Vanaf het witte strand van Camusdarach, aan de dunbevolkte westkust van Schotland, kun je op heldere dagen in de verte een strook land zien liggen in zee: wat zoiets betekent als scherpe rand.

Het kleine eiland (met zijn 31 vierkante kilometer is het ongeveer even groot als Vlieland) wordt door veel nationalistische Schotten als voorbeeld gezien voor goed gelukt zelfbestuur, een scenario dat wellicht voor heel Schotland op zou kunnen gaan.

Tussen Eigg en Schotland lopen veel parallellen – ware het niet dat Schotland nog altijd bij het Verenigd Koninkrijk hoort en onder de regering in Westminster valt, terwijl Eigg nu zijn eigen bonen dopt in plaats van bestuurd te worden door een landeigenaar op afstand.

Een Duitse eigenaar van een Schots eiland

Tot eind jaren negenig werd het lot van de eilanders bepaald door de grondeigenaar van het eiland; doorgaans iemand van het vaste land die weinig ophad met de manier van leven op Eigg.

Toen de laatste eigenaar – een Duitse artiest en zelfverklaard professor die zich Maruma noemde – het eiland in 1996 op stel en sprong van de hand deed zonder dat er iets van zijn plannen terecht was gekomen, hadden de bewoners van Eigg het met hun

Zo ontstond het plan voor een overname door de gemeenschap. Met crowdfunding werd de 1,5 miljoen pond ingezameld om het eiland te kunnen kopen.

Wat er sindsdien gebeurde op het eiland, is niets minder dan een revolutie. Na eeuwen zuchten onder de grillen van de landeigenaren hadden de Eiggers het nu zelf voor het zeggen.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

Op Eigg bleef het maar ‘ze’ in plaats van ‘we’

Maggie Fyffe stond als secretaris en ex-voorzitter van de Isle of Eigg Heritage Trust, die het eiland bezit, vooraan bij de gezamenlijk gekochte onafhankelijkheid.

Fyffe, nu 69 jaar, vertelt dat ze op Eigg ook na de overname nog moeite hadden met het idee van onafhankelijkheid. ‘De eerste paar jaar nadat we Eigg hadden gekocht, spraken de mensen steeds over ‘ze’ in plaats van ‘we’. Die omschakeling duurde even.’

Nu, ruim twintig jaar later, gaat het goed met Eigg, zegt ze. Het aantal inwoners is verdubbeld tot bijna honderd. Volwassenen die op Eigg opgroeiden zijn teruggekeerd om gezinnen te stichten en bedrijven op te zetten.

Wat het inhoudt om onafhankelijk te zijn, leren de bewoners al doende, zegt Fyffe. Onzekere energievoorziening van lawaaiige dieselgeneratoren behoort tot het verleden: eigendom van de gemeenschap, levert constante stroom van zonnecellen, windturbines en waterkracht, sporadisch afgewisseld door accu’s.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

Wat Schotland zou kunnen leren

Net als Eigg, maar dan op grotere schaal, heeft Schotland altijd te maken met crises veroorzaakt door invloeden van buitenaf. Maar tot de Schotten op het vasteland is nog niet doorgedrongen dat ze door collectief optreden het heft in eigen handen kunnen nemen.

Een voorbeeld: tijdens de financiële crisis verloor Schotland bijna twee belangrijke nationale symbolen: De regering in Londen voorkwam met een bail-out dat ze omvielen, maar beide banken kwam erna onder Londense controle.

Ondanks de gekrenkte trots en financiële verliezen van Schotten die hun geld aan de banken hadden toevertrouwd, leidde de val niet tot revolutie in Schotland. In Ierland, dat onder toezicht van het IMF kwam te staan, leidde het wel tot hervormingen in de democratie.

Ierland heeft nu nog altijd gekozen jury’s die zich kunnen bemoeien met het overheidsbeleid. Hun meest recente overwinning was de aanpassing van de abortuswetgeving.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

‘Doe alsof dit van ons is’

Schotse activisten dromen van zo’n dergelijke invloed van burgers op hun openbaar bestuur zoals in Ierland of op Eigg.

Zoals Robin McAlpine, directeur van Common Weal, Schots voor commonwealth (gemenebest). Zijn organisatie is erop gericht ideeën voort te brengen voor een sociaal progressieve (al dan niet onafhankelijke) regering in Schotland.

Common Weal is een van de organisaties die zich in oktober 2016 verenigden als en die streven naar meer macht voor het volk. De leuze: ‘Act as if we own the place’. Het collectief trekt nu, vier jaar na het onafhankelijkheidsreferendum en twee jaar na de brexit, behoorlijk wat publiek. Bij een bijeenkomst in Glasgow afgelopen juni waren ongeveer vijfhonderd betalende bezoekers, die de bijeenkomst blijkbaar verkozen boven een middagje shoppen, van de zon genieten of WK-wedstrijden kijken.

‘Wat we nodig hebben is een uitwisseling van ideeën, geen vuistgevecht tussen politici’

McAlpine dat men eerst de Brexit geregeld wil hebben voordat er weer over onafhankelijkheid kan worden gesproken. En zelfs dan zullen de nee-stemmers uit 2014 alleen op andere gedachten kunnen worden gebracht door harde feiten, concrete plannen, uit het leven gegrepen voorbeelden, denkt hij.

