/dc-useruploads-images/94e8fd70e4114815844c8610497e093e.png)
Wat als je in een land leeft waar je zomaar kan worden opgesloten op basis van een verdenking, zonder dat je het bewijs onder ogen kan zien?
Een land waar de uitvoerende macht kan opereren met beperkte controle van de rechterlijke macht?
En waar activisten, journalisten en vluchtelingen worden opgepakt om wat ze zeggen?
Deze maatregelen zijn allemaal in Europese landen doorgevoerd. Op het continent waar mensenrechten juist de hoeksteen van de samenleving zouden vormen.
Volgens een vandaag verschenen rapport van Amnesty International is die hoeksteen aan het afbrokkelen. Een zorgwekkende ontwikkeling, stelt de organisatie.
Wat is er aan de hand?
Terroristen van Islamitische Staat hebben Europa de afgelopen twee jaar in het hart geraakt. De lidstaten reageerden met extra antiterreurmaatregelen. Die werden na nieuwe aanslagen steeds wat verder aangescherpt.
Het aanscherpen van de veiligheidsmaatregelen is te begrijpen. Maar na twee jaar lang onderzoek naar deze maatregelen in veertien Europese landen ageert Amnesty International nu tegen de manier waarop dit gebeurt. Bij de aanpak van terrorisme worden massaal mensenrechten geschonden, concludeert Amnesty, en die maatregelen zijn disproportioneel.
De rechten en vrijheden die de overheid moet beschermen worden nu juist door diezelfde overheid ingeperkt
‘Ons onderzoek maakt duidelijk dat de rechten en vrijheden die de overheid moet beschermen nu juist door diezelfde overheid worden ingeperkt in de strijd tegen terrorisme,’ vertelt senior medewerker mensenrechtenbeleid Doutje Lettinga.
‘Als je alle maatregelen in Europa samenneemt, dan zie je verontrustende patronen. Zo zien we dat de uitvoerende macht steeds meer bevoegdheden naar zich toetrekt, zonder dat er een onafhankelijke rechter meekijkt,’ vervolgt Lettinga. ‘Dit kan leiden tot willekeur en discriminatie, want je weet nooit hoe macht wordt gebruikt of misbruikt. Onze mensenrechten worden uitgekleed.’
Dit gebeurde er in Frankrijk...
Neem Frankrijk. Na de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 kondigde de Franse regering de noodtoestand af, die intussen tot 15 juli dit jaar geldt.
Zo’n état d’urgence houdt in dat vrijheden van burgers worden ingeperkt en dat verregaande maatregelen worden getroffen. Voor Frankrijk betekent dat onder andere dat:
- autoriteiten demonstraties kunnen verbieden;
- de politie huizen, bagage en voertuigen kan doorzoeken zonder gerechtelijk bevel;
- de president besluiten kan nemen zonder tussenkomst van het parlement en bemoeienis van een rechter.
Frankrijk heeft ook andere verregaande wetten aangenomen. De geheime diensten hebben meer bevoegdheden gekregen en mogen bijvoorbeeld ‘achterdeuren’ plaatsen bij internetproviders om bij gegevens van hun klanten te komen. Ze mogen ook real time metadata van een burger verzamelen, als die ervan wordt verdacht zich in de omgeving of kring te bevinden van iemand die waarschijnlijk gerelateerd is aan een bedreiging.
De maatregelen van de Franse regering hebben volgens Amnesty honderden mensen getraumatiseerd en van hun vrijheid beroofd. Van de ongeveer 3.000 huiszoekingen tussen november 2015 en februari 2016 leidde minder dan 1 procent tot een strafrechtelijk onderzoek.
De noodtoestand werd bovendien ook voor andere doeleinden aangegrepen. Zo werd de grote klimaatbetoging in Parijs verboden en kregen klimaatactivisten huisarrest omdat ze de openbare orde konden verstoren.
...en elders
In Hongarije werd extra hard opgetreden tegen vluchtelingen, omdat die volgens premier Viktor Orbán de kans op terroristische aanslagen vergroten. Ondanks het Schengenverdrag nam het land een wet aan die het oversteken van de grens illegaal maakt. Vluchtelingen kunnen tussen één en vijf jaar cel krijgen. Meerdere vluchtelingen zijn al veroordeeld.
