Het is misschien wel een van de meest iconische bruggen ter wereld: de Stari Most (‘Oude Brug’), in de stad Mostar, in Bosnië-Herzegovina.
De beelden van deze brug die in 1993 werd geraakt door een mortiergranaat, en als in slowmotion de Neretva-rivier inzakte, zijn misschien wel de bekendste uit de Bosnische burgeroorlog.
Nu, een kwart eeuw later, is de brug in volle glorie herbouwd - en verbindt hij twee stadshelften die in de oorlog lijnrecht tegenover elkaar stonden: de oever van de katholieke Kroaten en de oever van de Bosnische moslims.
Bruggen verbinden. Niet alleen oevers, bergen, of landen, maar ook groepen mensen. Tenminste, dat zou je denken.
Kunnen bruggen verbinden?
Maar is een bouwwerk daar wel toe in staat? Of is daar meer voor nodig?
Dit zijn de vragen waarmee wij - Frank Westerman en Maite Vermeulen - de halve wereld over zijn gereisd. We trokken naar vier verschillende bruggen, op drie continenten.
Bruggen die totaal tegengestelde gemeenschappen met elkaar verbinden - arm en rijk, wit en zwart, moslim en christen - en die het toneel zijn of waren van confrontaties tussen de mensen op beide oevers.
Telkens bezochten we ieder één kant van de brug. Om zo onze ervaringen tegen elkaar te kunnen afzetten - en conclusies te kunnen trekken over de kracht van de brug.
Brug 1: Mostar, Bosnië-Herzegovina
In Bosnië-Herzegovina bezochten we de historische Stari Most, die tijdens de Bosnische burgeroorlog in 1993 werd opgeblazen. Toen vochten Kroaten en Bosnische moslims tegen elkaar - nu wonen die ieder aan één kant van de brug. De gemeenschappen zijn totaal met de ruggen naar elkaar toegekeerd.
Het is een kleine stad, en toch slagen ze erin twee aparte busdiensten, twee postdiensten, twee energiemaatschappijen, twee telefoonproviders te hebben. Aan iemands telefoonnummer kun je zien of iemand Kroaat of Bosniak is.
Ze zeggen wel dat elke generatie op de Balkan haar eigen oorlog kent. Onze vraag: gaat Mostar - nu de Stari Most in volle glorie is herbouwd - aan die bezwering ontsnappen? En is het eigenlijk een probleem, zo gescheiden leven?
Brug 2: San Rafael del Rio, Spanje
In Barcelona gingen de afgelopen maanden honderdduizenden mensen de straat op voor Catalaanse onafhankelijkheid. Nergens zou het gevolg van die onafhankelijkheid zo merkbaar zijn als in San Rafael del Rio. De rivier die dwars door dit gehucht kronkelt vormt de grens tussen het koninkrijk Spanje en Catalonië. De brug - midden in het dorp - zou een douanepost worden als Catalonië onafhankelijk zou worden.
We troffen een dorp dat niet zou misstaan in een Spaanse arthousefilm. Ouderen die over straat schuifelen, een piepende schommel op een speelplaats, één bar waar oude mannen naar voetbal kijken. Over politiek werd liever niet gepraat. Tenminste - aan de Spaanse zijde. Aan de Catalaanse kant van het dorp ontmoetten we een vrouw die dolgraag haar paspoort zou laten zien op de brug. ‘Dan hebben wij gewonnen.’
Hoe gaat zo’n kleine gemeenschap om met zulke tegenstellingen? Wanneer ben je speelbal van de geschiedenis en wanneer ben je speler?
Brug 3: New Orleans, Verenigde Staten
In de Verenigde Staten streken we neer in New Orleans, waar de Crescent City Connection-brug, die met acht rijbanen de Mississippi overspant, de arme en rijke delen van de stad verbindt. En daarmee ook de zwarte en witte.
De tegenstellingen tussen beide oevers kwamen schrijnend aan het licht toen in 2005 orkaan Katrina over de stad raasde en het arme, veelal zwarte deel van de stad volledig onder water liep. Over de brug probeerden de slachtoffers naar het droge, rijke gedeelte van de stad te vluchten. Maar de politie van de Westbank (‘Westbank is blessed bank’) sloot de brug af, en liet zo de veelal zwarte stadsgenoten aan hun lot over.
