Hoe Run The Jewels zijn eigen cynisme overwon (en leerde opnieuw in anderen te geloven)

Als een hotel buiten Frankrijk een Franse naam draagt, kan het twee kanten op: de luxe naam is compensatie voor de bedwantsen die je er gaat oplopen óf je krijgt er volledig marmeren toiletten met echte handdoeken in plaats van papieren.

Dat laatste is het geval in het Amsterdamse hotel waar ik Run The Jewels mag spreken. Twee tekstuele genieën en activisten die al decennia muziek maken en in 2014 als duo hun ultieme vorm vonden.

De een: El-P (Jaime Meline, 1975, Brooklyn), indie-producer en MC die bekendstaat om zijn metaforen, verwijzingen naar fantasy en sciencefiction en agressieve voordrachten. Hij maakt en produceert alle muziek voor Run The Jewels en neemt de helft van de rap voor zijn rekening.

De ander: Killer Mike (Michael Render, 1975, Atlanta), woordkunstenaar die zijn teksten voordraagt met een noodzakelijkheid die je omhelst tot Mike bepaalt dat het klaar is. Hij is schrijver, politiek activist en zakenman: in Atlanta opende hij een kapperszaak om werkgelegenheid te creëren voor langdurig werklozen. Hij geeft lezingen op universiteiten rondom racisme en ongelijkheid en voerde vorig jaar campagne met de Democratische presidentskandidaat Bernie Sanders.

Wat Mike en El gemeen hebben? Een drugsverleden, uit elkaar gevallen families, verlies. Maar ook: het vermogen processen te doorzien, de maatschappij voor je uit te tekenen, hoop te bieden.

Sinds hun debuutalbum Run The Jewels (2014) hebben ze zich opgeworpen als controleurs van de macht, critici van de macht, ondermijners van de macht en uiteindelijk grijpers van de macht: wat begon als muzikaal passieproject zorgde voor een wereldwijd podium voor hun activisme. Eerder schreef ik hier al over hoe hun muziek troost en perspectief biedt in tijden van Trump, nu zijn ze in Nederland om hun verhaal te verspreiden in een uitverkochte Melkweg.

YouTube

In de immense lobby van het hotel met de Franse naam is een vitrine met taartjes die op een vingertop passen, aan het plafond hangen spiegels die het aantal kroonluchters dat naar beneden komt verdubbelen. El-P, in zwart spijkerpak met zonnebril, wil geen macarons met bladgoud. Hij heeft wat sativa gerookt, ‘een lekkere ochtendwiet,’ en verlangt naar een broodje chips en een peuk.

Terwijl El-P staat te roken, Marlboro Golds, gaan Killer Mike en ik vast zitten onder een van de kroonluchters. Mike, enkele meters lang en breed, volledig in het zwart, leunt voorover in zijn rode troon en houdt zijn lachende kale hoofd een beetje schuin. ‘Heb je ons al eerder geïnterviewd? Ik heb het idee dat ik je ken.’

Ik wil hem zeggen dat ik hetzelfde voel. Dat er weinig vreemden zijn die me zo vaak vergezellen. Ik ken ze van elke slechte dag waarop hun woorden zalvend werkten. Van elk woedend moment waarop hun diepe stemmen op meedogenloze beats de zwarte wolken verdreven. Ze waren op elk feest dat ik gaf en afgelopen december verzorgden ze zelfs de soundtrack van het familiekerstfeest door op de 24ste hun nieuwe album gratis uit te brengen.

Maar dit is onze eerste echte ontmoeting. Mike zegt te snappen dat ik hem zo moet interviewen, maar hij wil eerst even weten hoe het met mij is. Op mijn werk alles goed? Met mijn familie? Een Marlboro Gold is ongeveer vier minuten lang, toch krijgt Mike het voor elkaar om nog voor El-P terugkomt mijn ouders te leren kennen, onze Nike-collecties met elkaar te vergelijken en daarna een coherent betoog te voeren over hoe stripclubs onmisbaar zijn voor elke gezonde gemeenschap: zijn lievelingsavonden zijn die waarop hij zijn echtgenote meeneemt naar zo’n club.

Als ook El-P aanschuift, begint die over zijn favoriete woord. ‘Conversing. Ik weet niet waarom, maar het klinkt gewoon mooi, het heeft drie verschillende klemtonen, het golft.’ Mike: ‘Je liegt, je favoriete woord is ‘cunt’.’

