/dc-useruploads-images/0dc64823fe094f568bbcdca6c9b55e18.png)
‘Het was een onvergetelijke ceremonie... De klokken van Rome luidden op volle kracht, de geboorte van een nieuw Europa begroetend. Mijn emotie, mijn vreugde, mijn hoop vermengden zich. Ik sprak een lyrische rede uit.’
Zo herinnerde de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Paul-Henri Spaak zich de ondertekening van het Verdrag van Rome op 25 maart 1957, waarmee de Europese Economische Gemeenschap (EEG) werd gesticht. Het betekende voor hem ‘de triomf van de geest van samenwerking en de nederlaag van het egoïstische nationalisme.’
Kom daar maar eens om, zestig jaar later.
Het zijn weer patriottische tijden. Politici hoor je zelden nog de Europese gedachte bezingen. Een groeiende groep eurosceptici zet de toon van het debat. Zij menen dat de Europese Unie tot een monster is uitgegroeid. Brussel zien ze als bureaucratisch bastion dat macht opslokt en regels uitspuwt, als de thuisbasis van een in zichzelf gekeerde en diep verdeelde elite, met een totaal onvermogen de grote crises van deze tijd op te lossen.
Ik beken het: als correspondent Europa tussen macht en verbeelding werd ik in de afgelopen tijd ook regelmatig bevangen door moedeloosheid. Keer op keer moest ik constateren dat de invloed van de lobby van bedrijfsleven in Brussel onthutsend groot is. Dat pogingen de Unie groener, socialer en democratischer te maken strandden. Dat de EU de eigen waarden in de uitverkoop deed. Dat waar grootse daden nodig waren halfslachtige compromissen uit de bus rolden. Dat alles bij het oude bleef en de verbeelding niet aan de macht kwam.
Maar kritische verhalen over dat alles schreef ik altijd vanuit de grondgedachte dat we het Europese project in de een of andere vorm moeten redden. Want veel te snel vergeten we al het moois dat het tot stand heeft gebracht. Zestig jaar na het Verdrag van Rome wil ik daarom graag het geheugen opfrissen en de lof zingen van een in wezen prachtig project en zijn vijf grote verworvenheden: vrede, voorspoed, een stevige rechtsstaat, vrijheid van denken en bewegen en beschermende regels.
1. Vrede, boring
Het is allemaal begonnen met kolen en staal, de Europese samenwerking is van meet af aan een economische onderneming geweest. En dat is het altijd gebleven: een monsterverbond van kapitalisten ter bevordering van de vrijhandel. Die redenering hoor je met de regelmaat van de klok.
Alleen is het een grove miskenning van de motieven van de founding fathers. Lees het Schuman-verklaring van 9 mei 1950 er maar op na. Zeker wilde de Franse minister van Buitenlandse Zaken kolen en staal onder een gemeenschappelijke autoriteit brengen. Maar hij koos juist dit duo, omdat het de wapenindustrie was die erop draaide. Zijn hogere doel was dat ‘oorlog tussen Duitsland en Frankrijk niet alleen ondenkbaar maar materieel onmogelijk wordt.’
Johan Willem Beyen, de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken die een prominente rol speelde bij de totstandkoming van de EEG, hoopte dat uit de gezamenlijk belangen een gevoel van lotsverbondenheid zou ontstaan, ‘een band tussen de Europese landen, die even nauw en onverbrekelijk is als tussen de leden van een familie.’
Nee, een hechte en harmonieuze familie zijn de Europeanen niet geworden. Toch heeft het gezelschap Europese leiders aardig wat van een échte familie, waar volop vetes heersen, met een dominante moeder (Angela Merkel), een afwezige vader (François Hollande), een foute oom (Viktor Orbán) en een opstandige zoon die wegloopt (Matteo Renzi).
Dat de eeuwige rivalen Frankrijk en Duitsland inmiddels al meer dan zeventig jaar vredig samenleven is een groot wonder. Vrede, boring, daar heeft de jonge generatie geen boodschap meer aan, daarom moet de EU op zoek naar een nieuw verhaal, hoor je regelmatig.
Dat is onbegrijpelijke onzin, want de vredesboodschap is pijnlijk urgent met oorlog in het nabije Oekraïne, Syrië en Libië. Een recente peiling wijst uit dat jongeren in Midden- en Oost-Europa in grote meerderheid achter de Europese Unie staan, met als belangrijkste argument: haar garantie van vrede.