‘Wat we nodig hebben is een uitwisseling van ideeën, geen vuistgevecht tussen politici. Het gaat erom dat wij onderling met elkaar praten, in de kroeg, op het werk, thuis, in de winkel’, zegt hij.

Onlangs kwam Common Weal met een lijvig plan genaamd: Hoe richt je een nieuw land op. Het bevat gedetailleerde praktische beschrijvingen van hoe Schotland van een eventuele ja-stem in het referendum tot officiële onafhankelijkheid kan komen. Zo’n praktische handleiding ontbrak in de aanloop naar het referendum in 2014, toen 55 procent van de bewoners tegen losmaking van het Verenigd Koninkrijk stemde.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

Waarom het shite is om Schots te zijn

Maar voor onafhankelijkheid is meer nodig. En dat is lastig, want politieke desinteresse raakt zo’n beetje aan de kern van wat het inhoudt om Schots te zijn. In een veel aangehaalde passage uit Trainspotting, de drugsovergoten zwarte komedie die tot Schotlands werd uitgeroepen, geeft hoofdpersoon Renton af op de kleinzielige politieke houding van zijn landgenoten.

‘Het is shite om Schots te zijn! Wij zijn het laagste van de laagste. Het uitschot van de klote-aarde! Het meest ellendige, miserabele, slaafse, zielige afval dat ooit over de beschaving werd heen gescheten. Sommige mensen haten de Engelsen. Ik niet. Het is gewoon een stelletje sukkels. Wij, daarentegen, zijn gekoloniseerd door een stelletje sukkels.’

Wat opvalt in zijn tirade is dat hij de oorzaak van de ondermaatse Schotse ambitie volledig bij de Schotten zelf legt. En hoe pijnlijk ook, hij heeft gelijk. Alle Schotten weten diep van binnen dat ze meer zeggenschap over hun eigen leven zouden kunnen hebben.

En toch geven ze, inclusief ikzelf (een Schot), liever de schuld aan anderen, meestal de Engelsen. We zijn gewend te verliezen – veldslagen, banken, land, scheepswerven, kolenvelden, voetbalwedstrijden. En die gewoonte is moeilijk te doorbreken.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

Nog een eiland in de verkoop

Toch is er ook in Schotland wel iets aan het veranderen. Feit is dat 432 landeigenaren de helft van alle grond in Schotland bezitten. Toen Schotland in 1999 een eigen parlement kreeg, werd een wet ontworpen die bepaalt dat de plattelandsbevolking het eerste recht heeft op land dat te koop wordt aangeboden.

De Schotse regering wil dat tegen 2020 een 400.000 hectare in handen is van de gemeenschap

Hieruit kwamen verschillende overnames door de gemeenschap voort, die stuk voor stuk gepaard gaan met verhalen van verhoogde autonomie. De Schotse regering wil dat tegen 2020 een miljoen acres (400.000 hectare) in handen is van de gemeenschap, zodat er meer lokale controle zal zijn en meer democratische verantwoording.

Recent kocht de gemeenschap voor 4,4 miljoen pond het eiland Ulva, aan de westkust, dat vergelijkbaar is met Eigg maar veel minder permanente bewoners heeft. Daarmee is het doel weer wat dichterbij gekomen.

Maar van grootschalige landhervorming, zowel op het platteland als in de stad, is nog geen sprake. Mijn Schotse landgenoten, die zich in de toekomst wellicht over onafhankelijkheid mogen uitspreken, hebben nog een lange weg te gaan.

Dit artikel is voor De Correspondent geschreven en door Laura Weeda vanuit het Engels vertaald.

Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt
Uit het project ‘The Isle of Eigg’ door Charles Delcourt

The Isle of Eigg Fotograaf Charles Delcourt heeft Eigg sinds 2016 meerdere malen bezocht nadat hij een vrouw over het eiland hoorde vertellen in een café. Met zijn analoge camera zonder zoeker tracht hij de sfeer op het eiland vast te leggen. Doordat Delcourt de mensen voor zijn camera in de ogen kan kijken is er een interessante interactie zichtbaar. Bekijk hier het hele project

Meer lezen?

In Ierland wordt de democratie opnieuw uitgevonden. Met dank aan 99 studenten, truckers en andere gewone burgers Het referendum vrijdag in Ierland over een versoepeling van de abortuswet is een schoolvoorbeeld van democratische vernieuwing. Het was er nooit gekomen zonder een unieke samenwerking tussen 99 willekeurig gekozen burgers. Lees het verhaal van Patrick hier terug Wat Ierlands ‘ja’ voor abortus ons leert over de toekomst van de democratie De democratie wordt bijna nergens uitgevoerd zoals ze ooit bedoeld was. Ierland liet afgelopen week zien hoe het wel kan: 99 willekeurig gekozen burgers zorgden er samen voor dat de bevolking voor abortus mocht stemmen. Lees het verhaal van Patrick hier terug