Als je 2017 nu eens vanuit de bioscoop bekijkt, hoe zag het er dan uit? Wat vertellen Wonder Woman, The Square en Get Out ons?

Ik zette de beste films op een rij, aan de hand van vijf typerende quotes.

Steve: ‘Ik kan je dit niet laten doen.’
Wonder Woman: ‘Jij hebt niks te zeggen over wat ik doe.’

Het is een beetje raar om te beginnen met een fenomeen dat zich buiten de bioscopen afspeelde. Maar om de #MeToo-discussie kunnen we natuurlijk niet heen.

Want het begon allemaal in Hollywood, waar filmmagnaat Harvey Weinstein jarenlang zijn macht misbruikte om dames uit de kleren te krijgen - tot een aantal slachtoffers dit najaar aan de bel trok.

De schrik zit er in filmland goed in: met verdachten als Louis C.K. en regisseur Brett Ratner wil niemand meer werken, diverse topproducenten sloegen de handen ineen om en de toekomst van

Zal de affaire ook echt iets veranderen aan de kern van het probleem: de doorgeslagen machocultuur in Hollywood, waarin mannen veel meer te zeggen hebben dan vrouwen?

Een vrouw die moet afrekenen met een patriarchale cultuur om te kunnen zijn wie ze wil – hoe actueel wil je het hebben?

Dat valt nog niet te voorspellen, maar het filmaanbod van 2017 biedt wel enige reden tot hoop. De man-vrouwverhoudingen in Hollywood staan al langer op scherp en dat zag je terug in de bioscoop.

Zo moet het succes van de blockbuster Wonder Woman niet worden onderschat. We worden al zeker tien jaar doodgegooid met superheldenfilms, maar in al die tijd zagen we niet één vrouwelijke hoofdpersoon, omdat eerdere films rond heldinnen (zoals Supergirl uit 1984 en Catwoman uit 2004)

Wonder Woman is niet alleen een van de lucratiefste superheldenfilms ooit, het is ook de eerste die door een vrouw werd geregisseerd, en de film die de weg lijkt te banen voor veel meer soortgelijke films (sinds Wonder Woman zijn onder meer films over Batgirl en Black Widow

Persoonlijk vond ik Wonder Woman geen meesterwerk (net iets te veel superheldenclichés), maar ik heb wel erg genoten van de zelfbewuste, luchtig-feministische toon. De mannen die de heldin omringen worden constant plagerig op de vingers getikt, zoals geïllustreerd in bovenstaande dialoog. En de film is een overwinning voor de doelgroep:

Still uit Wonder Woman
Still uit Wonder Woman

Voor wie de bombast van Wonder Woman niet kan waarderen maar de thematiek wel, is de Noorse thriller aan te bevelen, met enige fantasie een filmhuis-superheldenfilm. Over een bleu, christelijk meisje dat gaat studeren en tot haar grote schrik verliefd wordt op een klasgenote. Vanaf dat moment krijgt ze te kampen met oncontroleerbare bovennatuurlijke krachten.

Hoewel de climax meerdere interpretaties mogelijk maakt, lijkt Thelma vooral een fabel over een vrouw die moet afrekenen met een patriarchale cultuur om te kunnen zijn wie ze wil – hoe actueel wil je het hebben?

Meer films over sterke vrouwen: 20th Century Women, Certain Women, Molly’s Game, Atomic Blonde.

‘Als het kon had mijn vader een derde keer op Obama gestemd. Heus, mijn ouders zijn geen racisten. Als ze dat wel waren, zou ik jou toch niet meenemen naar hun huis?’

In 2016 werd er nog massaal geklaagd dat de #OscarsSoWhite waren. Dat werd niet genegeerd: begin dit jaar werden verschillende Afro-Amerikaanse acteurs en filmmakers voor Oscars genomineerd. Het drama Moonlight, waar niet één wit personage in voorkomt, won de prijs voor beste film.

Compensatiegedrag, of is er echt een cultuuromslag aan de gang? Net als bij #MeToo is het te vroeg om de balans op te maken, maar dat het thema moet worden geadresseerd lijkt inmiddels wel overal doorgedrongen.

Still uit Get Out
Still uit Get Out

De film die in de VS het vaakst boven aan de jaarlijstjes prijkt, is de horrorsatire Get Out, het regiedebuut van acteur en komiek Jordan Peele, waarin de zwarte Chris (Daniel Kaluuya) voor het eerst de ouders van zijn witte vriendin Rose (Allison Williams) gaat ontmoeten.