Mijn eigen Europese geloof is ontkiemd op die dag dat ik als tienjarige jongetje meemaakte dat mijn vader mijn grootvader vertelde over ons bezoek aan de dodengang in Diksmuide. Nooit zal ik vergeten hoe die strenge man toen brak. Als frontsoldaat had hij in de Eerste Wereldoorlog jarenlang in de loopgraven gelegen. De gruwelijke herinneringen plaagden hem met het klimmen der jaren steeds sterker.
Nooit meer oorlog, dat is en blijft de ultieme Europese droom.
2. Welvaart, voorbij
De tweede grote belofte van de founding fathers was dat de Europese eenwording de burger voorspoed zou brengen. Maar met de euro begonnen vele burgers te twijfelen of de EU wel zo goed voor hun beurs was. Het geloof dat de EU de welvaart bevordert, begon helemaal te wankelen na de crisis die in 2008 inzette en die maar bleef dooretteren.
Toch wijzen de nuchtere feiten uit dat het verhaal nog steeds staat. Kijk maar eens naar de tien landen die in 2004 bij de EU zijn gekomen. Ondanks de diepe crisis is het bruto nationaal product in alle tien flink gegroeid. In Tsjechië bijvoorbeeld met 36 procent.
Nu is het natuurlijk lastig te bewijzen dat het een de oorzaak is van het ander. Je kan ook denken dat het nogal logisch is dat deze landen economisch in de lift zitten, niet lang nadat ze het communistische juk hebben afgeschud. Maar opvallend is het wel dat de landen die zich bij de EU hebben gevoegd gunstig afsteken bij andere vroegere Europese Oostbloklanden, zoals Moldavië, die buiten de EU zijn gebleven. Daar daalde het nationaal inkomen juist. Een aanwijzing dat de Europese Unie werkelijk een heilzaam effect heeft gehad.
Zonder de EU zou de gemiddelde burger 12 procent armer zijn geweest
En Griekenland dan? Het is helaas maar al te waar dat het harde bezuinigingsbeleid dat in de afgelopen jaren aan het land is opgelegd een ravage heeft veroorzaakt. Hier heeft de EU onder druk van de publieke opinie en onder enthousiaste aanvoering van Jeroen Dijsselbloem - geen cent naar die zuiderlingen die liever hun geld aan ‘drank en vrouwen’ uitgeven - het ook in mijn ogen volledig verkeerd gedaan.
Er is absoluut kritiek mogelijk op de financiële en economische koers van de EU. Evenzeer is er grond voor twijfel of de invoering van de euro wel wijs was.
Maar dat neemt niet weg dat de Europese markt zonder grenzen, waar goederen, diensten, mensen en kapitaal vrij kunnen stromen, de welvaart bevordert. Natuurlijk kun je over de methodologie van dat soort berekeningen eindeloos twisten, maar volgens een regelmatig geciteerde raming zou de gemiddelde inwoner van de EU zonder diepgaande economische en politieke integratie 12 procent armer zijn geweest.
Niet voor niets is de voorspelling dat het Verenigd Koninkrijk economisch zal lijden onder Brexit. Afhankelijk van wat er voor de Britten daarna zal komen - wel of geen toetreding tot een Europese zone van vrijhandel - lopen de schattingen van de schade in de komende vijftien jaar uiteen van 3,4 procent tot 9,5 procent van het bruto nationaal product.
Al het gesomber van de jongste tijd ten spijt, de EU blijft voorspoed brengen.
3. Rechtsstaat, aan het afglijden
Voor de jongste EU-landen was de toetreding ook een flinke prikkel de rechtsstaat te versterken. Voor ze zich bij de club mochten voegen, dienden ze aan de Kopenhagen-criteria te voldoen, allereerst ‘stabiele instellingen hebben die de democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen.’
Zeker, je kunt twisten of ze daar allemaal werkelijk netjes aan voldeden. Maar feit is dat de voormalige Oostbloklanden die wél bij de EU zijn gekomen het beter doen op het vlak van corruptie en politieke vrijheid dan de landen die zich niet aansloten. Een land als Roemenië, toegetreden in 2007, is op de internationale corruptieranglijst geklommen van plaats 84 voor toetreding naar 57 nu. Buurland Moldavië is in dezelfde periode gezakt van 79 naar 123.
We weten allemaal hoe faliekant pogingen dictaturen in democratieën om te toveren kunnen mislukken. Maar in Oost-Europa heeft dat wonder zich voltrokken. Alleen staan we daar nog nauwelijks bij stil. Het aandeel mensen dat het essentieel acht in een democratie te leven zakt dan ook zorgwekkend.
