Normaal gesproken begin je een artikel als dit met wat biografische details. Laat ik dat dan maar gewoon proberen. Dit zijn Igor (50) en Galina (49) Skrijevski. Ze komen uit de Sovjet-Unie, pardon Oekraïne, ehm, hier wordt het ingewikkeld. Want ga maar na:
Ze komen uit een land dat niet meer bestaat. (Sovjet-Unie)
Ze willen terug naar een land waar ze zestien jaar woonden. Dat land wil de twee niet meer huisvesten. (Verenigde Staten)
Ze verblijven in een land waar ze nooit voor kozen. (Nederland)
Ze moeten terug naar een land waar ze nooit hebben gewoond. (Oekraïne)
Intussen wonen ze officieel nergens. (Ze melden zich wekelijks bij de politie in Apeldoorn en mogen zich niet zomaar elders vestigen. Intussen verblijven ze daar in een huisje, dat sympathisanten voor ze gehuurd hebben.)
Zelfs de simpelste feiten uit hun relaas zijn voer voor discussie. Je mag het stel bijvoorbeeld onder geen enkel beding Oekraïens noemen. Igor - in staccato Engels met een eigenaardig accent dat tegelijk Amerikaans en Russisch aandoet - kan het niet vaak genoeg benadrukken. ‘We zijn nooit Oekraïens geweest. Wij zijn Sovjetrussen die zijn gevlucht voor martelingen en bedreigingen door de KGB. En de situatie is daar sindsdien echt niet verbeterd. Het is er een bende. We maken nog liever een eind aan ons leven dan dat we daar tussen de maffia moeten verder leven.’
‘Zet ons uit naar Amerika’
Sinds een jaar of zes verblijft het stel in Nederland. Hun verhaal lijkt er haast voor gemaakt om aandacht van de media uit te lokken. Want Igor en Galina zijn twee staatlozen met een schrijnend relaas dat inmiddels ruim twee decennia omspant. Ze hoeven weinig moeite te doen om desperaat een camera in te kijken en gingen zelfs al eens, gedurende veertig dagen, in hongerstaking. ‘En als het nodig is doen we dat weer,’ kondigt Igor beslist aan.
Igor en Galina staan tegenover een instituut dat hen telkens opnieuw de wacht aanzegt, de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V). Aan het hoofd van deze organisatie staat staatssecretaris Fred Teeven (Justitie, VVD). The politician everybody loves to hate wanneer dit soort humanitaire kwesties in de media komen.
Maar wat wil het echtpaar Skrijevski dan precies? Igor: ‘We vragen Nederland nagenoeg niets. We hoeven geen Nederlandse verblijfsvergunning of een uitkering. We willen slechts worden uitgezet, naar het land waar wij ons bestaan hebben opgebouwd. En dat is Amerika, het land waar we zestien jaar woonden. Daar zijn onze huizen [het stel heeft naast hun woning in Brooklyn, nog twee vakantiehuizen, KS] en daar ligt ons geld. Althans, het deel waar nog geen beslag op is gelegd. Waarschijnlijk ligt zelfs mijn tandenborstel nog op het aanrecht. Zet ons uit, dan kan een Amerikaanse rechter naar ons verhaal luisteren.’
Als je hier maar niet blijft
Een nieuwe kwestie à la Mauro lijkt geboren. Een echtpaar, opgeleid als dokter (Igor) en tandarts (Galina), dat een speelbal van de geschiedenis is geworden. Het enige wat nog ontbreekt voor een sappige mediahype is een prominent politicus van een regeringspartij, die het hartstochtelijk voor het stel opneemt. Het liefst iemand die de nodige connecties in medialand heeft.
Oh wacht, zelfs die is aanwezig. De Amsterdamse PvdA-wethouder en lijsttrekker Pieter Hilhorst ging in 2011, toen nog als journalist, zelfs bijna op de vuist met de Amerikaanse ambassadeur. Hij hing het echtpaar borden met de tekst ‘Return to sender’ om de hals, en vroeg bij de Amerikaanse ambassade omstandig om opheldering. Dat zag er toen zo uit:
Return to sender. Want ze zijn door Amerika het land uit gestuurd. Maar hoe kwamen Igor en Galina eigenlijk terecht in Nederland, een land dat ze nauwelijks kenden? De tijdlijn hieronder laat het verhaal van het echtpaar zien.
