Zo maken we het basisinkomen werkelijkheid

Toen ik er vier jaar geleden voor het eerst Hier vind je het eerste artikel dat ik over het basisinkomen schreef, in oktober 2013. over hoorde, was het een bijna vergeten idee. De meeste mensen die ik erover vertelde, hadden er ook nog nooit van gehoord.

Nu is het overal.

Finland is een groot experiment begonnen, Canada heeft een nog groter experiment aangekondigd Lees meer over het Canadese basisinkomenexperiment in de Canadese krant The Globe and Mail. en in Kenia is deze week het allergrootste experiment van start gegaan.  Lees hier de aankondiging van het Keniaanse experiment op de website van de organisatie GiveDirectly.

Ik heb het natuurlijk over het basisinkomen. Een onvoorwaardelijke toeslag die hoog genoeg is om van te leven en waar iedereen recht op heeft - werkloos of overwerkt, jong of oud, maakt niet uit.

Van Schotland tot India, van Silicon Valley tot gemeente Hardenberg - overal duiken beleidsmakers op die geloven dat het basisinkomen het antwoord kan zijn op armoede, werkloosheid en de bureaucratische moloch die we de verzorgingsstaat noemen.

Ook onder burgers blijft het enthousiasme groeien. Uit een grote peiling Alle resultaten van deze Europese peiling vind je hier. in 28 Europese landen bleek dit jaar dat maar liefst 68 procent van de Europeanen in een referendum vóór de invoering van het basisinkomen zou stemmen (vorig jaar was dat nog 64 procent). Deze week bood Hertsenberg vertelde in Pauw over de petitie van Radar - kijk het hier terug. Radar-presentatrice Antoinette Hertsenberg een petitie met 113.344 handtekeningen aan in de Tweede Kamer, voor een experiment met een basisinkomen voor 55+’ers.

En zo is de discussie - veel sneller dan ik had gedacht - in een nieuwe fase beland.

Wat een paar jaar geleden nog een dromerige utopie was, kunnen we nu om gaan zetten in concreet beleid. Een vage schets is niet meer genoeg, het moet vanaf nu veel praktischer.

Dus bij dezen: twee scenario’s voor hoe we het basisinkomen werkelijkheid kunnen maken.

Optie 1. Het lokale experiment

In Nederland zijn er heel wat gemeenten die willen experimenteren met een basisinkomen. Het probleem: Den Haag houdt deze plannen steevast tegen. De experimenten zouden namelijk indruisen tegen de Participatiewet, waarin staat dat gemeenten een ‘tegenprestatie’ moeten voorschrijven aan bijstandsgerechtigden.

Het treurige is dat - hoewel Nederland aanvankelijk nog voorop liep - andere landen ons nu voorbij streven

Maar wie niet experimenteert, die leert natuurlijk ook niets. En het treurige is dat - hoewel Nederland aanvankelijk nog vooropliep - andere landen ons nu voorbijstreven. (Over het Finse experiment druppelen de eerste positieve berichten In The Guardian stond onlangs een mooi verslag over de eerste resultaten in Finland. al binnen.)

Het zou dan ook goed zijn als een regeringspartij als D66, waarvan de leden zich vorig jaar nog uitspraken voor experimenten, haar invloed aanwendt om de enthousiaste gemeenten groen licht te geven.

Optie 2. Een concreet voorstel voor een nationaal basisinkomen

Het is hoog tijd dat de voorstanders van het basisinkomen met een concreet en doorgerekend voorstel komen.

Ik weet ook wel: dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De vraag is immers wat ‘het basisinkomen’ precies is. De voorstanders verschillen nogal van mening over hoe hoog het zou moeten zijn, hoe we het zouden financieren en wie er recht op heeft.

Bovendien zijn er, zo ontdekte ik na talloze gesprekken met tegenstanders, steeds twee fundamentele bezwaren:

• Het grootste praktische bezwaar gaat over de betaalbaarheid. Hoe kunnen we het ons veroorloven om iedereen een basisinkomen te geven? Zou dit niet veel te duur zijn?
• Het grootste morele bezwaar gaat over de ‘universaliteit.’ Waarom zouden de miljonairs uit de Quote 500 ook een basisinkomen moeten krijgen?

Maak het niet universeel

Ik denk dat we beide bezwaren in één klap van tafel kunnen vegen met een simpel voorstel: we schuiven het idee van een universeel basisinkomen op de lange baan.

Dat wil zeggen: het wordt geen basisinkomen voor iedereen (arm én rijk). Dan hoeven we ons veel minder zorgen te maken over de betaalbaarheid, en hoeven de Rijkman Groeninks en Brenninkmeijers ook nergens meer op te rekenen.

