Het is al lastig om als buitenstaander een goed beeld te krijgen van wat zich in Noord-Korea afspeelt. Veel misverstanden, slecht onderzoekswerk en sensationele roddelverhalen doen de ronde.
Maar het maken van een film in Noord-Korea die meer laat zien dan het propagandaplaatje dat het Kim-regime aan de wereld wil tonen, dat lijkt een tot mislukken gedoemde opgave.
Hierdoor hebben we geen goed beeld van Noord-Korea
Iran financierde Noord-Korea’s kernwapens, Kim Jung-un ontvoerde meisjes voor zijn harem en zijn ex speelde in een pornofilm. Het wemelt van de bizarre verhalen over Noord-Korea, die meer schade aanrichten dan je misschien denkt.
En toch is dat precies wat de Oekraïense regisseur Vitali Manski, bekend van documentaires als Pipeline en Anatomy of t.A.T.u., probeerde te doen in zijn documentaire Under the Sun.
Ik was zo gegrepen door de film dat ik Netflix bleef mailen om de documentaire in hun aanbod op te nemen. En warempel: ze gaven gehoor aan mijn oproep.
In de film volgen hij en zijn filmploeg een Noord-Koreaans echtpaar en hun achtjarige dochtertje Zin-mi. De autoriteiten kozen voor deze opzet zodat de regisseur kon laten zien hoe gewone mensen leven in Noord-Korea, het mooiste land ter wereld.
Manski mocht alleen op plekken filmen die vertegenwoordigers van de overheid hem aanwezen. Sterker nog, er was een script voor alle gesprekken tussen Zin-mi, haar ouders en andere burgers – waar onder geen beding van mocht worden afgeweken. Een burger die weleens een boekje open zou willen doen over misstanden in Noord-Korea, kan op een enkele reis strafkamp rekenen - met zijn gezin.
‘Toen een van mijn cameramensen iets filmde dat blijkbaar niet in beeld mocht, gaf Zin-mi dat gelijk aan bij de aanwezige overheidsvertegenwoordigers,’ zegt Manski in een gesprek via Skype. Nergens ter wereld zag hij kinderen zoals in Noord-Korea, verzekert de regisseur me.
‘Deze nepwerkelijkheid is alles wat ik voorgeschoteld kreeg,’ aldus Manski. ‘Ik mocht geen willekeurige mensen spreken en veel vragen die ik stelde, werden niet beantwoord.’ Hoe speelde Manski het dan klaar zo’n spannende en inzichtgevende film over Noord-Korea te maken?
De list die deze film mogelijk maakte
Manski besefte tijdens zijn eerste dagen in Noord-Korea dat hij onder deze extreme restricties geen film kon maken die liet zien hoe het leven er in het land echt aan toe gaat – of op zijn minst iets méér dan de door het regime getoonde propaganda, waarin Noord-Korea het paradijs op aarde is.
‘Ons team kreeg last van psychologische problemen, simpelweg doordat we ons in Noord-Korea bevonden’
En dus bedacht Manski ter plekke een list. Terwijl de Noord-Koreaanse overheidsvertegenwoordigers Zin-mi, haar ouders en andere ‘figuranten’ instrueerden wat ze moesten zeggen en vooral hoe ze het moesten zeggen (‘Meer enthousiasme! Meer patriottisme!’), liet hij de camera draaien. De beelden smokkelde hij achteraf het land uit, daarvoor zorgde de gewaagde actie voor flinke spanningen onder de filmploeg.
Een emotionele Manski: ‘Ons team kreeg last van psychologische problemen, simpelweg doordat we ons in Noord-Korea bevonden. Zo blokkeerden we in onze hotelkamers de deuren met meubels om te voorkomen dat er mensen binnen konden komen. We konden niet openlijk met elkaar praten, dus we bedachten een soort gebarentaal om toch met elkaar te kunnen communiceren. Ik ben in veel landen geweest, maar zoiets had ik nog nooit meegemaakt.’
Laten zien welke misdaden het Noord-Koreaanse regime begaat
Toch zette Manski door, omdat dit ‘de enige manier [was] om iets van het werkelijke leven in Noord-Korea vast te leggen.’ De regisseur laat niet alleen de door het regime gesanctioneerde beelden zien, maar toont vooral hoe die nauwkeurig worden geconstrueerd en wat zich verder op de ‘set’ afspeelt.
En zo zien we de ‘collega’s’ van Zin-mi’s moeder oefenen hoe ze gaan reageren op het nieuws dat de vrouw goed gepresteerd heeft op haar werk. Bij voorbereidingen voor een opname bij de fabriek waarin Zin-mi’s vader is geplaatst, zien we de resultaten ineens stijgen van 150 naar 200 procent van het door de overheid opgelegde quotum.
