/dc-useruploads-images/edbedf7b39474996b350088389cd702d.png)
Koop een krop sla, rij naar je werk, vlieg naar Venetië. Welke consumptiekeuzes je ook maakt, je beïnvloedt het milieu. En de wereld van geld, macht en politiek die daar achter schuilt.
In die wereld is veel mis – van oliebedrijven die klimaatverandering ontkennen tot boeren die veel te veel gif gebruiken. Vaak wordt er ook heel serieus gewerkt aan oplossingen.
Op De Correspondent hebben we het afgelopen jaar onderzoek gedaan in de hele keten. We keken bijvoorbeeld naar de mijnen en olieputten waar brandstoffen worden gewonnen, naar de auto’s en fabrieken die ze verbruiken en naar de gevolgen daarvan voor het klimaat, de politiek en de samenleving.
Dit is een overzicht van de onderzoeksjournalistiek over energie, klimaat, voedsel en duurzaamheid waar we trots op zijn. We hebben niet de pretentie volledig te zijn of alle noodzakelijke onderwerpen te beslaan. Wat je hier vindt is louter een selectie van wat we op De Correspondent boven tafel kregen.
We keken niet alleen naar problemen, maar onderzochten ook oplossingen. Noem het constructieve onderzoeksjournalistiek: we onthulden wat er mis is én onderzochten hoe het beter kan. Reis mee terug en laat ons in de bijdragen weten wat je volgend jaar uitgezocht wil zien.
Over de invloed van olie- en gasbedrijven
Het onderzoeksjournalistieke jaar begon met een onthulling over Shell. De olie- en gasgigant wist in 1991 al voldoende over klimaatverandering om de noodklok te luiden. Dat blijkt uit interne documenten en uit een film die het bedrijf maakte over de gevaren van de opwarming. Na het verschijnen van dat materiaal ondermijnde het bedrijf alle serieuze oplossingen. De onthulling werd – mede door gelijktijdige publicatie in The Guardian – wereldnieuws.
In mijn reconstructie beschreef ik onder meer hoe Shell in de jaren negentig meedeed aan een pr-campagne die tot doel had om twijfel te zaaien over de klimaatwetenschap. Oliebedrijf ExxonMobil trok de kar van die twijfelcampagne. Dit jaar bleek uit een nieuwe studie dat er een ‘systematische discrepantie [was] tussen wat ExxonMobil in de publieke sfeer zei en wat ExxonMobil’s wetenschappers en leidinggevenden onderling en in academische kringen bespraken over klimaatverandering.’
Hebben de bedrijven een ommekeer gemaakt? Deels. Publiekelijk zeggen ze de gevaren van klimaatverandering te erkennen en de overgang naar duurzame energie te steunen. Maar in de praktijk maken ze dat nog lang niet altijd waar. Zo berekende ik dat het budget dat Shell investeert in (quasi)groene projecten al jaren schommelt rond de 1 procent van de totale investeringen.
We beschreven dit jaar ook hoe de fossiele industrie zich mengt in het curriculum van de universiteit, in het onderwijs, en in de besluitvorming in Europa.
Zo beïnvloeden olie- en gasbedrijven het Nederlandse onderwijs
Fossiele-energiebedrijven zoals Shell en Gasterra benadrukken in lesmateriaal voor scholen de voordelen van gas. De overheid legt ze geen strobreed in de weg.
Deze machtige lobby zorgt ervoor dat Europa nog steeds voor gas kiest
Europa blijft inzetten op aardgas, terwijl we nu al meer pijpleidingen hebben dan we gebruiken. Een nieuw rapport onthult een van de belangrijkste redenen: de enorme lobbykracht van de gasindustrie.
De twee laatstgenoemde verhalen leidden tot Kamervragen die braaf, maar ook wat onbevredigend werden beantwoord door de verantwoordelijke ministers. In 2018 kun je nieuwe verhalen verwachten over de verwevenheid tussen publieke instanties en de fossiele industrie, en over de politieke partijen die daar wel/niet serieus iets aan willen doen.
Over de grondstoffen van onze economie
Door naar misschien wel de onzichtbaarste kant van onze economie: de mijnbouw. Bart Crezee reisde door Latijns-Amerika om te onderzoeken hoe de grote vraag naar grondstoffen bijdraagt aan een heropleving van de mijnbouw in landen als Peru, Bolivia en Brazilië.
Zelf bezocht ik Ecuador, een Latijns-Amerikaans land dat gedoemd lijkt om tot in de eeuwigheid exporteur te blijven van olie en bulkproducten. Het land profiteert daar maar mondjesmaat van, terwijl het regenwoud verwoest wordt en de afnemers van de grondstoffen (zoals China) wél een industriële ontwikkeling doormaken.
In Europa zitten we ondertussen in een hele andere positie: onze economieën zijn wél geïndustrialiseerd. Wij hebben nu genoeg geld – en de morele verantwoordelijkheid – om na te denken over schone alternatieven voor vervuilende praktijken. Thalia Verkade en Tomas Vanheste beschreven de pogingen van een koloniaal mijnbouwbedrijf en een staalfabriek om van koers te veranderen.
