/dc-useruploads-images/0dc64823fe094f568bbcdca6c9b55e18.png)
Er is één frame waardoor wij al het nieuws uit Turkije bezien. Erdogan is een autocratische, islamistische, populistische leider die de rechtsstaat afbreekt. En zijn tegenstanders zijn democratisch gezinde, seculiere en progressieve mensen met wie hij, zeker na de mislukte staatsgreep van 15 juli, op meedogenloze wijze afrekent.
Dit dominante beeld is even eenzijdig als funest voor de democratie in Turkije. Dat betoogt Dries Lesage in zijn net verschenen boek Wat u niet mag weten over Turkije. Want door al onze pijlen op Erdogan te richten en zijn tegenstanders wit te wassen, voeden we het Turkse ressentiment jegens het Westen en zorgen we dat Turkije van ons afdrijft.
Lesages boek kwam hard bij mij binnen. Ik betrapte mezelf erop dat ook ik door die bril, met heel wat vooroordelen en eenzijdigheid, naar Turkije had gekeken. En ik ontdekte dat er veel andere verhalen zijn te vertellen. Maar ik bleef ook met vragen en twijfels zitten, waar ik met hem over sprak op zijn werkkamer aan de Gentse universiteit.
Een spoor van bloed, drugs- en wapenhandel
Levendig herinner ik mij nog dat ik het potsierlijk vond dat de toenmalige Turkse premier Ahmet Davutoglu de EU de les las omdat voor het Europees Parlement PKK-sympathisanten hadden gedemonstreerd. Laten ze naar mensenrechtenschendingen in eigen huis kijken, dacht ik verontwaardigd.
Een dergelijke reactie is de vrucht van een gebrek aan inlevingsvermogen in de Turkse gevoelens, vindt Lesage. ‘Jean-Claude Juncker en Charles Michel hebben toen op een tamelijk arrogante manier gezegd: dit is voor ons vrijheid van meningsuiting. Het kan zijn dat onze autoriteiten grondwettelijk niet de instrumenten hebben om een dergelijke demonstratie te verbieden. Maar dan kunnen ze toch ook van hun vrije meningsuiting gebruikmaken om te zeggen dat ze diep geschokt zijn, omdat de PKK aanslagen pleegt tegen politieagenten en militairen, maar ook tegen burgers en dissidente Koerden en kinderen.’
De dag nadat ik Lesage spreek, haalt de Belgische premier hard uit naar Erdogan. Die heeft België ervan beschuldigd een belangrijk PKK-centrum te zijn. ‘Absurd, leugenachtig en lasterlijk,’ vindt Michel. Erdogan is op zijn beurt zeer boos dat een Brusselse rechtskamer heeft geoordeeld dat de PKK geen ‘terreurorganisatie’ is maar een partij in een gewapend conflict. De spanningen tussen België en Turkije lopen op. ‘Turks kruitvat in Brussel,’ schrijft vandaag De Standaard, omdat er een grote demonstratie plaatsvindt tegen Erdogan.
Lesage vindt dat de PKK terecht op de lijst van terroristische organisaties staat. In Wat u niet mag weten over Turkije schrijft hij over het ‘spoor van bloed, drugs- en wapenhandel.’ Als bij aanslagen burgerslachtoffers vallen, beschouwt de PKK dat als collateral damage. Maar in het Westen kan de PKK juist op onze sympathie rekenen, zeker als partner in de strijd tegen IS. Femke Halsema pleitte er op De Correspondent voor de organisatie van de terreurlijst te halen.
PKK-protest als vrijheid van meningsuiting
Een partijgenote van Halsema, Judith Sargentini, nodigde Bahar Kimyongür uit in het Europees Parlement. Maar: ‘Volgens zijn eigen verklaring werkte hij op het informatiekantoor van DHKP-C, een marxistische terreurorganisatie die als discours heeft: wij strijden tegen de Turkse fascistische staat en af en toe moet daarvoor eens iemand vermoord worden.’
