/dc-useruploads-images/94e8fd70e4114815844c8610497e093e.png)
Aan de Plaça de Catalunya in het centrum van Barcelona staan tientallen mensen met vlaggen te zwaaien. Die van Spanje, maar ook die van Tabarnia.
Tabarnia?
Een nieuwe autonome regio die nog niet bestaat, maar die zich los zou kunnen maken van Catalonië, mocht dat zich afscheiden van Spanje. Deze demonstranten willen zich afscheuren van de afscheuring.
Afgelopen januari verscheen een officiële video. Geflankeerd door vlaggen van de Europese Unie, Spanje en Tabarnia spreekt daarin de zelfverklaarde ‘verbannen president’ zich uit voor de oprichting van deze nieuwe autonome regio, bestaande uit districten rondom Tarragona (“ta”) en Barcelona (“bar”). Die regio zou dan in tegenstelling tot Catalonië bij Spanje blijven horen.
Sindsdien wordt er geregeld voor Tabarnia gedemonstreerd. Alleen: Tabarnia bestaat helemaal niet.
De proclamatie is een parodie, de ‘president’ een bekende Catalaanse komiek die Tabarnia heeft verzonnen om de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging te confronteren met haar eigen argumenten. Wat begon als een grap, is uitgegroeid tot een burgerplatform dat satire inzet om mensen de straat op te krijgen.
Om te snappen hoe Tabarnia is ontstaan en waar het voor staat, moeten we eerst kijken naar het onafhankelijkheidsstreven van Catalonië, waar de beweging een reactie op is.
De roep om een onafhankelijk Catalonië groeit
De drang om zich af te scheiden van Spanje speelt al veel langer in Catalonië, en de regio heeft altijd al een moeizame relatie met Spanje gehad, in het bijzonder tijdens het autoritaire regime van Franco, toen het Catalaans verboden was.
Misschien denk je dat het recente Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum uit het niks kwam - net als Brexit eerder. Niks is minder waar.
Al op 11 september 2012 claimen separatisten de officiële Catalaanse feestdag - de Diada - om hun punt te maken: Catalonië moet zich afscheiden van Spanje. En er gebeurt iets dat alle verwachtingen overtreft.
Honderdduizenden geven gehoor aan de oproep om onafhankelijkheid te eisen en gaan de straten van Barcelona op met de slogan: ‘Catalonië, de volgende Europese staat.’ De media omschrijven het als een ‘historisch machtsvertoon.’
Een belangrijk argument: Catalaanse demonstranten stellen dat ‘Madrid ons berooft,’ omdat de regio elk jaar meer belasting betaalt aan de centrale regering in Madrid dan ze terugkrijgt. Dat dat argument juist dan aanslaat, is niet zo gek. Spanje zit midden in een genadeloze recessie. En veel Catalanen hebben het gevoel dat zij, met hun relatieve welvaart, daarvoor opdraaien.
Het escaleert
Het jaar daarna besluiten de organisatoren van de onafhankelijkheidsmars iets toe te voegen waardoor het jaarlijkse protest meer wordt dan een traditie. Het nieuwe ingrediënt is symboliek.
In de loop der jaren:
- maken demonstranten een menselijke ketting van noord naar zuid in Catalonië onder de slogan ‘De Catalaanse weg naar onafhankelijkheid’ (2013);
- vormen demonstranten een enorme V - de Catalaanse pro-onafhankelijkheidsvlag - door de twee hoofdstraten van Barcelona om het stemrecht op te eisen bij de verkiezingen van 9 november (2014);
- wordt de Diada aangegrepen als de aftrap van de verkiezingscampagnes (2015) en
- zijn er symbolische demonstraties tijdens de veertigste Diada die sinds het einde van Franco’s dictatuur wordt gevierd (2016).
De opkomst in 2016 is minder groot dan verwacht, maar voor het eerst wordt een pro-onafhankelijkheidsdemonstratie bijgewoond door een president van de regionale Catalaanse regering: Carles Puigdemont.
Zo dringt de Catalaanse beweging ook door tot de officiële instituties en wordt op straat de roep om onafhankelijkheid steeds luider. Regiopresident Puigdemont organiseert een - volgens de Spaanse wet illegaal - referendum op 1 oktober 2017, waar vooral voorstanders van een onafhankelijk Catalonië op afkomen.