Mikes favoriete woord is ‘villain.’ Een schurk is volgens hem namelijk niet per se een slecht persoon; een schurk is vaak een complex figuur, uit gemak door anderen tot slechterik gereduceerd. ‘Zeg vaak genoeg dat iets of iemand verderfelijk is en mensen gaan het overnemen. Onze favoriete rapgroep is RUN DMC. Beluister hier muziek van RUN DMC. Die worden tegenwoordig beschouwd als een superbraaf collectief, maar toen zij net kwamen aankakken - met hun volledig zwarte outfits en gouden kettingen - kregen ze ook meteen het label schurk.’

Volgens Mike is hiphop ‘vilified’ omdat mensen niet kunnen omgaan met het eeuwige samenspel van goed en kwaad dat de cultuur kenmerkt. ‘Er is op deze wereld weinig vermoeienders dan mensen die zeiken over hiphop, zonder dat ze zich verdiepen in de cultuur. Hiphop is een hogere kunstvorm. Toch zijn we er niet om die mensen iets bij te brengen, dat is aan henzelf.’

El-P vult aan: ‘We geloven heilig in context, daar spelen we mee. Mensen die onze muziek wegzetten als lomp of opschepperij hebben gewoon niet goed opgelet en bewijzen daarmee precies ons punt; wie niet goed luistert, veroorzaakt problemen.’

Hij noemt als voorbeeld het nummer ‘Love Again’, van RTJ2. Een ode aan de niet-aflatende geilheid die je kunt voelen als je net verliefd bent. El-P: ‘Als je de context mist en alleen maar de zin ‘I put my dick in her mouth all day’ hoort, dan kun je dat best een vrouwonvriendelijk nummer vinden ja.’ Maar wie doorluistert, hoort daarna vrouwelijke rapper Gangsta Boo met haar couplet: ‘I put my clit in his mouth all day.’ ‘Waarom zou je niet mogen rappen over smerige seks met wederzijdse instemming?’ vraagt El-P met opgetrokken schouders.

YouTube

‘Love Again’ is op meerdere vlakken een uitzondering in hun oeuvre: het is vrijwel het enige nummer op drie albums zonder maatschappijkritische of politieke ondertoon. Waar de rappers beiden vaak een verhaal vertellen aan de hand van persoonlijke ervaringen en verliezen, vat El-P ook vaak complexe systemen samen aan de hand van metaforen en grijpt Mike regelmatig terug op de geschiedenis om huidige processen te duiden. Slavernij is een terugkerend thema, evenals de war on drugs en de overzeese oorlogen die Amerika voerde en voert.

‘Elke situatie waarin je twintig mensen of meer bij elkaar zet, ontaardt in corruptie’

Maar hoe vertaalt die kritiek en dat protest zich naar andere landen, nu ze op wereldtour zijn? Mike doet zijn ogen dicht. ‘Elke situatie waarin je twintig mensen of meer bij elkaar zet, ontaardt in corruptie. Je krijgt mensen die de baas willen zijn, andere mensen die onvrijwillig meebewegen, weer andere mensen die in opstand komen omdat ze zelf macht willen en dan worden neergeslagen door de heersende macht. Dat besef wordt me elke dag duidelijker.’ Hij opent zijn ogen en begint te lachen. ‘Ik zei laatst tegen mijn dochter: let een beetje op papa. Want hoe ouder hij wordt, hoe anarchistischer. Als ik vijftig ben, kun je me Noam Chomsky noemen.’

Hij heeft het idee dat in Nederland persoonlijke vrijheid en democratie veel belangrijker worden geacht dan systemen als bijvoorbeeld de monarchie. Ik kijk door de lobby, waar aan elke muur metershoge portretten van het koningshuis hangen. Willie in zijn bonten koningscape, Willie in de sneeuw, Willie te paard. Ik knik ernaar, Mike volgt mijn blik. ‘Oh, shit.’

‘Ondanks die enge foto’s: de vrijheid die ik bedoel is hier al voelbaar, maar uiteindelijk zijn alle systemen corrupt.’ Maar hoe moeten we dan vooruit? Als systeemvorming onontkoombaar is, en elke machthebber corrupt? Mike wrijft over zijn baard. ‘Het puurste systeem dat ik ooit heb meegemaakt was in Atlanta, begin jaren tachtig.’