Voor ze naar het grote, afgelegen landhuis rijden waar Rose is opgegroeid, vraagt Chris tussen neus en lippen door: ‘Heb je ze eigenlijk verteld dat ik zwart ben?’ Rose zegt dat dat nergens voor nodig is, haar ouders zijn enorm ruimdenkend.

‘Heb je ze eigenlijk verteld dat ik zwart ben?’

En inderdaad: Chris wordt met open armen ontvangen. Toch voelt hij zich niet op zijn gemak; waarom heeft de familie zwarte bedienden en worden er zoveel ‘onschuldige’ opmerkingen over ras gemaakt? Is alles wel wat het lijkt?

Get Out gaat over latent racisme, het soort waarvan witte mensen zich onbewust en gekleurde mensen zich overbewust kunnen zijn. In legde regisseur Peele, zoon van een zwarte vader en witte moeder, uit waarom hij het horrorgenre zo geschikt vond voor een film over dit onderwerp.

Beïnvloed door klassiekers als Rosemary’s Baby en The Stepford Wives, wilde hij laten zien dat rassenkwesties tot paranoïde gevoelens kunnen leiden: ‘Als zwarte man kun je soms moeilijk vaststellen of iemand een racistische ondertoon heeft, of dat je gewoon een normaal gesprek aan het voeren bent. Ik geef toe dat ik zelf weleens ten onrechte racisme bespeur. Het is heel ontregelend om continu alert te zijn op bepaalde dynamieken.’

Het is absoluut knap hoe Peele dit soort complexe problemen heeft verpakt in een onderhoudende genrefilm voor een breed publiek. En de speelse maar directe manier waarop hij witte kijkers met hun vooroordelen confronteert, is ronduit gewaagd.

Still uit Get Out
Still uit Get Out

Toch verraste het mij dat de film door zoveel Amerikaanse critici is uitgeroepen tot beste van het jaar. Want qua vorm (de verhaalopzet, de climax, de schrikeffecten) gaat het toch om een vrij conventionele thriller.

Misschien heeft het gejubel niet alleen met de film zelf te maken, maar ook met waar de film voor staat. Veelzeggend vond ik die Oscarstemmers oproept Get Out het beeldje voor de beste film te geven. ‘Niet alleen omdat het een meesterwerk is [...] maar vooral omdat Get Out films weer belangrijk heeft gemaakt.’

Turner stelt dat cinema door het stijgende succes van tv-drama steeds irrelevanter dreigt te worden, en dat Get Out bewijst dat een film ‘tegelijkertijd een grote publiekshit, voortreffelijk gemaakt én inhoudelijk belangrijk’ kan zijn. Een film die de tijdgeest zo goed verbeeldt, moet worden beloond, vindt ze.

Het levert een aardige vraag op om eens in de kroeg te bespreken: moet je bij het beoordelen van kunst alleen rekening houden met vorm en inhoud, of ook met impact? Dat Peele precies de juiste film op de juiste tijd heeft gemaakt is zonder meer een verdienste, en misschien verdient hij daarvoor inderdaad alle lof.

Meer films over ras in Amerika: Detroit, Mudbound, I Am Not Your Negro, Moonlight, Hidden Figures.

‘Je blijft maar geven, geven, geven. Het is gewoon nooit genoeg.’

‘Wat was dát?!’

Iedereen die dit jaar Mother! zag, de nieuwe film van Darren Aronofsky (Requiem for a Dream, Black Swan), zal in verwarring de bioscoop hebben verlaten.

Zelf weet ik ook nog steeds niet helemaal wat ik ermee moet, maar wel dat ik weinig films met zoveel energie en torenhoge ambitie heb gezien. En dat is, te midden van het monotone Hollywoodaanbod, altijd reden voor enthousiasme.

Still uit Mother!
Still uit Mother!

Mother! is bedrieglijk eenvoudig van opzet: een jonge vrouw (op de aftiteling aangeduid als ‘Mother’ en gespeeld door Jennifer Lawrence) woont met een oudere dichter (Javier Bardem) in een idyllische villa, waar de rust op zeker moment wordt verstoord door ongenode gasten. Er komen steeds meer mensen over de vloer, die zich steeds ernstiger misdragen, de boel afbreken en de vrouw des huizes afschuwelijk mishandelen.