Een nieuwe antiterreurwet in Polen houdt in dat het hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst zonder tussenkomst van een rechter een website kan platleggen. Dit in het kader van de bestrijding van terroristische organisaties en sites die hun ideologie bevorderen of waarmee met de achterban kan worden gecommuniceerd. Pas vijf dagen na de blokkering moet toestemming van een rechter worden verkregen.
In het Verenigd Koninkrijk werd afgelopen november de meest verregaande surveillancewet in Europa aangenomen: de Investigatory Powers Bill, die aanbieders van internetdiensten verplicht een jaar lang de metadata van gebruikers te bewaren. Maar liefst 48 instanties mogen deze informatie opvragen.
En in België is een brede maatregel aangenomen die het indirect aanzetten tot terrorisme strafbaar maakt. Onduidelijk is wat wordt bedoeld met ‘indirect.’
Ook in Nederland worden vrijheden ingeperkt
Volgens Amnesty zijn ook de bevoegdheden van de Nederlandse regering uitgebreid onder het mom van terrorismebestrijding.
Er ligt een nieuw wetsvoorstel, waar naar verwachting zeer binnenkort over wordt gestemd, waarmee de geheime diensten de mogelijkheid krijgen om ongericht kabelgebonden communicatie af te tappen van burgers.
Maar, net als correspondent Technologie & Surveillance Maurits Martijn, is Amnesty uitermate kritisch over de nieuwe wet. Zo geldt, onder andere, dat:
- de privacy van onschuldige en onverdachte burgers buitenproportioneel zal worden aangetast;
- de kwaliteit van het toezicht niet is gewaarborgd;
- we niet weten welke gegevens worden gedeeld met buitenlandse geheime diensten.
Een andere antiterreurmaatregel houdt in dat jihadgangers met een dubbel paspoort het Nederlanderschap kan worden afgepakt, zonder dat er een strafrechter aan te pas komt. Een zorgwekkende zaak, vindt Amnesty: getroffenen genieten geen effectieve rechtsbescherming, het effect ervan is niet duidelijk, en ook de rechten van kinderen van jihadisten worden buiten schot gelaten.
‘Er wordt snel gegrepen naar nieuwe maatregelen, zonder dat de overheid goed te controleren is’
Onderzoeker Tamar de Waal betoogde al eerder op De Correspondent dat dit besluit de rechtsstaat ondermijnt: ‘Als de overheid moedwillig een eerlijk proces voor burgers omzeilt, omdat de zorgvuldigheid en uitkomst van een grondwettelijke rechtsprocedure niet uitkomt, dan ben je namelijk een heel eind op weg naar de praktijken van een totalitaire staat.’
Kan de inperking van mensenrechten ook het beoogde effect hebben, namelijk meer veiligheid? Ik vraag het Lettinga. ‘Die vraag suggereert dat mensenrechten en veiligheid botsen. Dat is een mythe. Veiligheid en mensenrechten gaan samen en versterken elkaar.’
Ze vervolgt: ‘Kijk, je mag mensenrechten inperken, mits dat binnen de kaders van de rechtsstaat gebeurt. De overheid heeft de taak om ons te beschermen en de veiligheid te waarborgen, zodat we van die rechten kunnen genieten. Nu wordt er juist heel snel gegrepen naar nieuwe maatregelen, zonder dat de overheid goed te controleren is. We hebben al een heel arsenaal aan maatregelen om preventief op te treden. We moeten onszelf dus afvragen of de nieuwe maatregelen nodig en daadwerkelijk effectief zijn.’
Ook de veiligheidsindustrie speelt een rol
Natuurlijk is dit allemaal maar één kant van het verhaal. Laten we niet vergeten: terrorisme is een probleem dat Europa verscheurt en waar politici gepast op moeten reageren. Maar in de zoektocht naar veiligheid, vergeten we soms: vrijheid is óók veiligheid.
Het rapport van Amnesty is geen grote verrassing. De afgelopen maanden ben ik met Dimitri Tokmetzis (correspondent Veiligheidsindustrie) en een groep internationale onderzoeksjournalisten in de Europese veiligheidsindustrie gedoken, en ook wij zien: in de naam van veiligheid worden burgerlijke vrijheden ingeperkt – en daar tasten overheden ook nog eens diep in de buidel voor.
Volgende maand publiceren wij een reeks artikelen met onze bevindingen. Net zoals dit rapport van Amnesty zetten we vraagtekens bij de hevige focus op veiligheid en technologieën die onze veiligheid moeten waarborgen.
Lees verder:
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
