De nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten legt voor de komende jaren vast welke bevoegdheden de AIVD en MIVD hebben en hoe ze die mogen gebruiken. Die bevoegdheden gaan ver. De diensten mogen bijvoorbeeld internetkabels aftappen en daarbij ook informatie van onschuldige burgers vergaren en analyseren.

Dit noemen tegenstanders van de wet het ‘sleepnet.’ Ook mogen ze als de wet in werking treedt computers van burgers hacken als ze daarmee bijvoorbeeld dichter bij terroristen kunnen komen.

Het is volkomen terecht dat over deze wet een brede maatschappelijke discussie is ontstaan. Het is daarbij goed om te weten wat de argumenten zijn van de voor- en tegenstanders van de wet. In theorie helpt je dat op 21 maart een afgewogen keuze te maken, al hebben beide kampen goede argumenten.


Voor: De huidige wet is niet meer van deze tijd

De Nederlandse inlichtingendiensten zijn op dit moment gebonden aan een De nieuwe wet geeft de AIVD en MIVD een aantal nieuwe bevoegdheden. De meest besproken nieuwe bevoegdheid is de mogelijkheid om

De verouderde wet geeft de AIVD en de MIVD de bevoegdheid heel gericht communicatie van kabels af te tappen en uit de ether te plukken. Op dit moment mogen de diensten ook ongericht ethercommunicatie aftappen, zoals van satelliettelefoons. Inmiddels verloopt vrijwel al het communicatieverkeer via glasvezelkabels, van telefonie tot internet.

De AIVD dat terroristische berichten en cyberaanvallen vrijwel allemaal via de glasvezelkabels ons land binnenkomen. Omdat ze nu ‘alleen traditionele inlichtingenmethoden als volgen, observeren, het opvangen van telefoongesprekken uit de ether en van radioverkeer’ mag toepassen, zegt de AIVD informatie mis te lopen.

Ook de MIVD wil toegang tot de kabels. onder meer om de activiteiten van piraten in Somalië in de gaten te houden, of om inlichtingen te verzamelen over milities in Mali, waar Nederlandse strijdkrachten zijn gestationeerd.

Paul Abels, hoogleraar inlichtingenstudies aan de Universiteit Leiden, vertelt waarom een nieuwe wet nodig is. ‘Om in staat te blijven bedreigingen voor de nationale veiligheid tijdig te onderkennen, is het noodzakelijk dat de bijzondere bevoegdheden van de diensten gelijke tred houden met de mogelijkheden die “de vijanden” hebben,’ stelt Abels.

De meeste voor- en tegenstanders zijn het erover eens dat de huidige wet verouderd is en gemoderniseerd moet worden. De twist richt zich vooral op de noodzakelijkheid van sommige bevoegdheden en hoe ver die mogen gaan, en wie de diensten controleert.


Voor: Er komt meer toezicht op de inlichtingendiensten

Als de AIVD en MIVD bepaalde willen inzetten, moet op dit moment respectievelijk de minister van Binnenlandse Zaken of Defensie toestemming geven.

Achteraf worden de diensten gecontroleerd door de onafhankelijke CTIVD, de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. De adviezen van de CTIVD zijn echter niet bindend.

Met de nieuwe wet wordt het toezicht uitgebreid. De (TIB) gaat vooraf toetsen of de diensten een bepaalde bevoegdheid mogen inzetten. Als deze commissie nee zegt, dan moeten de diensten zich daaraan houden.

Volgens het kabinet wordt hiermee voorkomen dat de AIVD en MIVD hun bevoegdheden misbruiken. Daarnaast voldoen de inlichtingendiensten met dit uitgebreide toezicht aan het

Hoogleraar Abels waarschuwt dat het toezicht met deze wet misschien zelfs te ‘overdadig’ is en de creativiteit en slagkracht van de diensten in de weg staat. ‘Zij moeten wel in staat blijven de strijd aan te gaan met zware dreigingen. Dan kan een al te sterke bureaucratisering belemmerend gaan werken.’

Bij de tegenstanders van de nieuwe wet bestaan twijfels over de samenstelling van de TIB. Het kabinet heeft bijvoorbeeld Ronald Prins voorgedragen als inhoudelijk expert.

In het verleden werkte hij bij de AIVD; tot 1 januari dit jaar was hij directeur van cybersecuritybedrijf Fox-IT, een bedrijf dat veel met de diensten samenwerkt. Hij heeft deze wet Hoe onafhankelijk zal hij opereren?

Onderzoeker David Korteweg van burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom vraagt zich af hoe effectief de TIB zal zijn. ‘Het is afwachten of de TIB voldoende tegenwicht biedt tegen mogelijke druk door de minister en de diensten,’ licht hij telefonisch toe.

Vooral bij de zogenoemde is de kans op politieke inmenging volgens Korteweg aanwezig. Elke vier jaar schrijft het kabinet met dit document voor wat de diensten moeten onderzoeken en wanneer dat moet gebeuren.

Vervolgens wordt het elk jaar geëvalueerd. ‘De politiek zal zich er tegenaan gaan bemoeien op welke onderwerpen de diensten zich moeten richten,’ voorspelt Korteweg.


Tegen: De wet leidt ertoe dat onschuldige burgers in de gaten worden gehouden

Dit is het meest heikele punt en komt ook terug in de naam voor de wet die in de discussie is blijven hangen: de sleepwet.