Kimyongür is na een eerdere veroordeling in hoger beroep in België vrijgesproken van terrorisme. Het is verhelderend het arrest te lezen. Daarin staat dat niet bewezen is dat Kimyongür en de andere aangeklaagden zich verenigden met het oogmerk terroristische aanslagen te plegen. Maar ‘dat zij dit soort misdrijven niet afkeuren, wel integendeel, is duidelijk gebleken,’ constateert het Hof. Alleen valt dat onder de vrijheid van meningsuiting.
‘De DHKP-C is nog steeds bezig met aanslagen,’ zegt Lesage. ‘Het [Amerikaanse, TV] State Department looft een beloning uit van vele miljoenen voor een van de betrokkenen in de Belgische zaak, Musa Asoglu, die ook een vriend was van Kimyongür. Kimyongür is vrijgesproken. Dat accepteer ik. Maar ze moeten hem niet opvoeren als een criticus van Erdogan die vervolgd wordt omwille van zijn kritiek.’
Lesage vindt de uitnodiging illustratief voor de westerse houding ten opzichte van Turkije. ‘De perceptie is: de Turkse staat is een zwart beest, fascistisch tot en met, en die vervolgt andersdenkenden, en dat zijn dan slachtoffers. En die andersdenkenden noemen ze dan terroristen, want zo zijn dictators, niet waar.’
Turkse Obama of terroristenvriend?
Voor democratische vrijheidsstrijders gaan ook de leiders van de Koerdische HDP-partij door. Voorzitter Selahattin Demirtas is in de westerse media onthaald als de ‘Turkse Obama.’ De verontwaardiging is groot nu hij uit zijn parlementaire onschendbaarheid is ontheven en is gearresteerd.
Lesage deelt die zorgen. ‘Het is uiteraard goed dat de Europese Commissie bezorgdheid uitdrukt over de arrestatie van leiders en parlementsleden van de derde oppositiepartij,’ zegt hij. ‘Dat dit gebeurt, is een teken dat de Turkse democratie in een zeer diepe crisis zit.’
Maar dat neemt niet weg dat Europa tegelijkertijd de banden tussen de HDP en de PKK zou moeten bekritiseren. ‘HDP-leiders gaan vrij consequent naar begrafenissen van PKK-strijders, zelfs van de TAK.’
Deze Koerdische splinterorganisatie pleegde dit jaar verschillende zelfmoordaanslagen in Ankara en Istanbul. Op 13 maart kwamen daarbij 37 mensen in de Turkse hoofdstad om. Op 7 juni bliezen ze een politiebusje in Istanbul op, waarbij elf mensen het leven lieten. Op de begrafenis van de zelfmoordterrorist droeg een medewerker van de HDP de kist.
Stel je eens voor dat een Belgische volksvertegenwoordiger een rouwplechtigheid zou bijwonen van de plegers van de aanslagen in Brussel. Maar dergelijke berichten dringen nauwelijks door tot onze media, stelt Lesage. Ze passen niet in ons beeld van de HDP als de partij van de Turkse Obama en van de jongens en meisjes die in het Gezipark streden voor meer groen in de stad en meer democratie in Turkije.
Wegkijken van wat Gülen doet
Dezelfde houding geldt jegens de Gülenbeweging, oordeelt Lesage. ‘Dat heeft deels te maken met de forse investeringen van de Gülenbeweging in het netwerken in Brussel. Ik heb zelf gezien dat de Gülenbeweging prominent aanwezig was bij activiteiten in het Europees Parlement waarin hechte relaties werden aangeknoopt met officials. Zo ontstaat er een soort vriendschap.’
Tot 2013 keek hij zelf ook weg, erkent de professor. ‘Zoals nog altijd vele intellectuelen en politici geloofde ik ongeveer alles wat ze vertelden. Omdat het zo goed gebracht was. En omdat het aansloot bij de vooroordelen over Turkije.’
Zijn perspectief begon te kantelen toen hij zich in de Ergenekon-processen verdiepte. Dit kemalistische netwerk zou plannen hebben voor een coup tegen de regering-Erdogan. In augustus 2013 werden 254 militairen, journalisten, academici en journalisten veroordeeld. Later werd duidelijk dat de veroordeling op vervalst en onbestaand bewijsmateriaal berustte. Er zijn sterke aanwijzingen dat de betrokken speurders en rechters behoorden tot het Gülennetwerk en dat de bedoeling was honderden andersdenkenden uit te schakelen.