De rest is bekend: Puigdemont roept de onafhankelijkheid van Catalonië uit, wordt door de Spaanse regering uit zijn ambt gezet, Spanje schrijft nieuwe verkiezingen uit en Puigdemont wijkt met vier ministers uit naar België, vanwaaruit hij zich uiteindelijk terugtrekt als presidentskandidaat.
Tegenstanders beginnen zich te mobiliseren
Pas recentelijk laten ook tegenstanders van een afscheiding van zich horen. Zie je aanvankelijk vooral esteladas aan balkons hangen, nu hangen er sinds kort her en der wat Spaanse vlaggen.
Dat heeft lang geduurd. Ten eerste is het altijd makkelijker te demonstreren als je iets wil veranderen. Hoe aantrekkelijk is een ‘alles moet bij het oude blijven’-demonstratie nou werkelijk?
Daar komt bij dat Spaanse vaderlandsliefde nog altijd verdacht is. Een erfenis van het autoritaire Franco-regime (1939-1975) dat zich veel Spaanse historische symbolen had toegeëigend.
Een week na het referendum, op 7 oktober 2017, gaan tegenstanders van de Catalaanse onafhankelijkheid in Barcelona dan eindelijk massaal de straat op. De politie schat dat er zo’n 350 duizend mensen op de been zijn. De organisatie houdt het op 1,1 miljoen.
Hoeveel van hen zouden er achter een werkelijk Tabarnia staan? Waarschijnlijk geen een: wat zij willen, is zowel Spaans als Catalaans blijven.
Wat willen Tabarnia-aanhangers?
Een nep-president, een nep-vlag, een nep-wens om een nieuwe autonome regio te vormen. Dat is de ludieke kant van het Tabarniaprotest. Maar de kritiek op de onafhankelijkheidsbeweging en haar argumenten is serieus.
In Spanjes kiessysteem telt een stem op het dunbevolkte platteland relatief zwaarder mee in verkiezingen dan een stem in de dichtbevolkte stad.
Tijdens het illegale referendum was er op het platteland meer steun voor onafhankelijkheid. En de ‘Tabarnezen’ claimen dat het draagvlak in Tarragona en Barcelona en de gebieden daaromheen - het ‘tweetalige, kosmopolitische, welvarende’ deel van Catalonië - klein is. Kleiner dan de uitslag laat zien.
Met de slogan ‘Barcelona is niet Catalonië’ (naar het ‘Catalonië is niet Spanje’ van de separatisten) benadrukken de Tabarnezen dat vooral Barcelona verantwoordelijk is voor de welvarendheid van de regio – net zoals de separatisten claimen dat Catalonië veel meer bijdraagt aan Spanje dan andere gebieden, maar daar minder voor terugkrijgt.
Het is een overduidelijke parodie, maar wel een die serieus is geworden en wordt gevoeld.
‘Tabarnia houdt de onafhankelijkheidsbeweging een spiegel voor, we kaatsen terug wat ze zeggen,’ zegt José Somovilla (59). José is een van de Tabarniademonstranten op het plein waar ik dit verhaal mee begon.
José vertelt wat de groepen die zich bij de Tabarniabeweging hebben geschaard zoal doen, zoals het weghalen van de gele strikken en de esteladas die op de straten zijn geschilderd. Met die symbolische acties raken ze een gevoelige snaar.
‘Overal waar we komen, noemen ze ons fascisten.’
Wij tegen zij
Even verderop ontmoet ik Qer Constans (50). Hij bekijkt het schouwspel vanaf de rand van het plein. ‘Het is belachelijk. Als ze net zo groot willen worden als de onafhankelijkheidsbeweging moeten ze aan het werk. En hard ook.’
‘Het draait om één ding: voor de onafhankelijkheid zijn is een gevoel. En dat gevoel hebben zij niet,’ legt Qer uit. Zijn diepste wens: een onafhankelijk Catalonië.
José en Qer zijn maar een paar meter van elkaar verwijderd, maar het verschil in hun beleving en commentaar laat goed zien hoe diep de kloof in de Catalaanse samenleving is. Wij tegen zij. Zij tegen ons.