Er komen steeds meer mensen over de vloer, die zich steeds ernstiger misdragen

Je hoeft geen hardcore cinefiel te zijn om op te merken dat Mother! barst van de symboliek. Wie een beetje bijbels onderlegd is, zal veel bekends aantreffen: een verloren paradijs, een broedermoord, een schepper die zichzelf aanduidt als ‘Ik ben.’

Niet toevallig luidde de werktitel van de film Day 6 – de dag waarop in het bijbelse scheppingsverhaal de mensen Nadat Aronofsky in zijn vorige film Noah (2014) de ark en de zondvloed opvoerde, lijkt Mother! een variant op het verhaal dat daaraan voorafgaat: de zondeval.

In deze hysterische allegorie is de mens ondubbelzinnig geneigd tot alle kwaad, met de apocalyps als onvermijdelijk gevolg. En die arme Mother – Moeder Aarde? – blijft maar geven, geven, geven terwijl haar paradijsje wordt uitgewoond.

Als me iets van de film zal bijblijven, is het een intens gevoel van woede om de mensheid die alles van waarde onherroepelijk naar de klote helpt.

Still uit Mother!
Still uit Mother!

Je zou Mother! net als Get Out een geëngageerde horrorfilm kunnen noemen, en die waren er dit jaar nog wel meer. Neem de Netflix-productie Okja van Zuid-Koreaan Bong Joon-ho, een spektakelfilm die begint als vrolijk sprookje, om na wat bizarre wendingen te eindigen als inktzwarte parabel over de bio-industrie.

En al bevatten de drama’s Loveless van Rus Andrey Zvjagintsev en Happy End van Oostenrijker Michael Haneke dan geen schrikeffecten of bruut geweld, ze schetsen wel een enger beeld van de moderne wereld dan de gemiddelde monster- of seriemoordenaarfilm.

Om nog maar te zwijgen over de ellendige toekomstvisies die we zagen in sciencefictionfilms als Blade Runner 2049, Logan en It Comes at Night.

Meer kritiek en narigheid: The Founder, The Circle, Thank You for Your Service, An Inconvenient Truth 2, Chasing Coral.

‘Het spijt me dat ik je vals heb beschuldigd. Mijn vooroordelen maken helaas duidelijk wat voor iemand ik ben. Nou ja, ze maken vooral iets duidelijk over onze samenleving, want ik weet zeker dat ik niet de enige ben met vooroordelen.’

Met al die verontruste, verontwaardigde en verbitterde films zou je haast vergeten dat er nog andere manieren zijn om op onrecht en domheid te reageren.

Still uit The Square
Still uit The Square

De Zweedse satire The Square toont dat het ook heel verkwikkend kan zijn om er hartelijk om te lachen. Regisseur Ruben Östlund etaleerde al vaker zijn talent om begripvol doch venijnig zere plekken aan te wijzen. Bijvoorbeeld in Turist (2014), waarin een vader tijdens een lawine instinctief zijn gezin in de steek laat, om later, als iedereen veilig is, te worden opgevreten door schaamte.

The Square (winnaar van de Gouden Palm in Cannes en zes European Film Awards) speelt zich af in en rond een museum voor moderne kunst, waar directeur Christian (Claes Bang) van de ene in de andere pijnlijke situatie verzeild raakt – meestal door hemzelf gecreëerd.

In één scène word je aan het denken gezet over klasseverschillen, communicatie en technologie - en het is nog geestig ook

Zo krijgt hij ruzie met een jongetje uit een achterbuurt, beledigt hij een collega tijdens een onenightstand en geeft hij groen licht aan een volstrekt smakeloos reclamefilmpje voor het museum. En dat terwijl hij zo zijn best doet consequent beleefd en integer te handelen.

Regisseur Östlund houdt zich aan de klassieke komediewet: hoe harder een personage zijn best doet, hoe leuker het is het onderuit te zien gaan. Maar lachen om The Square is gevaarlijk, want Christian is geen typetje; zijn zwakheden en blinde vlekken zullen voor veel kijkers (en dan vooral het soort kijkers dat ook weleens een moeilijk museum bezoekt) pijnlijk herkenbaar zijn.

