Vluchtelingen verlangen naar thuis (in achttien kiekjes en 1 filmpje)

Maak een foto van iets in de woning van de nieuwkomer dat hem of haar doet denken aan het land van herkomst en geef een korte toelichting. Met dat verzoek sloten we drie weken geleden de tweede vragenlijst af van het initiatief Nieuw in Nederland, dat leden van De Correspondent een halfjaar lang aan nieuwkomers koppelt.

We ontvingen 123 foto’s bij 223 vragenlijsten.

Wat die beelden gemeen hebben, is een sfeer van weemoed en verlies. Souvenirs van een paradijs dat de vluchtelingen voorgoed zijn verloren. Ook al was dat paradijs nooit echt een paradijs, ze waren er wel geboren, ze hadden er familie en vrienden. Het oogde, smaakte, rook en voelde daar vertrouwd. Ooit was dat hun thuis, waarnaar ze nu zo hevig kunnen terugverlangen.

Toelichtingen op de foto’s, gegeven door vluchtelingen en opgetekend door Correspondentleden, zijn soms sober en zakelijk, vaak diep ontroerend. In enkele regels schetsen ze complete drama’s. We zien alleen het topje van de ijsberg, maar we voelen de brandende liefde en immense pijn die daaronder verborgen gaan.

Wat nieuwkomers onmiskenbaar het meeste missen is: familie. Daarna volgen vrienden en in mindere mate voorwerpen, een straat, werk of een opleiding. Soms missen nieuwkomers vooral de sfeer of het verleden dat ze overal om zich heen voelden. Sommigen verlangen terug naar de status die ze hadden, het niet-vluchteling zijn.

We maken een selectie uit die baaierd van foto’s en uit de beschrijvingen van wat nieuwkomers het meeste missen.

Voorwerpen die doen denken aan thuis

In deze categorie wemelt het van de korans en de wandkleden met Koranteksten over barmhartigheid. Ook heerlijke gerechten, zoals oma of moeder ze maakte, zijn rijkelijk vertegenwoordigd. Een keur van kopjes koffie en potten thee met veel suiker trekt voorbij, symbolen van huiselijke taferelen. Massaal hangen er vlaggen aan wanden: de Syrische, de Palestijnse. Rijk versierde waterpijpen sluiten de rij.

Er zijn meer voorwerpen die herinneren aan thuis.

‘Deze zeep gebruiken we in Syrië, vooral in Aleppo,’ zegt Ahmad. ‘Buiten Aleppo gebruiken alleen oude mensen deze zeep, maar in Aleppo ook de jongeren. De geur is niet erg aangenaam, maar wel vertrouwd.’

‘Deze twee plastic bordjes zijn het enige wat Mustapha op zijn vlucht kon meenemen. Ze doen hem denken aan het samen eten met zijn vrouw en familie en vrienden.’

‘Dit is mijn horloge uit Syrië. Ik vind de tijd het allerbelangrijkste, maar hier is de omgeving een beetje anders geworden, dus doet het horloge het niet meer. Het stond om 3.00 uur stil. Misschien dat ik toen Nederland ben binnengekomen, ik weet het niet. Ik wil het horloge niet tot leven wekken, omdat ik vind dat het zijn opdracht heeft vervuld.’

Geen tastbare souvenirs meer

Veel vluchtelingen hebben niks van thuis kunnen meenemen, behalve een identiteitsbewijs en misschien wat documenten. Anderen zijn onderweg alles kwijtgeraakt. Ze hebben alleen nog hun herinneringen en in het gunstigste geval wat digitale souvenirs.

‘Dit is een geheugenkaartje dat Ammar het land uit heeft gesmokkeld. Alle foto’s die hij had van zijn werkplek en zijn huis moest hij om veiligheidsredenen van zijn telefoon halen. Dit kaartje bevat misschien nog foto’s, maar hij weet dat niet zeker. Zijn computer is kapot, en het kaartje kan nat zijn geworden toen hij bij aankomst op het Griekse eiland Kos door het water moest waden om aan land te komen. Er zouden foto’s op staan van de fabriek van zijn schoonvader, waarvan Ammar mede-eigenaar was. Die fabriek was gespecialiseerd in borduursels. Het bedrijf werd gebombardeerd en is daarna geplunderd.’

Alles wat Fadel aan Syrië doet denken, zit in zijn hoofd en in zijn telefoon. Ook deze foto, gemaakt op zijn trouwdag in 2011. ‘De gelukkigste dag van mijn leven,’ zegt hij erbij.

Het enige wat Amir nog heeft uit Syrië, is zijn paspoort. Maar de briefjes die hij overal in zijn huis plakt, doen hem denken aan zijn goede voornemens van thuis. Op het briefje aan het schilderij staat: ‘Ga er eens uit, naar buiten, wandelen.’ Boven zijn aanrecht hangt een briefje met deze zin: ‘Ga nu eerst de afwas doen Amir.’ Aan een lamp bij de luie stoel hangt een briefje met de tekst: ‘Eerst studeren voordat je gaat slapen.’

Vertrouwde gebouwen en straatbeelden

Op de ene foto staat een rivier, op de ander een kathedraal of straatbeeld of het ouderlijk huis. Er zijn tal van plaatsen die ze koesteren omdat ze aan het goede leven van vroeger doen denken.

Zoals iemand zegt: ‘Ik mis Damascus. Daar zou ik graag weer gaan eten, shisha roken en spelletjes doen, of elke donderdag meezingen met iemand die oed speelt.’

