Onder druk wordt alles vloeibaar, in de hoogste nood weet de Europese Unie altijd een compromis in elkaar te flansen. Al is het vaak met lapmiddelen die de mankementen niet echt verhelpen, de Europese wagen kan dan weer even voort.

Dat is wat ik doorgaans denk, wanneer doemprofeten voor de zoveelste keer de ondergang van de Europese Unie voorspellen. Ook nu we aan de vooravond staan van de Europese top van de Waarheid over de migratiekwestie.

Zeker, op een kleine week van het moment suprême lijken de spanningen en tegenstellingen alleen maar op te lopen en doen er alleen schijnoplossingen de ronde. Weinig kans dat de Europese leiders er écht uitkomen. Maar de bedachte schijnoplossingen zullen voldoende zijn om de mensen die het conflict voor politiek gewin opstoken in staat te stellen de overwinning te claimen.

De diepe tegenstellingen

Het zijn twee ministers van Binnenlandse Zaken die zout hebben gestrooid in een al jaren etterende wonde. Allereerst de Beierse CSU-leider Horst Seehofer. Hij heeft bondskanselier Angela Merkel een ultimatum gesteld. Tenzij zij op de Europese top een andere oplossing uit de hoge hoed tovert, wil hij aan de Duitse grens migranten terugsturen die eerder in een ander EU-land zijn geregistreerd.

Seehofer meent dat dit gerechtvaardigd is omdat niet werkt. De basisregel is dat vluchtelingen asiel moeten aanvragen in het eerste EU-land waar ze voet aan de grond zetten. In praktijk proberen ze vaak door te reizen. En ze terugsturen lukt meestal niet.

In 2017 diende Duitsland in totaal verzoeken in aan landen als Italië om asielzoekers terug te nemen. Maar daarvan hebben slechts een dikke zevenduizend tot daadwerkelijke terugkeer geleid.

Een Duitse Alleingang en de invoering van grensbewaking zouden de solidariteit en het vrije verkeer in de EU fundamenteel aantasten

Daarom wil Seehofer ze met harde hand aan de grens rechtsomkeert laten maken. Voor Merkel is dat onacceptabel. Een Duitse Alleingang en de invoering van grensbewaking door Duitsland zouden de Europese solidariteit en het vrije verkeer binnen de EU fundamenteel aantasten. Als Seehofer wil doorzetten, zal ze haar njet uitspreken, wat waarschijnlijk tot de val van haar kabinet leidt en tot het einde de aloude alliantie tussen de CDU en de CSU.

Seehofer speelt dit spel om de anti-immigrantenpartij Alternative Für Deutschland de wind uit de zeilen te houden in de aanloop naar de verkiezingen in Beieren dit najaar. Veel inhoudelijke redenen voor zijn blufpoker zijn er niet. De aantallen asielzoekers zijn in de EU in 2017 scherp gedaald, vergeleken met het jaar ervoor.

Zo dreigt verdeeldheid over deze kwestie de ongekroonde koningin van Europa ten val te brengen. Maar niet alleen in Duitsland, ook in de hele Europese Unie fungeert ze als splijtzwam. De Italiaanse regering bekijkt de kwestie precies omgekeerd als Seehofer. Niet de gebrekkige uitvoering van de Dublin-regel is het probleem, het is de regel zélf die van tafel moet. Want die legt een onevenredige last op de schouders van landen als Italië, waar de meeste vluchtelingen aankomen.

Daarom pleit Italië al jaren voor herverdeling van asielzoekers over de EU-landen. Maar de discussie daarover zit muurvast door weerstand van vooral Oost-Europese landen.

Rouwdouwer Matteo Salvini, de nieuwe Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken van is niet van plan zich bij deze patstelling neer te leggen. Zijn missie is ervoor te zorgen dat Italië niet langer het ‘vluchtelingenkamp van Europa’ is. Als de andere EU-landen weigeren migranten over te nemen, sluit hij gewoon de Italiaanse havens voor boten met vluchtelingen.