Het stel vluchtte uit de voormalige Sovjet-Unie en werd na zestien jaar Amerika wakker in een nachtmerrie. ‘We werden opgepakt, vastgezet en weer vrijgelaten.Maar na een halfjaar werden ze zonder aankondiging uitgezet, toen de Amerikaanse migratiedienst ineens op de proppen kwam met reisdocumenten naar Oekraïne.’
Oekraïne? Ja, want in dat deel van de Sovjet-Unie stond ooit hun wieg. En dus moesten ze wel Oekraiens staatsburger zijn. Zo redeneerden de Amerikanen althans, nadat een migratierechter dat in 1999 gesteld had. ‘Die uitspraak hadden we moeten aanvechten,’ zegt Igor. ‘Het berust namelijk op een misverstand: wij zijn helemaal nooit staatsburger van dat land geweest. Als we daar hadden gewoond toen de Sovjet-Unie instortte, hadden we die nationaliteit gekregen. Maar toen waren we al in Amerika. Onze advocaat hield ons destijds voor dat we als staatlozen niets te vrezen hadden. We hebben dus berust in die uitspraak. Dat is de fout van ons leven, die ons nog steeds achtervolgt.’
Oekraïne erkende de door Amerika aan het echtpaar verstrekte papieren uiteindelijk niet. Hoewel ze het land wel inkwamen (‘we zijn gewoon de grens over geduwd’), raakten ze al snel verstrikt in een affaire. ‘Met de 20 dollar die ik toegestopt had gekregen door een US Marshal, ben ik naar een telefooncel gelopen en onze familie gaan bellen. Maar die wilden ons uitleveren aan de politie, tenzij we hun onze Amerikaanse bezittingen zouden schenken. Zij zouden ons dan wel aan een Canadese verblijfsvergunning helpen.’ Het echtpaar gaat niet op deze poging tot omkoping in.
Wat volgt is een rommelig jaar vol rechtszaken, waarin de vraag centraal stond of ze nu wel of geen burgers van Oekraïne konden worden genoemd. Het stel werd uiteindelijk door de hoogste Oekraiense rechtbank in het gelijk gesteld . De rechter bepaalde dat het stel moest worden uitgezet naar hun verblijfplaats: de Verenigde Staten.
Hier begint het verhaal van het echtpaar en dat van de Nederlandse overheid uiteen te lopen. ‘Ze zijn destijds zelf met een vals Frans Schengenvisum uitgereisd,’ liet een DT&V-woordvoerder in 2011 weten in een boze reactie op de uitzending van VARA Ombudsman. ‘Ze zijn kortom niet uitgezet door de Oekraiense autoriteiten, maar op eigen initiatief teruggekomen.’ Igor en Galina brengen daar tegenin dat ze zich al voor ze op Schiphol de grens over gingen bij de Nederlande Immigratiedienst hedden gemeld. ‘Zouden we dat hebben gedaan als we naar Parijs wilden? Om misverstanden hebben we de immigratiedienst meteen over het Franse visum verteld. Die hebben we bij onze uitzetting uit Oekraïne meegekregen van de autoriteiten.’
De patstelling
Het personeel op Schiphol vertelde het echtpaar dat de enige manier om van het vliegveld af te komen een asielaanvraag was. Deze aanvraag vormde het begin van zes lange jaren wachten, tussen hoop en vrees. Ze belandden op straat, verbleven in asielzoekerscentra en werden verschillende malen naar detentiecentra gebracht. Hun asielaanvraag werd uiteindelijk afgewezen. ‘We zijn nu helemaal overgeleverd aan de goedheid van een aantal christenen hier in Apeldoorn. Zij zijn de enigen die naar ons omzien.’