Dit is wat er over is van de keuken in het huis van Mohammed in Idleb, Noord-Syrië. Zijn ouderlijk huis is onlangs door Russische vliegtuigen gebombardeerd. Alles is kapot. Zijn moeder, vader en broertjes zijn nu ook gevlucht en zitten in een opvangkamp vlakbij Turkije.

‘We konden geen spullen meenemen uit Syrië. Deze foto is gemaakt door een Nederlandse vriend van ons. Hij hangt aan de muur in de huiskamer. De foto herinnert mij aan de plek waar mijn moeder opgroeide. We gingen er vaak heen voor ontspanning en frisse lucht. Nu is er geen leven meer.’

In plaats van een foto uit het land van herkomst, liet deze Syrische familie een filmpje zien van YouTube:

En dit commentaar gaven ze erbij: ‘Kijk, zo was het. Zie je? Heel mooi. Heel groen, met bergen en een blauwe zee. Het was echt het paradijs. Nu is het niet groen meer. Alles is platgebrand. Kijk daar, daar zwommen we, in de zee, met de kinderen en met mijn vader. We zijn daar zo vaak geweest. Daar, in die straat woonde mijn tante. En dáár! Kijk! Ons huis, ons huis! Daar woonden we! Daar zijn we getrouwd. In dat hotel. Een hotel aan zee. Een vijfsterrenhotel.’

Familie wordt het allermeest gemist

Nieuwkomers missen het allermeest de familieleden die zijn achtergebleven. De korte uitspraken die ze daarover doen, klinken als een litanie van verlangen.

‘Ik mis alleen mijn familie, niks anders.’
‘Ik mis mijn zus, ze is nu vijftien jaar en ik heb haar elf jaar niet gezien. Mijn ouders leven niet meer en ik voel me verantwoordelijk voor haar.’
‘Ik mis mijn oma, haar huis en de zorgeloosheid die mij omringde.’

‘Dit is een digitale fotolijst waar foto’s van mijn familie en ons huis in Syrië op staan. Als ik mijn land mis, kijk ik ernaar.’

Twee foto’s die belangrijk zijn voor Nadia. De ene laat haar zoon Basel met baby Maisana zien, de andere haar twee kleindochtertjes Manana en Maisana. Basel wacht met vrouw en beide dochtertjes in Damascus op toestemming om in het kader van gezinshereniging naar Nederland te komen, waar Nadia en haar andere zoon inmiddels een verblijfsstatus hebben.

Dit is een foto van Ftsum. De foto’s van zijn huwelijksfeest doen hem aan Eritrea denken. Verder heeft hij twee videobanden en een heel dik fotoboek van de trouwerij in 2012. Zijn vrouw zit nog in Ethiopië. De aanvraag voor gezinshereniging is in mei van dit jaar gedaan, maar de afwikkeling stagneert.

Dit is een oude familiefoto van Wissam. Die doet hem denken aan zijn lievelingsstraat in het oude deel van Damascus waar hij zo graag met zijn familie liep.

Voorwerpen van grote persoonlijke betekenis

Een oed, een ring, een beer - deze foto’s van persoonlijke bezitten zorgen ervoor dat veel vluchtelingen hun thuisland missen.

Dit is een van de weinige dingen van thuis die Samer heeft meegenomen uit Damascus. Zijn moeder was zeventien jaar geleden op vakantie in Egypte en heeft daar deze ketting voor hem gekocht, de tekens moeten zijn naam in hiërogliefen voorstellen. Het dragen van de ketting geeft hem kracht, vertelt hij. Dankzij die ketting voelt hij de nabijheid van zijn moeder.

‘Deze halsketting kreeg ik van mijn vader toen ik nog een baby was. Die ketting hing heel mijn leven in mijn kamer. Toen ik weg moest uit Damascus, wilde ik iets kleins meenemen dat mij aan thuis en aan mijn heerlijke kamer zou herinneren en aan de tijd dat mijn vader nog leefde.’

Dit is een oed (‘ūd’), een snaarinstrument dat heel populair en belangrijk is in de Arabische muziek. Rifaat koestert zijn instrument. Het doet hem denken aan de tijd dat hij muziek maakte met vrienden en familie. Rifaats vader is 92 en woont nog in Syrië, Hij bespeelde vroeger een ander snaarinstrument: de ‘nababa.’

‘Ik maakte dit schilderij begin 2012, kort nadat de revolutie begon. Ik heb het in mijn armen meegenomen toen ik Syrië ontvluchtte. Eraan vast zit de sleutel van ons huis in Damascus.

‘Dit is de knuffelbeer die mijn oudste dochter meenam uit Syrië. Ze heeft de beer al heel lang en ze slaapt er elke dag mee.’

Deze ringen doen Eman denken aan Syrië. Ze heeft ze gekregen toen ze ging trouwen. Ze had nog meer gouden sieraden, maar die hebben ze bijna allemaal moeten verkopen toen ze nog in Aleppo woonden. Dat deden ze om de reis naar Europa te bekostigen.

Wat ze verder nog missen

En dan zijn er nog zoveel zaken die ze missen, maar waar ze geen foto’s van hebben.

‘Ik mis het losse, drukke, ongeregelde, levendige, beetje chaotische. In Nederland is alles geordend, alles op tijd. Na acht uur ‘s avonds is er niemand meer op straat. In Syrië (Damascus) was het om twee uur ’s nachts nog steeds spitsuur.’

‘Ik mis alles. Zelfs de bombardementen mis ik. Wanneer je met de hele familie thuis bent en er zijn bombardementen of schoten, dan voel ik me veilig thuis met elkaar.’

‘Ik mis het gevoel ergens bij te horen, wortels te hebben, het in contact staan met mijn verleden.’

‘Ik mis het oude gevoel van zekerheid dat nu totaal weg is.’