Dit betekent dat jij het recht hebt om te bepalen wat er met die foto gebeurt – bijvoorbeeld of deze gepubliceerd mag worden in een boek of tijdschrift, al dan niet tegen betaling.

Op foto’s waarop mensen zijn afgebeeld kan nog een tweede recht van toepassing zijn: het portretrecht. Het portretrecht komt toe aan de geportretteerde, en geeft diegene het recht publicatie van een foto tegen te gaan. Is een portret in opdracht van de geportretteerde gemaakt, dan heeft hij of zij sowieso

Is een portret niet in opdracht gemaakt, maar bijvoorbeeld gewoon door een straatfotograaf of een familielid, dan geldt het portretrecht alleen wanneer de afgebeelde persoon er een ‘redelijk belang’ bij heeft om zich tegen publicate te verzetten. Hiervoor moeten wel goede redenen worden aangedragen, zoals bijvoorbeeld privacy-inbreuk, reputatieschade, of, in het geval van bekende Nederlanders, het feit dat de geportretteerde met de foto geld zou kunnen verdienen.

Kan iemand anders jouw auteursrecht overnemen?

Ja. Als fotograaf kan je het auteursrecht overdragen aan een andere persoon of organisatie, bijvoorbeeld een uitgever of werkgever. Wie zelf over het auteursrecht wil blijven beschikken, maar wel een ander de mogelijkheid wil geven de foto te publiceren, kan een licentie overdragen. Met zo’n licentie geef je toestemming om een foto op een bepaalde manier, voor een bepaalde termijn, of in een bepaald gebied openbaar te maken of te verveelvoudigen. Een licentie-afspraak kan mondeling of schriftelijk worden vastgelegd.

Wat gebeurt er met het auteursrecht op Facebook?

Wie op Facebook een account aanmaakt, moet akkoord gaan met de In die gebruiksvoorwaarden staat, onder het kopje ‘Sharing Your Content and Information’:

For content that is covered by intellectual property rights, like photos and videos ( ), you specifically give us the following permission, subject to your privacy and application settings: you grant us a non-exclusive, transferable, sub-licensable, royalty-free, worldwide license to use any IP content that you post on or in connection with Facebook (IP License).

Facebook heeft dus automatisch een licentie op jouw foto’s. Facebook hoeft voor die licentie niets te betalen (royalty-free) en mag deze licentie ook weer aan anderen doorgeven (transferable, sub-licensable). De termijn van zo’n licentie is niet oneindig: hij houdt op wanneer je een foto weer verwijdert. Daar zit wel een haakje aan, want als je de foto hebt gedeeld met anderen, en zij hebben de foto niet verwijderd, dan blijft de licentie bestaan. Een foto op Facebook is dus nog steeds van jou – het auteursrecht ligt bij jou – maar Facebook mag ermee doen wat het wil.

Wat doet Facebook met die licentie?

Facebook heeft zo’n licentie onder meer nodig om het delen van foto’s met en door andere Facebookgebruikers mogelijk te maken. Maar jouw profielfoto en statusupdate kunnen bijvoorbeeld ook gebruikt worden in advertenties – waar Facebook zijn geld mee verdient. Dan verschijnt bijvoorbeeld in de timeline van vrienden een advertentie, met daarbij jouw profielfoto en de mededeling ‘vindt dit leuk’ – mits jij dat product of bedrijf hebt geliked, uiteraard. Facebook heeft hier toestemming voor gekregen toen je akkoord ging met de gebruiksvoorwaarden, en hoeft daar dus niet steeds opnieuw om te vragen. (Afgelopen augustus trof Facebook nog een van 20 miljoen dollar met gebruikers die geklaagd hadden over het gebruik van onder meer hun foto’s op die manier.) Voor zover we weten houdt het daar nu bij op, maar, zegt jurist Charlotte Meindersma, de voorwaarden zijn zodanig geformuleerd dat er genoeg ruimte is voor toekomstige andere toepassingen.

Maar je kan toch aangeven dat je niet wil dat Facebook jouw foto’s gebruikt?

Eens in de zoveel tijd verschijnen op Facebook zogenaamde copyright of privacy ‘notices’ die gebruikers op hun timelines posten. Eind vorig jaar bijvoorbeeld kopiëerden veel mensen de volgende tekst als status update:

In response to the new Facebook guidelines I hereby declare that my copyright is attached to all of my personal details, illustrations, graphics, comics, paintings, photos and videos, etc... For commercial use of the above my written consent is needed at all times!

Maar die ‘written consent’ is al lang in handen van Facebook. Wie akkoord is gegaan met de gebruikersvoorwaarden, heeft Facebook immers een licentie gegeven. Zo’n notice heeft dus weinig zin; wie zich zorgen maakt over zijn auteursrecht kan het gebruik van zijn foto’s wel enigszins inperken door de privacy-instellingen aan te passen. In de voorwaarden staat immers dat de toestemming die Facebook geeft, ‘subject to privacy and application settings’ is. Geef je aan dat jouw foto’s alleen gezien mogen worden door vrienden, dan beperk je daarmee ook praktisch gezien de reikwijdte van de licentie. Zo kan je het recht op privacy gebruiken om, met een omweg, je auteursrecht wat te verstevigen.

Dus een foto op Facebook is van…?

Als jij een foto maakt, dan behoort het auteursrecht over die foto aan jou toe. Dit betekent dat jij mag bepalen of en hoe de foto gekopieerd of gepubliceerd mag worden. Je kan je auteursrecht overdragen aan anderen, of je kan anderen een licentie geven om jouw foto te gebruiken. In dat laatste geval is een foto nog steeds van jou, maar heeft die ander ook toestemming om de foto te veelvoudigen en te publiceren. Wie lid wordt van Facebook, geeft Facebook automatisch zo’n licentie. De foto is dus nog steeds ‘van jou’ – maar de zeggenschap over wat er met die foto gebeurt, die heb je niet meer volledig in handen.

Met dank aan Charlotte Meindersma, Jurist voor de creatieve sector en ondernemers.

Op de hoogte blijven van alle kunst en cultuur op De Correspondent? Binnenkort houden cultuurcorrespondenten Lynn Berger, Marian Cousijn en Nina Polak je met de wekelijkse nieuwsbrief 'het Cultuurberaad' op de hoogte van alles wat er op De Correspondent over kunst en cultuur verschijnt. Daarnaast tippen we boeken, films, tentoonstellingen en meer. Geef je hier op voor onze nieuwsbrief!