Een debat over identiteit
Is de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging populistisch? De politicoloog Berta Barbet, een postdoctorale onderzoeker en politicoloog aan de Autonome Universiteit van Barcelona, ziet veel kenmerken van het populisme terug in de Catalaanse kwestie. Bijvoorbeeld het idee van een vereende groep mensen die het opneemt tegen de elite.
De Catalaanse kwestie gaat ook over identiteit. ‘En iedereen weet dat als een conflict raakt aan wie je bent, het heel moeilijk is om redelijk te blijven.’
Volgens Barbet draait het debat al veel te lang om de overtuiging dat ‘de ander’ het hoe dan ook mis heeft. Alle beledigingen worden aangezet, de verschillen tussen mensen worden uitvergroot. Maar geen van beide partijen heeft goed onderzocht wat de daadwerkelijke consequenties zijn als Catalonië zich losmaakt van Spanje. Zoals met de Brexit.
Geen van beide partijen heeft goed onderzocht wat de daadwerkelijke consequenties zijn als Catalonië zich losmaakt van Spanje
Er zijn ook populistische aspecten die we de laatste tijd op veel andere plekken zien en hier niet terugkomen, zoals anti-EU- of anti-immigratie-sentimenten.
Misschien, schrijft de denktank Brookings Institute, is de Catalaanse separatistenbeweging dan geen onderdeel van een wereldwijde populismegolf, maar is het wel een symptoom van hetzelfde probleem: zelfs functionerende democratieën met rijke regio’s - zoals Catalonië – worstelen met kwesties als diversiteit en economische ongelijkheid.
Ook de media polariseren
De media dragen zonder twijfel ook bij aan deze polarisatie. De grote verschillen in berichtgeving rond het referendum van 1 oktober geven het laatste zetje. De koppen, de ongenuanceerde debatten, de foto’s die één van de twee kanten er enorm uitlichten, het televisienieuws: de werknemers van Televisión Española, de publieke omroep, protesteerden zelfs tegen de manier waarop hun zender het nieuws bracht.
Vergelijk de volgende twee koppen eens: ‘Onaanvaardbare repressie,’ schrijft El Periódico de Catalunya over het optreden van de centrale regering. De conservative Madrileense krant ABC kopt echter ‘Een gefaald referendum dat Spanje gebroken achterlaat.’
Het directe gevolg: burgers hebben geen vertrouwen meer in de media. Tenminste, niet in wat ‘de media van de andere kant’ zeggen.
Iets dat dat goed aantoont, gebeurt tijdens de zoveelste demonstratie waar ik verslag van doe, in september 2017. De straten zijn vol mensen, je kan er bijna niet doorkomen. Plotseling verschijnt er op een van de balkons een cameravrouw van TV3, de regionale tv-zender. Mensen beginnen als een gek te klappen. Een paar minuten neemt een cameraploeg van TVE, de nationale zender, haar plaats in. Direct slaat het applaus om in geschreeuw en boegeroep. ‘De Spaanse pers manipuleert!’ Die kreet blijft bij volgende demonstraties terugkomen.
Reporteros Sin Fronteras veroordeelt de mate waarin journalisten de laatste tijd worden bedreigd en beledigd: ‘Het zorgt voor een verstikkend klimaat waarin de vrijheid van informatie in Catalonië in het nauw komt.’
En dan is er nog de rol van de staat
Op 23 februari dit jaar, precies 37 jaar na de mislukte coup van 1981, demonstreren tientallen mensen voor de deuren van het Catalaanse hooggerechtshof tegen de staatsonderdukking van de onafhankelijkheidsbeweging. Het motto op hun spandoeken: ‘23F, stop de coup!’
In een verklaring die enkele dagen later wordt gepubliceerd, zeggen ze dat ‘de staatsgreep vandaag nog steeds leeft in hun praktijken en in hun aanvallen op burgers.’ Na onder andere politiegeweld en de gevangenneming van enkele Catalaanse politiek leiders tijdens en na het onafhankelijkheidsreferendum op 1 oktober 2017 hoor je dit soort beschuldigingen meer.
De taal is een hoofdrolspeler geworden
De taal is intussen een hoofdrolspeler geworden. Repressie. Een staatsgreep. Politieke gevangenen. Elk woord wordt strategisch tot op het milligram afgewogen om bepaalde gevoelens op te wekken.