Nog altijd zijn veel van de arme wijken niet hersteld - we zagen een soort spooksteden waar mensen nog dagelijks leven met de verwoesting van Katrina. Wat als er nu, 12,5 jaar later, weer een orkaan over New Orleans zou trekken? Zouden dan dezelfde maatschappelijke problemen worden blootgelegd? Of is er iets veranderd sinds Katrina?
Brug 4: Rwanda en de Democratische Republiek Congo
Tot slot trokken we naar de Rusizi I-brug, midden in Centraal Afrika, die sinds de Rwandese genocide van 1994 een komen en gaan van vluchtelingenstromen heeft meegemaakt. De brug verbindt de Democratische Republiek Congo en Rwanda.
Het contrast tussen die twee landen kán bijna niet groter. Rwanda is de afgelopen decennia in rap tempo ontwikkeld, onder de straffe leiding van president Paul Kagame. Wegen zijn er egaal, kinderen gaan naar school, ziekenhuizen zijn schoon, en het verbod op plastic zakjes zorgt voor een straatbeeld zonder zwerfvuil.
Zo aangeharkt als Rwanda is, zo chaotisch is Congo aan de andere kant van de brug
Zo aangeharkt als Rwanda is, zo chaotisch is Congo aan de andere kant van de brug. Daar is bijna geen verharde weg te vinden, maken rebellengroepen de dienst uit en leven mensen in extreme armoede.
Die tegenstellingen zijn niet alleen schrijnend - ze hebben ook met elkaar te maken. Nog altijd is de Rwandese invloed in Congo enorm - en niet per se in positieve zin. Onze vraag was dus: wat is de prijs, de schaduwzijde, van de vrede en ontwikkeling in Rwanda? En aan welke kant van de brug vinden we die?
Hoe je dit project kunt volgen
Op 4 januari zal de eerste aflevering van De Brug worden uitgezonden op NPO2 bij de KRO-NCRV, om 21.15. Diezelfde avond zal de aflevering ook online verschijnen bij De Correspondent.
We schrijven daarbij ook een serie artikelen op De Correspondent. In Brieven over De Brug diepen we de televisieafleveringen verder uit. Bij de uitzendingen over Mostar, San Rafael del Rio, New Orleans, en bij de grensbrug tussen Rwanda en Congo stellen we onszelf telkens een specifieke, op de situatie toegesneden vraag.
Zo vragen we ons in Mostar bijvoorbeeld af of het eigenlijk wel een probleem is, gescheiden leven? En in Rwanda willen we weten of het ontwikkelingsrecept van Paul Kagame op de lange termijn gaat werken. We beantwoorden deze vragen aan de hand van onze ervaringen, en proberen die te koppelen aan grote kwesties als verzoening na een oorlog, de (on-)vermijdelijkheid van een zich herhalende geschiedenis, de maakbaarheid van de samenleving.
We doen dit in een briefwisseling, hardop denkend en schakelend tussen al dan niet visionaire politici en eigenzinnige individuen die hun nek uitsteken. We vullen elkaars observaties aan, en gaan met elkaar - en met jullie - in discussie.
Welke stenen zouden de loop van de geschiedenis kunnen verleggen?
Wil je op de hoogte blijven van dit project?
Dat kan! Schrijf je in voor mijn tweewekelijkse nieuwsbrief, en volg zo alle uitzendingen, artikelen en discussies.
Op zoek naar een waardevol cadeau voor de feestdagen?
Geef dan een winterlidmaatschap op De Correspondent cadeau! Voor 18 euro maak je vrienden en familie drie maanden lang blij met nieuwe verhalen.
Lees verder
In Bosnië is de oorlog nog overal (op school, in de bus en uit het stopcontact)
Lees hier de making-off van de eerste aflevering in Mostar, Bosnië-Herzegovina.
De grens tussen Catalonië en de rest van Spanje loopt dwars door dit slaperige dorp
Lees hier alvast hoe we aflevering 2 van De Brug hebben gemaakt in San Rafaël del Rio.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