Natuurlijk, er zijn goede argumenten om wel voor de universele variant te kiezen. De belangrijkste is dat er geen stigma meer zou zijn op het ontvangen van deze ‘uitkering’ (iedereen krijgt haar immers). Om deze reden was ik een tijd een pleitbezorger van gratis geld voor iedereen.

Maar in de afgelopen maanden ben ik ervan overtuigd geraakt dat de praktische bezwaren voorlopig nog te groot zijn.

Ik denk dat we beide bezwaren in één klap van tafel kunnen vegen met een simpel voorstel

Met een universeel basisinkomen zouden we namelijk een grote rondpompmachine moeten optuigen: miljoenen mensen zouden een basisinkomen krijgen én duizenden euro’s aan extra belastingen moeten ophoesten.

Het gevolg is dat de marginale belastingtarieven - de belasting die je betaalt op iedere euro die je éxtra verdient - fors omhoog moeten.

Dit klinkt - sorry! - een beetje technisch, maar het is cruciaal. Stel dat je een uur extra gaat werken, en stel dat je 10 euro per uur verdient. Met een ‘marginale’ druk van 40 procent mag je daar dan 6 euro van houden. Meer werken loont in dat geval.

Maar met de invoering van een universeel basisinkomen zouden de marginale belastingtarieven oplopen naar 70 procent, of misschien nog hoger. Van die 10 euro zou je er nog maar twee of drie mogen houden. Het zou goed kunnen dat mensen in zo’n geval zeggen: laat maar, ik ga niet extra werken. Of sterker nog: ik ga veel minder werken.

Dit bedoelt hoogleraar economie Bas Jacobs als hij zegt Prof. Jacobs sprak dit bezwaar onlangs nog uit tegen NRC Handelsblad. dat het basisinkomen ‘economische schade’ zou opleveren. En ik moet eerlijk zeggen dat hij mij van mening heeft doen veranderen.

Maar garandeer een basisinkomen

Het goede nieuws? Er is een alternatief.

Dan heb ik het niet over het universele, maar over het gegarandeerde basisinkomen. Of zoals economen het noemen: de negatieve inkomstenbelasting.

Dit klinkt weer ingewikkeld, maar het is best eenvoudig. Op dit moment moet iedere werkende Nederlander belasting betalen. Met een negatieve inkomstenbelasting zou het ook de andere kant op werken. Verdien je niet genoeg om boven de armoedegrens uit te komen? Dan maak je geen geld over naar de Belastingdienst, maar maakt de Belastingdienst geld over naar jou.

Op die manier kunnen we een keiharde vloer in de economie bouwen. Iedereen die onder de armoedegrens zakt, of je nu een baan hebt of niet, wordt daar onvoorwaardelijk - zonder sollicitatieplicht of tegenprestatie - bovenuit getild. Een leven zonder armoede wordt een recht in plaats van een gunst.

Dit zou een gigantische sprong voorwaarts zijn. Meer dan 1,2 miljoen Nederlanders zouden uit de armoede worden opgeheven, inclusief 400.000 kinderen. En vergis je niet: meer dan de helft van de armen in Nederland heeft gewoon een baan! Denk aan de ploeterende postbode Collega Dick Wittenberg profileerde onlangs zo’n postbode die keihard werkt, maar toch in armoede leeft. die zich uit de naad werkt, maar toch niet genoeg verdient.

Dit is dan ook een idee waar politici en kiezers van links tot rechts zich achter kunnen scharen:

• Links krijgt een samenleving zonder armoede.
• Rechts krijgt een veel minder betuttelende overheid.
• Links garandeert de bestaanszekerheid van iedere Nederlander
• Rechts krijgt een economie waarin werken altijd loont. 

De kosten

De hamvraag is natuurlijk: wat zal het kosten?

Hier wordt het pas echt interessant. In een baanbrekend onderzoek Het paper van de drie Amerikaanse economen vind je in het Journal of Poverty. rekenden drie Amerikaanse economen onlangs uit wat een negatieve inkomstenbelasting zou kosten voor de Verenigde Staten. Wat blijkt: deze variant is verbazingwekkend goedkoop.

De onderzoekers ontdekten dat een negatieve inkomstenbelasting die de armoede volledig uitroeit maximaal 336 miljard dollar zou kosten. Ter vergelijking: de kosten van alleen al de kinderarmoede (in termen van hogere zorgkosten, meer criminaliteit, slechtere schoolprestaties, enzovoorts) worden in de VS op 500 miljard dollar geschat. The Washington Post schreef in 2013 over de kosten van kinderarmoede.