Absoluut, onder rechtsconservatieve populisten zijn Hongarije en Polen aan het afglijden. Het is waar, heel krachtig treedt de Europese Commissie daar niet tegen op. Ze is zeer bedreven in het wijzen met het vingertje naar mensenrechtschenders in alle hoeken van de wereld. Maar als in de fundamenten van de rechtstaat in eigen huis worden aangetast, doet ze er meestal het zwijgen toe of praat ze met zachte, zalvende stem.
Toch heeft de Europese Commissie Polen en Hongarije wel aangesproken op de aantasting van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de vrijheid van de pers. Langzaam maar zeker voert het de druk op. Onlangs opperde de eurocommisssaris van Justitie de mogelijkheid om de toegang tot EU-fondsen te beperken van landen die de democratie aantasten.
Niet voor niets vormden duizenden demonstranten in Roemenië tegen een nieuwe wet die kleine corruptie niet langer strafbaar zou maken met de lichtjes van hun mobiele telefoons een enorme Europese vlag.
De EU is een baken in de strijd voor de rechtsstaat.
4. Vrijheid, lastig
In de Roemeense hoofdstad Boekarest vormen de kolossale koppen van de grondleggers van de EU in een park in het centrum een magische kring. ‘Dit waren de liberale goden die het Latijnse land op de Balkan vrijheid van de geschiedenis beloofden,’ schrijft Robert Kaplan in zijn boek Duister Europa. Meer nog dan de hoop op welvaart betekende de EU volgens Kaplan voor de Roemenen een ontsnapping aan het eigen duistere verleden van geweld en onvrijheid, en een toetreding tot het rijk van de rechtsregels die het vrije individu beschermen.
In het handvest van de grondrechten van de EU staat een waslijst vrijheden opgesomd: van meningsuiting en religie, om een vereniging op te richten en een familie te stichten, om kunst en wetenschap te beoefenen zonder beperkingen, om werk te kiezen en een bedrijf op te richten.
Ik kan me geen Europa meer voorstellen waarin ik elke keer dat ik de grens overga, in de rij moet staan
In de strijd tegen terrorisme wankelen nu ook in Europa vrijheden. Maar dat neemt niet weg dat alle lidstaten van de Europese Unie groen kleuren op de vrijheidsindex en daarmee gunstig afsteken tegen de landen op het Europese continent die niet bij de EU horen.
Opnieuw kun je je afvragen: is die vrijheid aan de Europese Unie te danken? Natuurlijk niet alleen. Maar het Europees Hof van Justitie waakt wel over de vrijheden die in het EU-handvest zijn vastgelegd. Zo oordeelde het Hof dat de massale opslag van telecomgegevens een onwettige aantasting van het recht op privacy betekent.
Het heilige kwartet van de vrijheid in de EU is het vrije verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal. Om de nare neveneffecten van dit vrije verkeer is in de afgelopen jaren veel te doen. De vrijheid van Roemenen en Polen om onze banen in te pikken, vinden we maar lastig. Het verlangen de stroom Oost-Europeanen in te dammen was een belangrijke drijfveer voor de Britten om uit de EU te stappen.
Verdringing op de arbeidsmarkt bestaat. Dat moeten we niet bagatelliseren. Maar je kunt het aanpakken zonder de fundamentele vrijheden aan te tasten. Dat zijn historische verworvenheden die niet onderhandelbaar zijn. Persoonlijk kan ik mij ieder geval geen Europa meer voorstellen waarin ik elke keer als ik de Belgisch-Nederlandse grens oversteek in de rij moet staan en waarin mijn vrouw niet vrij was geweest werk te zoeken bij de zuiderburen.
Voor wie vrij wil denken en bewegen is de EU de beste plek op aarde.
5. Regels, irritant
In de Brusselse kantoorkolossen huizen benepen bureaucraten die zelfs de krommingsgraad van een banaan willen vastleggen. Dat is het beeld. Maar, veel van die gewraakte Europese regels bieden mens en milieu juist bescherming.
In de afgelopen decennia heeft de EU het ambitieuste milieubeleid ter wereld uitgebouwd, stelt een recente wetenschappelijke studie. Het was de EU die het inspirerende voorbeeld gaf voor een historisch klimaatakkoord over de uitbanning van superbroeikasgassen. De Europese regels voor de bescherming van de natuur zijn zo goed, dat natuurorganisaties een felle strijd hebben gevoerd voor het behoud ervan. Dat beer, wolf en lynx weer in opkomst zijn, is er mede aan te danken.
Leidraad in het Europese milieubeleid is het voorzorgprincipe: iets wat mogelijk schade toebrengt aan het milieu of de bevolking moet men nalaten. Let op mogelijk; zolang er geen wetenschappelijke zekerheid bestaat, mag het dus uit voorzorg niet.