‘Er is een reëel probleem van een parallelle gülenistische staat,’ zegt Lesage. ‘Die beweging infiltreert op zeer grote schaal in de staat op een niet-legitieme manier om daarmee de mensenrechten te schenden. Het grote gerucht in Ankara is nu al maanden dat de AKP-partij nog altijd wordt bevolkt door Gülenisten die vroeg of laat weer kunnen toeslaan.’
Hoe een autoritaire staat ontstaat
Deze angst en paniek zijn een alibi voor de uitbouw van een autoritaire eenpartijstaat, vreest Lesage. ‘In de nacht van 15 op 16 juli hadden de president en de premier gewoon vermoord kunnen zijn. Dat is hun mindset. Het land had een militaire junta kunnen hebben. Het had in een burgeroorlog gestort kunnen zijn, zoals in Syrië.’
Er zijn die ene nacht meer slachtoffers gevallen dan IS in heel Frankrijk heeft gemaakt. En zegt de EU: versoepel nu maar je terrorismewetgeving
Maar Europa komt aanzetten met de opdracht de terrorismewet aan te passen. ‘Vanuit Turks perspectief is dat je reinste absurditeit. Er is PKK, DHKP-C, IS, de beweging van 15 juli. Er zijn die ene nacht meer slachtoffers gevallen dan IS in heel Frankrijk heeft gemaakt. En dan zegt de EU: versoepel nu maar je terrorismewetgeving.’
Toch heeft de Europese Commissie gelijk, erkent Lesage. ‘Het is haar rol om kandidaat-lidstaten op de vingers te tikken wanneer blijkt dat de antiterrorismewet wordt gebruikt om academici te vervolgen.’
Europa moet het hele plaatje serieus nemen, waarschuwt hij. ‘Als je zegt: een pro-PKK-betoging valt onder vrije meningsuiting. Prima dat de VS de Syrische tak van de PKK steunen. En wat jullie vertellen over Gülen zijn toch maar verdachtmakingen door Erdogan. En by the way, versoepel ook maar jullie terrorismewet. Dan gaat de deur dicht bij de Turken.’
De afkeer voor het Westen in Turkije is breed gedragen door de bevolking, constateert Lesage. ‘Dat begint ook geopolitieke gevolgen te hebben. Er is een toenadering tussen Turkije en Rusland. Het kleine, zeker in het leger goed ingebedde, segment van linkse, anti-Amerikaanse kemalisten die volgens meer en meer analyses de nieuwe bondgenoot van Erdogan zijn geworden, spelen de go between tussen Vladimir Poetin en Erdogan.’
De EU-Turkijedeal is neokoloniaal
Terwijl Erdogan opschuift naar Poetin, drijven de EU en Turkije van elkaar af. Jean-Claude Juncker waarschuwde onlangs dat Turken niet visumvrij naar Europa mogen reizen, als niet aan de voorwaarden zoals de aanpassing van de terrorismewet is voldaan. Turkije dreigt op zijn beurt dat het de EU-Turkijedeal versnippert, als het visumvrij reizen niet doorgaat.
Over die deal heeft Lesage sowieso zijn bedenkingen. Hij noemt hem neokoloniaal. ‘Zoveel beleidsmakers en opiniemakers gaan er a priori vanuit dat die drie miljoen vluchtelingen in Turkije moeten blijven en niet op een solidaire manier gespreid moeten worden, licht hij toe. ‘Op een bepaald ogenblik had Europa evenveel vluchtelingen als Libanon. Toen begonnen de lidstaten al tegen te stribbelen en te zeggen dat er iets moest gebeuren om te zorgen dat de vluchtelingen daar bleven. Dat zit fundamenteel fout. Typisch aan neokolonialisme is dat men die ongelijke verhoudingen en verwachtingen als natuurlijk voorstelt.’