Laat dit even op je inwerken: het is goedkoper om de armoede uit te roeien dan om het te laten bestaan.

De vraag is natuurlijk hoe de som in Nederland zou uitpakken. Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft vorig jaar berekend De berekening van het Sociaal en Cultureel Planbureau vind je hier. dat de Nederlandse armen, gezamenlijk, 2,2 miljard euro per jaar tekortkomen. (Ter vergelijking: dat is anderhalf keer de dividendbelasting - geen geld zou het kabinet zeggen.)

Dat is veel geld, maar het is nog altijd minder dan 1 procent van het bbp

Natuurlijk zou een negatieve inkomstenbelasting nog duurder zijn, omdat niet alleen de armen ervan profiteren maar ook degenen die iets boven de armoedegrens zitten.  Voor mensen die meer gaan verdienen nemen we het basisinkomen niet meteen weg, maar faseren we het geleidelijk uit (met een marginaal belastingtarief van bijvoorbeeld 30, 40 of 50 procent, waardoor werken altijd blijft lonen).

Hoeveel duurder wordt het basisinkomen zo? Dat weten we niet precies, want die som is voor Nederland nog niet gemaakt. Maar ik kan wel een idee geven: in de VS zitten de armen gezamenlijk 175 miljard dollar Deze berekening is gemaakt door de econoom Matt Bruenig van de denktank Demos. per jaar onder de armoedegrens, en kost de negatieve inkomstenbelasting bijna twee keer zoveel (336 miljard).

Laat ik voor Nederland eens een conservatieve schatting maken. Stel dat de negatieve inkomstenbelasting hier twee tot drie keer zoveel zou kosten als de Nederlandse armen gezamenlijk tekortkomen. Met zo’n (veel) te hoge schatting komen we uit op 4,4 tot 6,6 miljard.

Dat is veel geld, maar het is nog altijd minder dan 1 procent van het bbp. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de besparingen op de zorgkosten, op politie en justitie, en op de forse bureaucratie binnen de huidige verzorgingsstaat.

Conclusie: deze variant van het basisinkomen is prima betaalbaar.

Laten we het basiszekerheid noemen

Tot slot nog één ding - ik denk dat we een ander woord nodig hebben.

Als ik iets heb ontdekt in de afgelopen jaren, dan is het dat het woord ‘basisinkomen’ verkeerde associaties oproept. Het woord ‘inkomen’ associëren we met betaald werk en ‘verdienen’, terwijl we het hier hebben over het recht op bestaanszekerheid.

Ik stel dan ook voor om deze variant een simpele naam te geven: basiszekerheid. Het zou een trampoline zijn waar je altijd, wat er ook gebeurt, op kunt terugvallen.

En zoals ik al zei: dit is een idee dat voorbijgaat aan de oude tegenstellingen tussen links en rechts. Niettemin begrijp ik dat het niet heel waarschijnlijk is dat het nieuwe - relatief rechtse - kabinet er in de komende jaren iets mee zal doen. Links liet in de afgelopen week daarentegen zien dat het prima kan samenwerken De Volkskrant schreef over het linkse initiatief voor een hoorzitting over de dividendbelasting. als het gaat over het verzet tegen de afschaffing van de dividendbelasting.

Ik zou dan ook zeggen, @LodewijkA, @jesseklaver en @emileroemer, Mocht je op Twitter zitten - tweet dit voorstel dan vooral even naar @LodewijkA, @jesseklaver en @emileroemer. nú is het tijd om ook met een gezamenlijk voorstel te komen. Een ambitieus en betaalbaar plan voor echte bestaanszekerheid lijkt me daar geknipt voor.

Zit je op Twitter? Zullen we met zo veel mogelijk mensen een tweet versturen aan @LodewijkA, @jesseklaver en @emileroemer over dit voorstel om tot een concreet en betaalbaar plan voor bestaanszekerheid te komen? Verstuur je oproep door hier te klikken

Lees ook:

Deze postbode kan alleen rondkomen met hulp van zijn ouders Zoekend naar kwetsbare werkenden raakte Dick Wittenberg in gesprek met postbode David (36). Hij is zijn vaste baan kwijt en werkt op contractbasis in deeltijd. Waar ging het mis? Lees het portret hier terug Wat er echt gebeurde op het mysterieuze Paaseiland (en wat we daar vandaag nog van kunnen leren) Paaseiland: al decennia vragen onderzoekers zich af wat er is gebeurd op dit kleine stipje in de Grote Oceaan. Hoe bouwden de bewoners die gigantische beelden? Waarom ging het eiland ten onder? Een nieuwe generatie van onderzoekers ontrafelt het mysterie. Lees de reconstructie hier terug