Beste,

Het lijkt wellicht wat vreemd om als correspondent Extremisme over memes (grappig bedoelde internetplaatjes) en complottheorieën te schrijven. Ik had deze verhalen dan ook niet gepland toen ik aan deze serie begon.

Wat wél op mijn to-dolijst stond: een aantal verhalen over de ideologische wortels van extreemrechts en -links. Ik dacht eraan over denkers zoals de Italiaanse fascist Julius Evola te schrijven. Of over de Nouvelle Droite, de Franse neofascistische intellectuele beweging die in de jaren zestig werd opgericht. Of over de marxistische schrijver Antonio Gramsci en de Duitse nazi-econoom Gregor Strasser, die zowel bij links als rechts nog steeds worden gelezen.

Interessant allemaal, nodig ook om hun gedachtegoed te kennen, maar ook een beetje saai om iedere denker in een wat schools verhaal te behandelen. Ik bedoel: we zijn niet de

Gaandeweg deze serie kwam ik er ook achter dat je met name nieuwe bewegingen niet kunt doorgronden als je een aantal andere fenomenen niet uitpluist. Die fenomenen zijn: complottheorieën en beeldtaal/symboliek. Met andere woorden: welke verhalen vertellen ze, hoe geven ze die vorm en hoe verspreiden ze die?

Complottheorieën zijn belangrijk omdat een aantal daarvan prominent figureren in het denken van rechts-populistische en -extremistische Een aantal van die thema’s, in het bijzonder dat een linkse elite doelbewust de Europese beschaving vernietigt, keren telkens in andere Bij links zijn er ook zeker complotten, maar veel ervan worden tegenwoordig evengoed door rechts gedeeld (zoals de afkeer tegen multinationals en banken).

De beeldtaal en symboliek zijn belangrijk, ten eerste omdat die veel zeggen over de inspiratiebronnen van radicalen en extremisten. Jonge socialisten en communisten gebruiken de beeldtaal uit de Sovjet-Unie, met grappige plaatjes van Stalin, of hullen zich in ouderwetse revolutionaire taal. Zie bijvoorbeeld deze memes van de Facebookpagina

Sassy Socialist Memes verwijst hier naar de vossenjacht, waar Labourleider Jeremy Corbyn zich in het verleden tegen heeft uitgesproken. De vossenjacht wordt als een aristocratische hobby gezien.
Sassy Socialist Memes verwijst hier naar de vossenjacht, waar Labourleider Jeremy Corbyn zich in het verleden tegen heeft uitgesproken. De vossenjacht wordt als een aristocratische hobby gezien.

Deze meme van Sassy Socialist Memes gebruikt de populaire Spongebob Squarepants als template.
Deze meme van Sassy Socialist Memes gebruikt de populaire Spongebob Squarepants als template.

Lenin, Friedrich Engels en Karl Marx in een modern jasje.
Lenin, Friedrich Engels en Karl Marx in een modern jasje.

Jonge rechts-radicalen en -extremisten grijpen terug op middeleeuwse en Germaanse symbolen (hierover komt spoedig een verhaal) zoals runen, kruisvaarders en noordse mythologische figuren. Of ze eigenen binnen sommige internetculturen populaire beelden toe, zoals Pepe the Frog en Feels Guy. Of ze flirten met nazi- en holocaustthema’s.

Een meme die ik in een Nederlandse discussiedraad op 4chan (/polder/) aantrof.
Een meme die ik in een Nederlandse discussiedraad op 4chan (/polder/) aantrof.

Het meest interessante vind ik hoe deze beelden en theorieën strategisch worden ingezet. Soms gebeurt dat uit volle overtuiging, omdat mensen erin geloven en de wereld Soms gebeurt dat uit politieke of economische motieven en dan hebben we het al snel over nepnieuws. En soms worden die beelden en theorieën verspreid omdat ze grappig zijn of lijken, en dan gaat de discussie al snel over memes en hoe serieus

Als je mijn verhalen tot nu toe hierover hebt gelezen, weet je dat ik denk dat we zowel die complottheorieën als de memes die door radicalen en extremisten worden gebruikt wel degelijk serieus moeten nemen.

Twee antisemitische voorbeelden

over memes en ironie begon bijvoorbeeld met de meme van Le Happy Merchant.