Schijnoplossing 1: Dublin versterken in plaats van afschaffen

Goed, dat zijn zo ongeveer de contouren van het conflict. Welke plannetjes zijn er in omloop om het tot een vreedzaam einde te brengen?

In haar zoektocht naar het compromis dat haar regering kan redden, de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk om in het weekend een informele bijeenkomst met te beleggen. Hij weigerde, uit vrees dat een bijeenkomst met een deel van de club bij de rest kwaad bloed zou zetten. Daarna benaderde ze commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, die wel toehapte.

Zijn kabinetschef Martin Selmayr maakte alvast waar de aanwezige regeringsleiders zondag hun tanden in kunnen zetten.

Het is goeddeels het bekende werk. Uitbreiding van de Grens- en Kustwacht tot tienduizend man in 2020, om de Europese buitengrenzen te bewaken. Versterking van de met de Libische kustwacht, om te zorgen dat migranten de oversteek over de Middellandse Zee niet wagen. Intensivering van de hulp aan Noord-Afrikaanse landen bij het bewaken van hun grenzen, om het aantal mensen dat Europa weet te bereiken verder te laten dalen.

Wat wél nieuw is, zijn de voorgestelde maatregelen om te zorgen dat asielzoekers niet meer rondreizen door Europa. Als ze zich niet aan de verplichting houden in het land te blijven dat verantwoordelijk is voor hun asielaanvraag, kunnen ze sancties verwachten. Ook bepleit het document verscherpte controles op bus- en treinstations en vliegvelden.

Het zijn duidelijk pogingen om Seehofer tegemoet te komen. Maar in Italië werkten die juist als een rode lap op een stier. De Italianen vonden dat het plan er louter op gericht was een uitweg te vinden uit de kersverse Duitse crisis, in plaats van tegemoet te komen aan het morele appèl van Italië om solidariteit te tonen met de landen die de zwaarste lasten dragen.

Daarover had de tekst inderdaad niets nieuws te melden. Er stond weinig anders in dan dat de hervorming van ‘Dublin’ hoge prioriteit heeft en een ‘effectief solidariteitsmechanisme’ moet bevatten. Ideeën over hoe een uitweg te vinden uit de impasse ontbraken.

Schijnoplossing 2: ontschepingsplatforms in de regio

Ook in een andere gelekte tekst, van de Europese top die 28 en 29 juni gehouden wordt, staat niets over herverdeling van asielzoekers. Behalve dan tussen vierkante haken een veelzeggend Dublin’.

Het is een harde waarheid: geen mens heeft een idee over een oplossing voor de al jaren slepende controverse over deze herverdeling.

Uit de conceptconclusies die uit de omgeving van Raadsvoorzitter Donald Tusk komen spreekt opnieuw dat de EU alle troeven zet op het buiten de deur houden van vluchtelingen, zolang de EU-staten het niet eens worden over de verdeling.

Daartoe heeft Tusk ook een nieuw ideetje: ‘regionale ontschepingsplatforms’, waar de bokken van de schapen, de economische migranten van de echte vluchtelingen worden gescheiden.

Daar zouden mensen uit op de Middellandse Zee onderschepte boten naartoe gebracht moeten worden. ‘Regionaal’, daar moeten we ons vermoedelijk Noord-Afrikaans bij voorstellen.

Het idee is: als ze weten dat ze toch teruggestuurd worden, zullen mensen de gevaarlijke tocht over zee niet maar aanvaarden, maar rechtstreeks naar deze centra gaan.

Maar waar moeten die eigenlijk komen? De tekst noemt geen landen, maar in de media circuleerde onder andere Tunesië.

