Het is donker op de begraafplaats. Mijn schoenen en sokken heb ik uitgedaan. Terwijl op de achtergrond meditatieve Arabische zang klinkt, loop ik over de zachte aarde naar de tien grafstenen toe. Met mijn zaklamp zoek ik naar de zerk van de Syrische martelaar Mustafa Karmani. Bij zijn grafsteen kniel ik en begin ik te graven tot ik een stem hoor. Ik trek mijn regenjas recht en ga liggen om het gefluister beter te horen. En beluister het zorgvuldig gereconstrueerde verhaal van Mustafa, de demonstrant die omkwam tijdens een demonstratie voor vrijheid en waardigheid.

Mustafa woonde in Aleppo en was verliefd op Maha, begint de stem. De jongeman had geen baan, maar wel hoop. En uiteindelijk Maha. Maar toen braken de demonstraties uit. De stem fluistert hoe onmenselijk het regime in Aleppo optrad. En dan klinken er geweerschoten en geschreeuw van mensen uit het graf. Plotseling is het verhaal voorbij en hoor ik een Het lied gezongen op het afscheid van Mustafa Karmani. Ergens in een stadstuin in Aleppo blies hij zijn laatste adem uit.

Daarna ontvang ik een notitieblok met daarop het verzoek of ik een brief wil schrijven aan het slachtoffer en die wil begraven. Mijn brief begint met een persoonlijke noot: mijn vader heet ook Mustafa.

‘In Gardens Speak nodig ik het publiek uit om een onderdeel te zijn van een collectieve rouwceremonie’

Daarna loop ik naar buiten. Daar zit maakster op een terras friet te eten terwijl het langzaam begint te regenen. Haar Gardens Speak is een interactieve geluidsinstallatie die je letterlijk laat graven naar het verhaal van de omgekomen Mustafa Karmani en negen andere onbekende Syriërs.

‘In Gardens Speak nodig ik het publiek uit om een onderdeel te zijn van een collectieve rouwceremonie. Er zijn geen performers aanwezig,’ vertelt El Khoury met een strenge blik die contrasteert met haar vrolijke krullen.

In 2011 zag de Libanese kunstenares een foto van een Syrische moeder die een graf graaft voor haar zoon, in de tuin bij hun huis. Het beeld bracht haar ertoe dit eerbetoon te maken voor de slachtoffers van het eerste uur van de eerste opstand. Toen parken en tuinen veranderden in begraafplaatsen voor talloze anonieme doden.

‘Het officieel begraven is vaak onmogelijk door de vele gevechten in Syrië. Een ander probleem is dat bij officiële begrafenisplechtigheden het regime de families kan dwingen een verklaring te ondertekenen waarin het vrijgepleit wordt van alle schuld. Daarom worden veel Syriërs in tuinen begraven.’

El Khoury verzamelde de verhalen van de tien onbekende Syriërs in gesprekken met familieleden en geliefden van de slachtoffers. Bij Mustafa Karmani werden ook statusupdates van Facebook verzameld en verwerkt in het verhaal. De omgevings- en protestgeluiden bestaan uit authentieke audiofragmenten, YouTubefilmpjes en videodagboeken.

Het heeft een zeer indrukwekkende geluidsinstallatie opgeleverd. Het graven in het verleden en de aarde maakt het verlies invoelbaar. De brief die je daarna schrijft wordt later aan de families in Syrië gegeven.

Gardens Speak De voorstelling speelt dit weekend nog op het Holland Festival. Lees hier meer over de installatie

Verder lezen over Syrië:

Sinds de Syrische opstand zijn dichters journalisten geworden (en is de taal weer van het volk) Dichters en schrijvers zijn weerloos tegenover wapens, maar waarom blijven Syrische dichters en schrijvers dan toch doorgaan met hun werk? Vandaag stel ik je voor aan Hala Mohammad, een Syrische dichteres met zes dichtbundels op haar naam. Lees het interview hier terug Deze vijf vrouwen brengen de vrede in Syrië een stap dichterbij Aan de basis van het conflict in Syrië stond een grote burgeropstand. De activisten van weleer zijn in veel gevallen gedood, ontvoerd of gedwongen te vluchten, maar wie het kan, zet op afstand én in eigen land het verzet voort. Opvallend: het zijn vooral vrouwen die hierin het voortouw nemen. In dit verhaal stel ik er vijf aan je voor. Lees het verhaal hier terug