Of de deal weldra zal sneuvelen, durft hij niet te zegen. ‘Erdogan is een zeer goede schaker. Hij denkt na over scenario’s waar wij niet aan denken. Hij heeft een machtsmiddel. De Turkse overheid kan het signaal geven: wij gaan geen hinderpaal meer opwerpen voor de uitstroom. Dat kan hij op ieder ogenblik doen, maar het gebeurt niet. Is het omdat de Turken blijven hopen op visumliberalisering? Ik vraag me af hoe vitaal dat voor Turkije is. Ook om toetreding tot de Europese Unie gaat het niet. Aan beide kanten is het duidelijk dat niemand het echt wil en er echt in gelooft.’
Voor het geld moet Turkije het niet doen. ‘Die zes miljard waarvan nog maar een stukje is uitgekeerd, is eenmalig 3.000 euro per persoon. Zo royaal is dat niet. Het is het probleem afkopen en op iemand anders afwentelen.’
En nu: Game changer Trump
En dan is er een nieuwe game changer: de verkiezing van Donald Trump. ‘Trump is vaak in verband gebracht met islamofobie. Toch is Erdogan ongelooflijk lief voor hem,’ constateert Lesage. ‘Hij apprecieert aan Trump dat hij zegt dat het niet het Amerikaanse belang is zich overal met de binnenlandse politiek van partners te bemoeien. Vanuit Trumps team komen ook signalen dat hij iets wil doen aan Gülen.’
Het is niet ondenkbaar, zegt Lesage, dat er een verstandhouding ontstaat tussen Trump, Erdogan en Poetin. ‘Ook Bashar al-Assad wordt aan boord gehesen. Er wordt een deal gesloten dat Erdogan zijn zin krijgt omtrent alles wat met de PKK te maken heeft. Trump en Poetin laten die vallen als een baksteen. Assad krijgt een grotere rol dan verhoopt in de transitie in Syrië. En Trump vindt alles prima, zolang IS maar wordt uitgeschakeld.’
Het is een toekomstbeeld om moedeloos van te worden, net zoals de stelling van Lesage dat de Turkse politiek ‘een structuur van angst en wantrouwen, te vergelijken met een jungle’ is.
Toch vindt hij ook dat zich een unieke kans aandient voor de Turkse democratie. ‘Na de coup was er onder gewone mensen een toenadering tussen secularisten en mensen van de AKP rond de gemeenschappelijke weerzin tegen de staatsgreep, Gülen en de PKK.’
En als het Westen nu eens zou helpen... ‘Met dat idee moet je in Turkije niet afkomen. Toch verdedig ik die gedachte. Turkije heeft behoefte aan externe vrienden, die het goed menen met de Turkse democratie. Als we empathischer zijn en reëler over de bedreigingen waar Turkije onder zucht, staan de Turken open voor een kritisch gesprek.’
Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht?
Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen.
Turkije en de EU Waar moet het heen? Debat in de Rode Hoed
De ware toedracht van de juli-coup in Turkije is voor ons in Nederland knap lastig te achterhalen. Was de Turkse democratie echt in gevaar? Greep Erdogan terecht keihard in? Of is de coup een perfecte dekmantel voor de AK-partij om zelf een ondemocratische weg in te slaan? Op vrijdagavond 18 november is er een debat over in de Rode Hoed, met onder meer Dries Lesage en buitenlandwoordvoerders uit de Tweede Kamer.
Meer lezen?
Fethullah Gülen en zijn beweging in zeven vragen
De Turkse president Erdogan heeft de jacht geopend op iedereen die indirect of direct verbonden is aan de Gülenbeweging. En voor Fethullah Gülen zelf heeft Turkije een uitleveringsverzoek bij de VS ingediend. Maar wat is de Gülenbeweging precies, en hoe gaat Gülen te werk?
De president van Turkije ziet politiek als een marathon (maar hoelang blijft hij rennen?)
Zondag kiest Turkije een nieuw parlement. En hoewel hij niet op de kieslijst staat, draaien die eigenlijk maar om een iemand: president Recep Tayyip Erdogan. Hoe kan de man die Turkije met steeds hardere hand regeert nog steeds zo populair zijn?
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