In 2017 liet Tunesië vluchtelingenkampen met geweld ontruimen. Op nieuwe kampen zit het land helemaal niet te wachten

Alleen: wil dat land dat zelf eigenlijk wel? Tunesië ontving tijdens de Libische burgeroorlog een miljoen vluchtelingen. Driehonderdduizend daarvan zaten in het Choucha-kamp in de woestijn nabij de Libische grens. In 2013 verliet de VN-vluchtlingenorganisatie UNHCR het kamp. Er bleven mensen wonen tot de Tunesische regering het in juli 2017 Op nieuwe kampen zit de Tunesische regering

Dat zei de Tunesische ambassadeur bij de EU nog eens luid en duidelijk tegen de Belgische krant Le Soir. ‘De vraag is enkele maanden geleden al gesteld aan onze regeringsleider tijdens een bezoek aan Duitsland, en ze is gesteld door Italië, en het antwoord is duidelijk: nee.’

Hij legde ook uit waarom: ‘Wij hebben de capaciteiten noch de middelen om deze asielcentra te organiseren. Wij lijden al veel door wat er zich afspeelt in Libië, wat overigens een gevolg is van een Europese actie.’

‘Het is een weinig realistisch idee’, zegt ook de goed ingevoerde journalist van Refugees Deeply aan de telefoon vanuit Lesbos. Daar ziet hij met eigen ogen dat dergelijke kampen ‘een sterke negatieve invloed hebben op de omgeving’.

Het zou betekenen dat Tunesië tienduizenden mensen moet opvangen. De meeste daarvan zullen geen recht hebben op asiel. Die moeten dus worden teruggestuurd naar de landen van herkomst, een nogal zware opgave.

Alleen een ‘extreme prikkel’ zou volstaan om de Tunesische of Albanese regering (ook dat land is genoemd, door de Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz) te overtuigen: heel veel geld voor Tunesië of de belofte van een EU-lidmaatschap voor Albanië.

Van meer dan een kleinschalig experiment met Tunesië zal het niet komen, denkt Howden. Maar dat is genoeg voor Salvini om een overwinning te claimen. Hij kan dan de Italiaanse havens dichthouden voor reddingsboten van hulporganisaties en hen naar de ‘ontschepingsplatforms’ verwijzen.

Schijnoplossing 3: grenzen dicht

Op Wereldvluchtelingendag gaf de Syrische vluchteling en danser Ahmad Joudeh, afkomstig uit het verwoeste Palestijnse vluchtelingenkamp Yarmouk in Damascus, een voor het Europees Parlement.

Achteraf sprak ik met Europarlementariër Kati Piri (PvdA), die Joudeh had uitgenodigd. Tusks idee lost niets op, zei ze. Want wat doe je met de mensen van wie in de ‘ontschepingscentra’ blijkt dat ze wél recht hebben op internationele bescherming? Die zul je over de EU-landen moet verdelen.

‘Dat is de crux’, zegt Piri. ‘Dat kunnen we al drie jaar niet oplossen. Dat het belangrijkste interne probleem van de EU – hoe nemen we allemaal onze verantwoordelijkheid? – nog niet is beantwoord in de concept-Raadsconclusies, maakt mij niet hoopvol dat er een oplossing komt.’

Intussen is het de oplossing van de Horst Seehofers en Viktor Orbáns van deze wereld die de toon van het debat bepaalt: grenzen dicht. Een schijnoplossing, zegt Piri. ‘Als zij hun grenzen dichtgooien, zitten Italië en Griekenland met een probleem en dan is voorbij. Want dan gaat iedereen zijn grenzen dichtdoen. Dat betekent het einde van de Europese Unie zoals we die nu kennen.’

Zover zal het niet komen, denk ik. Seehofer claimt de ideeën over het bestrijden van het doorreizen van asielzoekers als overwinning, Salvini zal nog wat morren over het gebrek aan solidariteit, maar presenteert de ontschepingsplatforms vervolgens als zijn grote zege.

Dat het beide schijnoplossingen zijn en de roep om een gezamenlijke Europese oplossing nog altijd onbeantwoord blijft, is van later zorg. Zolang beide beeldbepalers maar politiek gewin kunnen halen uit het oppoken van de angst voor horden migranten.

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in