De Dienst Terugkeer & Vertrek heeft het stel intussen proberen terug te brengen naar Oekraïne. Er kwamen gecharterde vliegtuigen en de begeleiding van ‘tientallen marechaussees’ aan te pas. De ene keer kwam het vliegtuig niet eens van de grond, nadat tv-programma de VARA Ombudsman een advocaat inschakelde om uitzetting te voorkomen. Bij een andere gelegenheid kwamen ze wel in Oekraïne aan. Igor vertelt wat er daar gebeurt: ‘Ze beginnen te lachen en zeggen bij de douane al dat het hun probleem niet is. Zelfs de hoogste rechter heeft erkend dat de papieren op basis waarvan Amerika ons heeft uitgezet niet kloppen. Die douaniers vragen zich dan ook wat wij komen doen.’
‘Zelfs Rusland liet eind vorig jaar gevangenen vrij. We hopen dat het zogenaamd tolerante Nederland met de hand over het hart strijkt’
Het stel vroeg intussen aan ieder bevoegd persoon - van de koningin tot de staatssecretaris - om een oplossing. Igor: ‘Zelfs Rusland liet eind vorig jaar gevangenen vrij. We hopen ieder jaar weer dat het zogenaamd tolerante Nederland eens met de hand over het hart strijkt.’
DT&V-directeur Rhodia Maas slaakt een diepe zucht als er naar het stel gevraagd word. ‘De helft van al onze mensen is intussen al met deze kwestie bezig geweest. Het moeilijke is: zij hebben hun versie van de werkelijkheid, wij de onze . Natuurlijk zijn ze staatloos. Maar dat betekent niet dat ze automatisch hier kunnen blijven.’
De DT&V, en ook de verantwoordelijk staatssecretaris, stelt dat Igor en Galina - als ze willen - best Oekraïens staatsburger kunnen worden. De woordvoerder laat op vragen van De Correspondent weten niet op specifieke gevallen te willen ingaan, maar laat middels enkele algemene uitspraken toch het een en ander los. ‘Wie staatloos is, moet zich voor het verkrijgen van een nationaliteit melden bij het land waar iemand zou verblijven als die niet vertrokken zou zijn.’
Dat zou normaal gesproken de Sovjet-Unie zijn, maar dat is nu Oekraïne, aldus de DT&V. In een brief aan het echtpaar verwijt staatssecretaris Teeven het stel dan ook nooit serieus voor het staatsburgerschap van dit land te hebben geopteerd. Hij wijt de situatie van het echtpaar aan hun weinig constructieve houding, ingegeven door teleurstelling dat Amerika hen niet wil hebben.
‘Wij zijn Anne Frank’
Er zit kortom al jaren op geen enkele manier schot in de zaak. Ze moeten - in DT&V-jargon - voldoen aan hun "vertrekplicht", maar ze willen niet. Galina vindt dat logisch. ‘Hoe zou jij het vinden als je te horen krijgt dat je verplicht staatsburger moet worden van een land waar je niet wilt zijn? Al onze trauma’s zijn daar begonnen, en we hebben niets met Oekraine. Het is een mensenrecht om niet gedwongen te worden een nationaliteit aan te nemen die je niet bezit.’
Hoewel er een klein clubje getrouwen om hen heen blijft staan, is de ene na de andere politicus die de zaak wel even zou aankaarten intussen afgehaakt. Op een enkel stuk in de Volkskrant of de regiopers na, blijft het ook in de media stil. Bekendheid als een Mauro, een Sahar, of een van die andere stervluchtelingen hebben ze nog niet verkregen.
Waarom is dat? Misschien wel omdat 23 jaar staatloos burgerschap intussen onuitstaanbare mensen van ze heeft gemaakt. Galina kan soms midden in een gesprek haar stem verheffen en omstandig beginnen te klagen. Een e-mail van Igor bevat doorgaans meer uitroeptekens en onderstrepingen dan dat er woorden instaan. Het stel is, nu sinds mei vorig jaar ook de hoop op een discretionair besluit vervlogen is, intussen even radeloos als staatloos.