Over de bodem, de veeteelt en de bijen
Maar natuurlijk belast niet alleen de mijnbouw en het gebruik van fossiele brandstoffen het milieu en het klimaat. Dat doet ook de voedselproductie. Zo werd dit jaar eens te meer duidelijk dat gif uit de landbouw voor een ramp zorgt in de ecosystemen waarvan de mens afhankelijk is. Bekend werd dat de biomassa van insecten in Duitsland in een dikke kwarteeuw met 75 procent is gedaald. Toch heeft de Europese Unie de toelating voor het omstreden middel glyfosaat onlangs met vijf jaar verlengd.
Het belang van biodiversiteit boven en onder de grond kan niet onderschat worden. Neem de bijen. Zij zijn – samen met andere bestuivende insecten – verantwoordelijk voor de bestuiving van meer dan 75 procent van de belangrijkste gewassen wereldwijd.
Merel Deelder volgde een jaar lang een imkercursus om tot de verrassende conclusie te komen dat bijen niet gebaat zijn bij meer imkers. Om de bedreigde bijen te redden, blijken heel andere maatregelen nodig.
Evert Nieuwenhuis deed verder onderzoek naar de contouren van een duurzame voedselvoorziening. Een van zijn belangrijkste conclusies: we moeten écht minder dierlijke producten gaan eten.
Over de sporen die we achterlaten - in de lucht, de bossen en de oceanen
Een belangrijke onthulling kwam van Han van de Wiel en ging over methaan, een gevaarlijk broeikasgas dat onder andere vrijkomt uit de veehouderij en bij gaswinning. Hij ontdekte een flinke hiaat tussen officiële rapportages en metingen van methaanconcentraties in het veld.
Den Haag moet in actie komen, concludeerden wij. De publicatie werd landelijk nieuws en leidde in de Tweede Kamer tot verschillende moties en een toezegging van de verantwoordelijke staatssecretaris dat Nederland de rapportage op basis van modelberekenigen zal proberen te verbeteren.
Vaak betekent beter onderzoek naar uitstoot, ecosystemen en klimaat: beter begrip van wat er mis gaat. Zo werd dit jaar voor het eerst exact berekend hoeveel ongerept bos er wereldwijd verdwijnt en becijferde een nieuwe studie uit Science dat ontbossing en verstoring van bossen jaarlijks 862 miljoen ton koolstof de lucht in stoot. Bart Crezee deed verslag vanuit Oost-Peru.
Hoe meer we te weten komen over de werking van ecosystemen op onze planeet, hoe beter we begrijpen dat niets wat in de natuur voorkomt, op zichzelf staat. De Britse journalist George Monbiot legde het prachtig uit: door een wonderlijk web van leven kan zelfs de poep van een walvis ervoor zorgen dat de oceaan meer CO2 opneemt.
Monbiots verhaal was onderdeel van een groter onderzoek naar afhankelijkheid. Niet alleen in de natuur, maar ook tussen mensen, tijden, ideeën. De conclusie die ik samen met Lynn Berger trok: als je die afhankelijkheid eenmaal ziet, verandert alles.
Ons onderzoek naar oplossingen
Thalia Verkade onderzocht twee belangrijke oplossingen voor de problemen die we constateerden. Ten eerste: de elektrische auto. Daarover doen veel onzinverhalen de ronde. Zo zou bij de productie van een autobatterij net zoveel CO2 vrijkomen als bij acht jaar rondrijden op benzine. Klopt niks van, rekende Thalia uit.
Haar tweede onderzoek richtte zich op de fiets, of beter: de fiets als oplossing van het fileprobleem. ‘Het leed dat verkeersopstopping heet zou bedwongen gaan worden en de fiets zou het middel zijn,’ schreef Thalia. Maar haar onderzoek nam een andere wending.
Tamar Stelling keerde terug naar ‘de allersaaiste materie op De Correspondent ooit.’ Te weten: goed visserijbeheer. Dat is – je verwacht het niet – de oplossing voor vluchtelingen en hongersnood waar geen politicus het over heeft.
Bart Crezee beschreef nieuwe methodes om ontbossing tegen te gaan, en hij zette op een rijtje hoe je zelf kunt bijdragen aan het behoud van bossen: door voortaan de uitstoot van je vluchten (of andere CO2-uitstoot) te compenseren.
Wat gaan we onderzoeken in 2018?
We hebben al allerlei ideeën voor volgend jaar, maar zijn ook benieuwd naar welke onderwerpen we in 2018 wat jullie betreft onderzoek moeten doen. Laat het ons weten in de bijdragen, mail een individuele correspondent of gebruik – als je de klok wilt luiden over een misstand – deze handleiding om vertrouwelijk informatie met ons te delen.
Tot volgend jaar!
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