Le Happy Merchant toont een karikatuur van een Joodse handelaar die via list en bedrog geld verdient.
Le Happy Merchant toont een karikatuur van een Joodse handelaar die via list en bedrog geld verdient.

Na publicatie stuurde cultureel historicus en nationalismedeskundige Joep Leerssen mij onderstaande afbeelding toe.

Het is een sticker die hij in 2005 van een lantaarnpaal plukte van een rechts-extremistische actiegroep. Hier zien we in de linkerbovenhoek zowaar Le Happy Merchant. Deze meme heeft dus een veel langer verleden dan ik dacht. En ook een zeer giftig verleden.

Een ander voorbeeld kwam naar boven tijdens de Bondsdagverkiezingen in Duitsland vorig jaar. Hier zie je hoe een complottheorie als meme wordt ingezet.

Op 19 september stuurde de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) deze vraag de wereld in: ‘Weet je nog…? Oudejaarsnacht…!

Op de foto zien we een blonde vrouw, te midden van donkere mannen. De vraag verwijst naar de beruchte oudejaarsnacht van 2015-2016, waarbij in Keulen ongeveer duizend vrouwen  Deze foto en vraag van het AfD appelleren aan de angst van mensen voor ‘rapefugees’, vluchtelingen die erop uit zouden zijn om Duitse (en Europese) vrouwen te verkrachten.

Onderzoekers van het Digital Forensics Research Lab (DFR Lab) hebben de herkomst van Er is van alles mis mee.

De achtergrond is een foto die op het Tahrirplein in Caïro is gemaakt, tijdens de demonstraties tegen het bewind van president Hosni Mubarak in 2011. De oorspronkelijke foto toont verslaggeefster Lara Logan, die daar is aangerand. De vrouw op deze foto is echter Danica Thrall, een model dat erin gefotoshopt is.

De foto is afkomstig uit kringen van neonazi’s: ze is een still van een filmpje op LiveLeak over de onderwerping van Europa door Joden. De maker of makers verwijzen erin naar ZOG, oftewel de Zionist Occupied Government, een antisemitische term die verwijst naar de complottheorie over de Joodse wereldoverheersing.

DFR Lab stelt dat de post niet zo’n groot bereik had, maar dat een politieke partij dit beeld verspreidt laat zien waar sommigen in die partij hun inspiratie vandaan halen en aan welke gevoelens ze appelleren tijdens de verkiezingscampagnes.

Wat kun je de komende tijd van mij verwachten?

Ik ben nog steeds met de Volkskrant hard aan het werk om de radicaliserende werking van De afgelopen weken hebben we een paar hbo- en mbo-klassen onze software op hun computer laten uitvoeren. Die software voert een aantal zoekopdrachten uit op YouTube en volgt de aanbevelingen. Spoedig ga ik de data analyseren. Tips en hulp zijn altijd welkom.

Er komt nog een verhaal over de liefde van radicaal- en extreemrechts met middeleeuwse en Germaanse symboliek en waarom we dat ook niet moeten afdoen als grappig of onschuldig. Voor een aantal historici is de hernieuwde belangstelling in (en misbruik van) hun vakgebied reden om een offensief te beginnen om de middeleeuwen uit handen van radicaal- en extreemrechts te houden.

En er komen nog een paar kleine memeverhalen aan waaronder een uitgebreide analyse van in welke contexten een aantal onder rechts-extremisten populaire memes voorkomen en een verhaal over de memecultuur in Nederland bij zowel links als rechts.

Tot slot werk ik aan een aantal zomerverhalen. Het belangrijkste op dit moment gaat over een van de belangrijkste ontwikkelingen binnen kunstmatige intelligentie: deep learning. Waarom proberen we met computers het brein na te bootsen? En kan dat wel? Is het brein eigenlijk een computer?

Wat willen jullie weten over kunstmatige intelligentie en deep learning?

Ook wil ik nog een onbekende held portretteren. Ik zit te denken aan Guido van Rossum, naar mijn mening een van de meest onderschatte Nederlanders. Hij ontwikkelde de computertaal Python, waar tegenwoordig miljoenen mensen mee werken en is binnen de softwarewereld een grootheid, maar bij het grote publiek volstrekt onbekend.

Maar misschien hebben jullie ook nog goede suggesties? Van welke techneut zou je eens een mooi portret willen lezen?