Neem de hierboven geciteerde schuldbetuiging, gericht aan het jongetje met wie hij ruzie heeft gemaakt en ingesproken in een videobericht op zijn telefoon. Christian baalt oprecht van zijn gedrag, maar begint het direct te vergoelijken en verzandt dan in slappe algemeenheden over ‘de maatschappij.’

Still uit The Square
Still uit The Square

Zo heeft hij zichzelf al vrijgepleit nog voordat hij ook maar op ‘send’ heeft gedrukt. Nog voordat er ook maar een echte dialoog is aangegaan. In één scène word je aan het denken gezet over klasseverschillen, communicatie en technologie - en het is nog geestig ook. Er zijn complete films die minder bereiken.

Meer humor over actuele kwesties: King of the Belgians, Battle of the Sexes, War Machine, The Big Sick.

Barman: ‘Vindt je vriendin het niet vervelend dat je geen mobiele telefoon hebt?’
Paterson: ‘Nee, dat vindt ze wel best. Ze weet hoe ik in elkaar zit.’
Barman: ‘Geluksvogel.’

Goeie zaak dat veel filmmakers de blik dit jaar naar buiten richtten, maar aan kleine, persoonlijke verhalen blijft natuurlijk ook behoefte. En die verhalen waren er genoeg, al speelde ook daarin de actualiteit opvallend vaak een grote rol.

Een typische tijdgeestfilm is bijvoorbeeld waarin Ben Stiller – het zal ook eens niet – een niet onsympathieke, licht neurotische burgerman speelt. Hij heeft alles prima voor elkaar, maar kampt met een onbestemd gevoel van onvrede.

Still uit Paterson
Still uit Paterson

Het steekt hem dat zijn oude studievrienden succesvoller zijn dan hij – althans, die indruk wekken ze wanneer hij ze tegenkomt op internet en in de media. Een klassiek midlifecrisisverhaal, maar dan toegespitst op het tijdperk van statusangst en

Dezelfde thematiek staat centraal in de amusante documentaire waarin de beroemde Oostenrijkse ontwerper Stefan Sagmeister onderzoekt of hij zichzelf gelukkiger kan maken.

Als kijker wacht je op het moment dat Paterson ontevreden wordt, een ramp meemaakt of iets stoms uithaalt

De grap is dat hij in wezen niet ongelukkig is. Dat maakt zijn queeste nogal potsierlijk, maar toch ook herkenbaar voor iedereen die weleens aan eerstewereldproblemen lijdt.

De film die mij dit jaar het meest aan het denken zette over thema’s als geluk, status en ambitie, is Paterson. De hoofdpersoon (gespeeld door Adam Driver) is een buschauffeur die in zijn pauzes gedichten schrijft, ’s middags tevreden thuiskomt bij zijn vriendin, ’s avonds nog een biertje drinkt in de buurtkroeg en de volgende dag precies dezelfde routine volgt.

Regisseur Jim Jarmusch speelt in Paterson slim met verwachtingen. Als kijker wacht je op het moment dat Paterson ontevreden wordt, een ramp meemaakt of iets stoms uithaalt, maar dat moment blijft uit.

Still uit Paterson
Still uit Paterson

In plaats daarvan vindt de ontwikkeling bij de kijker plaats: die kijkt aanvankelijk vol onbegrip naar deze ambitieloze antiheld, maar krijgt gaandeweg steeds meer waardering voor zijn heerlijk ongecompliceerde levensstijl.

Paterson is een les in tevredenheid en daarmee in principe tijdloos, maar gezien de populariteit van mindfulnesslectuur en onthaastingscursussen toch ook heel erg een film voor nu. Misschien wel dé film voor nu. En een ideale afsluiter van zo’n oververhit jaar.

Meer films over ambitie en geluk: The Happiest Day in the Life of Olli Mäki, Hier ben ik, Jim & Andy, The Meyerowitz Stories, T2 Trainspotting.

Lees ook:

Acht series, films en documentaires uit 2017 die je volgens onze correspondenten gezien moet hebben Welke series en films mocht je in 2017 niet missen? Onze correspondenten tippen hun favorieten. Lees de aanbeveling hier terug Van deze podcasts werden wij dit jaar stil Ook dit jaar luisterden wij op de redactie weer heel wat podcasts met z’n allen. Onze favorieten tippen we hieronder. (Noot: de meeste zijn in het Engels.) Lees het stuk hier terug