Tegenstanders stellen dat de AIVD en MIVD met deze nieuwe wet een sleepnet kunnen uitgooien over ons dataverkeer, waarin niet alleen informatie van verdachten blijft hangen, maar ook van onschuldige burgers.

Toezichthouder CTIVD ‘Waar sprake is van het in grotere hoeveelheden verzamelen, ontvangen en verwerken van gegevens, is (...) ook sprake van grotere hoeveelheden van gegevens van personen en organisaties die géén doelwit van de diensten zijn. Dit leidt tot een groter risico op

Het kabinet bestrijdt het beeld van een sleepnet. In de nieuwe Wiv wordt gesproken van ‘onderzoeksopdrachtgerichte interceptie’. In gewone-mensentaal: de diensten moeten formuleren waar ze willen gaan zoeken - een exact doelwit is er nog niet.

Het is dus meer een richting. De onderschepte data moeten vervolgens zo snel mogelijk gefilterd worden. Alleen data die van belang zijn voor de vooraf opgestelde onderzoeksopdracht mogen bewaard worden. ‘Er is dan ook geen sprake van niet-gerichte interceptie,’


Tegen: De inlichtingendiensten zullen verzuipen in informatie

Wanneer de inlichtingendiensten hun werk naar de kabel verkassen, groeit onvermijdelijk de hoeveelheid informatie waarin zij dreigingen moeten vinden.

Technologiejournalist Joost Schellevis van de NOS dat in die groeiende hoeveelheid informatie ook een gevaar schuilt. ‘Zo’n veiligheidsdienst wil een speld in een hooiberg vinden,’ zegt hij, maar ze gaat zich ‘eerst bekommeren om hoe groot die hooiberg mag zijn’. Pas daarna gaan de diensten volgens Schellevis ‘discussiëren over hoe je die speld vindt.’

De AIVD stelt echter dat die hooiberg onvermijdelijk is om de gevaarlijke spelden eruit te kunnen vissen. In haar pleidooi om de kabel te kunnen aftappen, verwijst de geheime dienst naar ‘andere landen’, die hun wetten al hebben aangepast om dit mogelijk te maken.

Een voorbeeld is het Verenigd Koninkrijk, waar de inlichtingendiensten volgens de toezichthouder al van het verzamelen van grote hoeveelheden data.

En de gevreesde hooiberg wordt meteen na het bijeenschrapen van de data drastisch verkleind, schrijft toezichthouder CTIVD in haar ‘eindbalans’ van de nieuwe Wiv. ‘Naar verwachting zal bij het in bulk aftappen van de kabel ca. 98% van de getapte gegevens direct worden vernietigd, omdat op voorhand kan worden vastgesteld dat deze gegevens


Tegen: Bijzondere beroepsgroepen worden onvoldoende beschermd

Journalisten en advocaten hebben vaak contact met mensen die ook interessant kunnen zijn voor de inlichtingendiensten. De nieuwe wet biedt onvoldoende bescherming voor deze beroepsgroepen, zeggen belangenorganisaties. Communicatie zou in het ‘sleepnet’ kunnen komen, of computers en telefoons zouden kunnen worden gehackt.

‘Journalisten hebben anonieme bronnen nodig om misstanden boven water te halen,’ secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). ‘Deze nieuwe wet zorgt ervoor dat de veiligheid en anonimiteit van deze bronnen niet meer gegarandeerd worden.’

Oud-minister Ronald Plasterk, die de wet verdedigde in de Tweede Kamer, ‘Bij journalisten gaat het om de bescherming van het recht van de journalist dat zijn bronnen niet worden achterhaald (...) Er bestaat geen bijzondere bescherming voor een target om in vertrouwen met een journalist te kunnen communiceren.’

Desondanks mogen de inlichtingendiensten niet zomaar een journalist en zijn bronnen in de gaten houden. Hiervoor moeten zij eerst Als die groen licht geeft, mogen de diensten de journalist in eerste instantie maximaal één maand in de gaten houden. Maar toch: als daar iets uitkomt wat voor de diensten interessant is, bestaat voor journalisten het risico dat gevoelige gegevens over hun bronnen drie jaar bij de diensten worden bewaard. Dat staat

Ook advocaten, die wél een beschermde beroepsgroep vormen, maken zich zorgen over de nieuwe wet. De Orde van Advocaten is bang dat vertrouwelijke informatie van cliënten alsnog terecht kan komen bij de inlichtingendiensten. Sterker nog, de wet dat ‘in die communicatie met de advocaat mogelijk ook voor de inlichtingendiensten interessante informatie aangetroffen kan worden.’

In Nederland zal het voor advocaten zo’n vaart niet lopen, Gesprekken tussen een raadsman en zijn cliënt zal de AIVD volgens hem met rust laten, ‘opdat de cliënt, ook al is hij een target van de dienst, niet in zijn recht zal worden geschaad. Verdachten en andere procespartijen dienen een eerlijk proces te krijgen en in dit verband is van belang dat zij zich

En nu?

Lees hier wat er nog meer in de zogenoemde sleepwet staat In de discussie over de nieuwe wet gaat het vooral over de ‘onderzoeksgerichte interceptie’, het vermeende sleepnet. Maar er staat veel meer ingrijpends in. In dit stuk lichten wij drie bevoegdheden uit die meer aandacht verdienen dan ze nu krijgen: het hacken door de diensten; het doorzoeken van al die bakken informatie; en de toegang tot databases van bedrijven en organisaties. Sleepwet? Vier cruciale inzichten over de wet voor de geheime diensten