In de Verenigde Staten vinden ze het voorzorgprincipe maar onzin. Het is een belangrijke reden waarom critici zich verzetten tegen TTIP, het vrijhandelsverdrag met de VS.
Absoluut, de EU sjoemelt wel eens met dat voorzorgprincipe. Neem de slome en slappe manier waarop het aan regelgeving voor hormoonverstorende stoffen werkt. Zeker, dieselgate is een pijnlijk bewijs dat de belangen van het bedrijfsleven het soms van de gezondheid van de burger winnen. Het kan allemaal nog veel beter. Maar dat neemt niet weg de bescherming van het milieu in de EU op vrij hoog peil staat.
Eenzelfde verhaal kunnen we houden op het terrein van consumentenbescherming. Niet voor niets maakt de Europese consumentenorganisatie zich zorgen over het vrijhandelsverdrag met Canada. Zij vreest dat die de consumentenrechten wel eens in gevaar kan brengen.
Ook de mens op de werkvloer kan blij zijn met de EU. De International Labour Organisation (ILO) heeft acht fundamentele verdragen opgesteld. Onder meer over het recht je te verenigen in een vakbond en de uitbanning van kinderarbeid en discriminatie. In tegenstelling tot de VS en Canada hebben alle EU-landen deze verdragen ondertekend. De Europese Commissie zit de lidstaten bij de uitvoering achter de broek. Tot tevredenheid van de ILO, die stelt dat de EU en haar organisatie dezelfde waarden delen en dat de EU de promotie van fatsoenlijk werk bevordert.
Zonder twijfel spuwt Brussel ook wel eens overbodige regeltjes uit. Maar het bedrijfsleven dat liever zijn goddelijke gang gaat is meestal het kwade genius achter het voeden van het imago van Brussel als irritante regelneef.
De Europese burgers genieten volop van de beschermende paraplu die de EU biedt.
Maar wie verdedigt de schoonheid van het Europese idee nog?
Zo zou ik nog wel even door kunnen gaan met de opsomming van kleine en grote voordelen die de EU biedt. Zoals het feit dat ze wist af te dwingen dat je geen extra roaming-kosten betaalt bij mobiel bellen. Of het gegeven dat de EU landen zoals het in dit opzicht tamelijk achterbakse Nederland langzaam maar zeker dwingt te stoppen met het faciliteren van belastingontwijking door multinationals.
‘Total toll,’ noemde een jonge vrouw met de Europese vlag op haar wang geschilderd de Europese Unie dan ook bij de demonstratie van Pulse of Europe . Deze burgerbeweging brengt elke zondag in bijna vijftig Europese steden mensenmassa’s op de been die hun enthousiasme over de Europese eenwording belijden.
De boodschap van Pulse of Europe is bepaald niet dat de EU perfect is. De beweging onderstreept de noodzaak de democratie te versterken en het veel meer een project van onderop, van de burgers te maken.
Je zou willen dat de Europese leiders daar met hartstocht mee aan de slag gingen. Maar waarschijnlijk zullen ze op 25 maart, als ze in Rome feesten, wel weer met een zouteloze verklaring komen waarin ze aan het idee van versterking van de democratie hoogstens lippendienst bewijzen.
Een gemiste kans. Want willen ze vermijden dat de doemprofeten gelijk krijgen en het egoïstisch nationalisme zegeviert, dan zullen ze de schoonheid van het Europese idee hartstochtelijk moeten verdedigen en vorm geven aan een Europa van de burgers.
Meer lezen?
Frankrijk krijgt waarschijnlijk de meest pro-Europese president ooit (ja, je leest het goed)
Brussel kijkt met schrik toe: wat als Marine Le Pen de Franse presidentsverkiezingen wint? Stapt Frankrijk dan echt uit de EU? Vreemd genoeg pleit haar belangrijkste opponent, Emmanuel Macron, juist voor méér Europa. En ja, hij maakt nog een goede kans ook. Hoe is dat mogelijk?
In de trein naar de toekomst van Europa maakt deze denker de meeste indruk
De Europe Endless Express, een trein vol kunstenaars, filosofen en muzikanten, reed afgelopen weekend naar de nieuwe EU-voorzitter Slowakije. Terwijl de gasten dronken en dansten, somberde een Slowaakse denker over de ondergang van de EU.
Alleen een nieuw Utopia kan Europa redden van de EU
De EU roept op haar best onverschilligheid, op haar slechtst haat op. Ze doet haar eigen waarden in de uitverkoop en wankelt op haar grondvesten. Hoog tijd om opnieuw te doordenken wat Europa is en te verkennen hoe de Europese samenwerking een nieuwe vorm kan krijgen.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