De film heeft geen verteller. Wel ziet de kijker tussen de scènes door enkele door Manski geschreven, cynisch verwoorde teksten in beeld, die droogkomisch zouden zijn geweest als de situatie niet zo wrang was. Zo werken de ouders van Zin-mi in de media en de horeca, maar ‘vonden de Koreaanse kameraden het beter voor het script’ dat zij in modelfabrieken werkten. Niet voor niets opent Under the Sun met de toonzettende zin:
‘Het script voor deze film werd ons van Noord-Koreaanse zijde opgelegd. Zij waren ook zo vriendelijk om ons te voorzien van een 24-uurs-escortservice. Zij kozen al onze filmlocaties en bekeken al het materiaal dat we schoten om er zeker van te zijn dat we geen fouten maakten bij het tonen van het leven van een hartstikke normaal gezin in het beste land ter wereld.’
Voor deze opzet is bewust gekozen, zegt Manski. ‘Het gevoel dat deze beelden bij kijkers opwekt: dat is wat ik heb willen overbrengen met deze film,’ zegt de regisseur, die door zijn jeugd in de Sovjet-Unie werd geïnspireerd om in Noord-Korea te gaan filmen. ‘Ik vind dat het Noord-Koreaanse regime grove misdaden tegen de menselijkheid begaat. Er wordt een operatie op het bewustzijn van een heel volk losgelaten. Dat is nog erger dan honger.’
Het schrijnendst daaraan vindt Manski dat de mensen die slachtoffer worden van deze misdaden niet doorhebben wat er met ze gebeurt. ‘Ze zijn niet alleen van de wereld geïsoleerd, maar ook van de menselijke aard. Zij worden onwetend gehouden van een basisbegrip van wat menselijke beschaving inhoudt.’
En laten zien wat de trieste werkelijkheid achter de façade is
Beelden van spontane interacties tussen Noord-Koreanen ontbreken grotendeels in de film. We zien een groep burgers een bus duwen die niet meer start, verder zien we vooral het gezin dat Manski mag volgen en de grote evenementen waaraan zij deelnemen. Dat valt de regisseur nauwelijks aan te rekenen: gezien de ongekend strenge restricties waaraan hij onderworpen was, zijn de beelden die hij het land uit heeft weten te smokkelen al indrukwekkend genoeg.
Bij het drillen van de burgers voorafgaand aan de echte opnames krijgen we een kijkje in hoe repetitief en gescript de alledaagse levens van Noord-Koreanen zijn. Telkens moeten zij opdraven om als acteurs hun rol in het propagandasprookje van de Kim-dynastie met verve te vervullen. En o wee als je van het script afwijkt.
Bij het drillen van de burgers voorafgaand aan de echte opnames krijgen we een kijkje in hoe repetitief en gescript de alledaagse levens van Noord-Koreanen zijn
Deze trieste werkelijkheid achter de door Pyongyang getoonde façade wordt vooral duidelijk op momenten waarop vrolijke zaken gevierd (zouden moeten) worden. Bij een bloemencorso, een jaarlijks terugkerend feestelijk evenement, mogen gezinnen beurtelings met de bloemenzee op de foto.
Nergens wordt oprecht gelachen of is enig enthousiasme te bespeuren. De Noord-Koreaanse burgers lijken uitgeblust en murw geslagen. De weemoedige vioolmuziek die Manski vervolgens aan de beelden toevoegt, maakt dit beeld compleet.
Eenzelfde effect is te zien wanneer Zin-mi met een groep kinderen een pakketje snoep en andere cadeaus krijgt van de Grote Leider. In plaats van blij joelende kinderen zien we hier een groepje minderjarigen statig in een rijtje staan, met Zin-mi die plechtig doch geforceerd een patriottistische toespraak opdreunt. Het zorgt voor een behoorlijk ceremoniële, maar vooral saaie sfeer – die iedere vorm van feestvreugde de kop indrukt.
Een film die in Noord-Korea gewoon doorgaat
Under the Sun eindigt met een scène waarin Zin-mi in huilen uitbarst als haar gevraagd wordt naar haar rol in de Kinderunie. Zou dat komen omdat ze beseft dat ze nu definitief is toegetreden tot de van propaganda doortrokken wereld van de volwassenen, en haar semi-zorgeloze jeugd voorbij is, leg ik Manski voor. De regisseur antwoordt niet ontkennend, maar zegt: ‘Ik denk niet dat zij in staat is dit door te hebben op de manier waarop jij het verwoordt.’
Na het betraande gezicht van Zin-mi verschijnt de aftiteling. We hebben meer gezien van Noord-Korea, maar voor ons is de film afgelopen. De Noord-Koreanen horen echter geen ‘cut.’ Hun acteursleven in opdracht van de Grote Regisseur op een nimmer eindigende filmset gaat onverbiddelijk door. Dát is de droevige realiteit van het leven in Noord-Korea.
Under the Sun staat nu op Netflix.
Met dank aan Thomas Kok voor het tolken.
Lees ook:
Wat je van Chinezen over censureren kunt leren
Geen land ter wereld heeft zo’n omvangrijk systeem voor online censuur als China. Wij zochten uit: wat kunnen we van de successen en mislukkingen van dit systeem leren?
Nieuw in China: vrije tijd (en dit is wat ze ermee doen)
Chinezen hebben steeds meer vrije tijd. Met het stijgen van de levensstandaard in het land, worden hobby’s en vakanties een serieuze zaak. Ik ging in China op zoek naar het populairste entertainment.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