Barbet legt uit dat beide zijden de rekensom hebben gemaakt: om zich tegen de ander te verdedigen, moeten ze zorgen dat ze hun aanhangers blijven mobiliseren. En die aanhangers komen in actie als ze boos zijn.
Ook op de dag dat ik Qer en José spreek, zie ik het gebeuren. Het Mar Bella Gemeentelijke Sportcomplex is bijna vol. De leden van de Catalaanse Nationale Vergadering komen bij elkaar om de koers voor de komende maanden te bepalen. Op het enorme scherm houdt een timer dagen, uren, minuten en seconden bij. Er zijn al meer dan honderd ‘dagen van onrecht’ voorbij. Ernaast een foto van de vier Catalaanse politici die in de gevangenis zitten en de zes die het land ontvlucht zijn.
Hier heten ze politieke gevangen. Aan de andere kant ontsnapte politici.
De kleur geel als statement
Op alle pro-onafhankelijkheidsevenementen waar ik de afgelopen jaren ben geweest, zag je overal esteladas. Maar bij recente demonstraties zie ik er weinig. De vlag is vervangen door de kleur geel: die wordt geassocieerd met de liberale partijen en de strijd om burgerrechten. Er zijn shirts, petjes, wat jassen, veel sjaals en vooral veel gele strikken.
Merce Borderia (58) zit tijdens een demonstratie achter een tafeltje met merchandise. Ik vraag haar of mijn observatie klopt. ‘Absoluut. We willen een duidelijke boodschap afgeven. We gaan voor geel!’
Maar ook de kleur geel is inmiddels niet onomstreden. Tijdens de Catalaanse regionale verkiezingen in december 2017 verboden de Spaanse autoriteiten fonteinen met geel water en andere politieke statements met die kleur.
Merce zegt dat ze al jaren voor onafhankelijkheid was, maar pas in 2012 in actie kwam. ‘Ik geloof sterk in onafhankelijkheid en ik zal er alles aan doen. Elke keer als ik word geconfronteerd met de onderdrukking door de Spaanse regering, wil ik meer onafhankelijkheid. Hoe hard ze ook roepen dat onze beweging inzakt: het is niet waar. Integendeel. We worden alleen maar meer door ze aangemoedigd.’
Hoe gaat dit aflopen?
Ik kan niet voorspellen hoe dit afloopt. Geen enkele deskundige, journalist of zelfs burger kan dat. We moeten ook niet vergeten dat er tussen de onafhankelijkheids- en Tabarniasupporters een enorme groep mensen zit die zijn stem nergens vertolkt ziet. En dat Catalanen die tegen een zelfstandig Catalonië zijn, vinden dat ze prima Spaans én Catalaans kunnen zijn.
En de demonstratie van Tabarnia? Die zal waarschijnlijk niks veranderen. Als het doel van de Tabarnezen is om de soms absurde argumenten van de onafhankelijkheidsbeweging aan het licht te brengen, dan slagen ze daarin. Maar tegelijkertijd zien we dat hun spot leidt tot meer polarisatie. De kloof in de samenleving is niet te overbruggen met een grap. Wat mijn land wel nodig heeft? Verbinding, de dialoog, een genuanceerd debat.
Dit artikel is voor De Correspondent geschreven en werd vertaald uit het Engels door Hans Pieter van Stein Callenfels. Met dank aan Correspondentlid Willem Huisman-de la Fuenta voor het meelezen.
Meer lezen?
Kijk of lees: Als Catalonië een land wordt, splijt dit dorp in tweeën
Als Catalonië onafhankelijk wordt van Spanje, loopt de grens dwars door het dorp San Rafael del Río. Wat doet die spanning met de vijfhonderd inwoners? Voelen zij zich speler of speelbal? Aflevering 2 van Brieven over De Brug.
Spanje is ontevreden. Maar de straat opgaan wordt lastig
Vijf jaar na het ontstaan van de massale Spaanse protestbeweging 15M wordt er in Spanje nauwelijks meer gedemonstreerd. Sinds een jaar staan hier namelijk flinke boetes op. Kan dat zomaar in een Europees land? En hoe geven de Spanjaarden uiting aan hun onvrede nu aan de straat opgaan een prijskaartje hangt?
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