Toen Killer Mike nog Mikey was, ging hij vissen met andere kinderen uit de buurt. Ze mochten pas terugkomen als ze er honderd hadden gevangen. Thuis maakte zijn oma vijftig vissen schoon voor de familie zelf, de andere vijftig werden in zakjes gedaan en verdeeld over arme mensen uit de buurt. ‘Dat is het zuiverste systeem dat ik ooit heb meegemaakt. Zien wat de ander nodig heeft en daar, zonder iets terug te verwachten, voor zorgen.’

Killer Mike is nu een boek aan het lezen over een overspannen westerse man die op Fiji gaat kijken hoe het leven óók kan. Die test de grenzen van de behulpzaamheid van de lokale bevolking en vraagt ze om een boot, zonder reden. De volgende ochtend wordt hij wakker: er ligt een boot voor zijn hut. Hij heeft de boot niet nodig, laat hem daar liggen en regelt intussen allerlei andere gratis spullen. Twee weken later wordt hij wakker van gestommel voor de hut. Een paar mannen lopen weg, met de boot boven hun hoofd. De man is verontwaardigd, maar de bevolking zegt: ‘Je gebruikte hem niet.’ Mike: ‘Simpel hè? Toch is dat de instelling die we nodig hebben.’

Als we het even later hebben over hun favoriete nummers van elkaars solo-albums komt die instelling terug in een acht jaar oude tekst van El-P. Mike begint ter plekke de tekst van zijn partner te rappen, een voorbijlopende man met een pochet en één macaron op een bordje kijkt verwilderd om zich heen. ‘You’re behind the walls of new Rome, you wanna buy the farm, but the land’s not yours to own. Who owns Police? Who holds fold green, sold sand to beach?’

YouTube

Anarchie, het kenmerkt Run The Jewels. Maar vooral ook strijdlust en humor. El-P draait aan de gouden Run The Jewels-pin op zijn spijkerjack. ‘De wereld zou meer zoals ons publiek moeten zijn. Betrokken, klaar om te vechten en daarna te feesten. Door ons af te zetten tegen heersende machtsstructuren herkennen allerhande mensen zich in de boodschap: homo, hetero, zwart, wit, vrouw, man, jonge kids, oude heads.’

Het publiek in de Amsterdamse Melkweg die avond voldoet aan zijn beschrijving. Terwijl ik op en neer word gesmeten in een pit denk ik aan wat hij me vlak voor het einde van het interview meegaf. ‘Je kunt cynische grappen maken, maar uiteindelijk is cynisme zelf nooit grappig. Het is het verlies van geloof. Weet je wat grappig is? Hoe cynischer wij worden, hoe meer ons publiek ons een reden geeft weer te geloven.’

Killer Mike en El-P kijken in een zeldzaam moment van stilte uit over hun zwetende, hijgende publiek, honderden vuisten steken in de lucht. Ze staan voor verzet, voor vasthouden wat van jou is, maar op dit moment toch ook: voor hoe Run The Jewels zijn eigen cynisme heeft genezen.

Lees ook:

Wie hiphop nog niet kan zien voor wat het is, moet eens op deze feestjes kijken In Los Angeles bezocht ik twee van de grootste hiphopevenementen van het jaar. Ik zag een generatie die iets heeft gevonden waar hard behoefte aan is: een vruchtbare en opwindende manier om over gelijkheid te praten. Lees het betoog hier terug Fresku en MocroManiac komen in opstand tegen de ongelijkheid op radio, televisie en scholen Sommige zwarte entertainers worden wel geaccepteerd. Maar die kring moet veel groter worden. Dat is het punt dat de rappers Fresku en MocroManiac maken met hun spraakmakende clip ‘Witlof.’ ‘De Nederlandse definitie van ‘toegankelijk’ is gewoon ‘wit.’ Echt waar.’ Lees het interview hier terug Luister naar Run The Jewels, een stem van rede én verzet in tijden van Trump Dit artikel telde in eerste instantie 10.000 woorden. 5.000 daarvan waren lyrics, quotes en grappen van de mannen zelf, nog een stuk of 3.000 waren superlatieven. Want is er geschiktere én betere muziek om nu te luisteren dan Run The Jewels? Luister zelf maar. Lees de aanbeveling hier terug