Klonken Igor en Galina eerst nog gepikeerd maar redelijk, nu barsten de twee bij het minste of geringste uit in een scheldkanonnade
Klonken ze in de reportage van Pieter Hilhorst nog gepikeerd maar redelijk, nu barsten de twee bij het minste of geringste uit in een scheldkanonnade. ‘Ik weet dat jullie niet van die vergelijking houden, maar ik maak hem toch,’ zegt Igor al een minuut nadat de microfoon aanstaat. ‘Wij zijn net Anne Frank in het Achterhuis. Zij was ook staatloos, en werd ook door Nederlanders verraden en naar de gaskamers afgevoerd. Dat zegt kennelijk iets over jullie volk. Jullie volgen de regels, ongeacht de consequenties.’
Bij het afscheid verontschuldigt Galina zich. ‘Vergeef ons onze onhebbelijkheden. We zijn het gewoon zo ontzettend zat. We blijven hier maar voor ons uit staren. Hele dagen nietsdoen maakt een mens wanhopig.’ Igors rechtsgevoel is intussen te diep gekrenkt om zich nog te verontschuldigen. ‘Alle internationale mensenrechtenverdragen die ik er op na heb geslagen zijn glashelder en toch lijkt niemand die rechten te willen naleven. Je hebt als staatloze recht op een verblijfsvergunning in het land waar je jouw bestaan hebt opgebouwd. Is zestien jaar leven, werken en investeren in Amerika niet genoeg?’
Het verhaal is te ingewikkeld
Waarom zit deze zaak eigenlijk zo muur- en muurvast? Henk Crielaard, in het dagelijks leven IT-manager voor onder meer de overheid, huurt momenteel een huisje voor het stel en heeft zich als pleitbezorger opgeworpen. Volgens hem haken mensen op een gegeven moment af. ‘Elke keer weer komt er een punt waarop hun helpers hen zat lijken te zijn. Dan komt er ineens geen reactie meer op hun e-mails en zijn ze onbereikbaar. Het verhaal van Igor en Galina blijkt dan ineens te ingewikkeld.’
Nanda Oudejans, als filosoof gepromoveerd aan de Universiteit van Tilburg en gespecialiseerd in staatloosheid, heeft een andere verklaring voor de patstelling die is ontstaan. ‘Er is op dit moment geen procedure om vast te stellen of iemand staatloos is in Nederland. En dus weet niemand zich echt raad met situaties als deze. Het wordt tijd dat we onze internationale verdragsverplichtingen gaan naleven.’
Een recent rapport van de adviescommissie voor vreemdelingenzaken, gericht aan het kabinet, bepleit zo’n speciale procedure. Als staatloosheid eenmaal is aangetoond, moet een verblijfsvergunning volgen, aldus de commissie die dit rapport op verzoek van staatssecretaris Teeven schreef.
Oudejans wijst op de bezwaren die doorgaans worden aangedragen tegen zo’n procedure. ‘Men zegt dan dat dit de deur wijder open zou zetten voor gelukszoekers. Terwijl het hier echt om een kleine groep gaat, met een bijzonder specifieke problematiek. Als het al leidt tot meer aanvragen, dan zal dat om mensen gaan die het nodig hebben. Daar kan niemand tegen zijn, toch?’ Ze verwacht dat het uiteindelijk van zo’n staatlozenprocedure zal komen. ‘Het thema heeft de afgelopen jaren veel meer aandacht gekomen voor staatloosheid, bij ngo’s en universiteiten. Uiteindelijk zal dat ook in de politiek weerklank vinden.
De komende weken wordt een officieel antwoord op het ACVZ-rapport verwacht van de staatssecretaris. Is dat de laatste strohalm van de Skrijevki’s? Het lijkt onwaarschijnlijk. De DT&V wijst in een reactie op vragen van De Correspondent van zich af. ‘Of dit stel al dan niet rechtmatig Amerika is uitgezet, is een zaak voor de Amerikanen. Niet voor ons.’ De Amerikaanse ambassade was de afgelopen dagen onbereikbaar voor commentaar.
Reacties als deze stemmen Igor en Galina somber. ‘Denk maar niet dat Nederland het machtigste land ter wereld zal aanspreken op hun verantwoordelijkheid. We zijn een slachtoffer van een illegale uitzetting, met vervalste papieren, door de Amerikanen. Dat wordt nu toegedekt door bondgenoot Nederland. Maar ja, probeer dat maar eens te bewijzen.’
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
