/dc-useruploads-images/cca336952515458f9c071b64e39907eb.png)
Wie ergens aankomt, is ook ergens vandaan vertrokken. Dat vergeten we nog weleens, als we het in Europa over migratie hebben.
Wie ergens aankomt, is ook ergens vandaan vertrokken. Dat vergeten we nog weleens, als we het in Europa over migratie hebben.
We spreken maar al te vaak over één kant van het verhaal: de kant van de aankomst. Van mensen die op ons, Europa, afkomen.
Veel minder horen we over die andere kant: de kant van het vertrek. Waar komen deze mensen vandaan, en waarom willen ze daar weg?
Hierom ben ik bijna een jaar geleden in Nigeria – het grootste Afrikaanse vertrekland van migranten naar Europa – gaan wonen. Om die andere kant van migratie beter te begrijpen.
Ik schreef inmiddels al over allerlei factoren die mensen vanuit hier naar Europa doen reizen – van het utopische beeld van Europa tot familiedruk, van armoede tot mensenhandelnetwerken. Maar één heet hangijzer heb ik nog vrijwel buiten schot gelaten.
De Nigeriaanse politiek.
Het falende Nigeriaanse politieke systeem als reden om een beter leven te zoeken in Europa.
Nu is dat een heet hangijzer, omdat kritiek op Afrikaanse politiek uit mijn mond – die van een witte, westerse journalist – al snel wijsneuzerig overkomt. Moralistisch, paternalistisch, neokolonialistisch zelfs. Alsof ik zou weten ‘hoe het hoort’ – een democratie met bijna 200 miljoen mensen runnen.
Maar er daarom maar niet over schrijven, is ook niet goed. Want dan laat ik een cruciaal deel van de werkelijkheid buiten schot. Of om een variant te gebruiken op de virale woorden van mijn collega Rutger Bregman: het er niet over hebben, is een beetje alsof ik het op een conferentie voor brandweermannen niet over vuur heb.
Dit verhaal gaat dus over vuur.
Want wanneer je beter snapt hoe het politieke systeem in Nigeria voor grote groepen mensen faalt, snap je beter waarom mensen hier weg willen, snap je beter waarom dat zo moeilijk te veranderen is, én snap je beter waarom de beloftes van Europese politici over migratie vaak als kaas op een drumstel slaan.
De ideale hoofdpersoon in een verhaal over het falende politieke systeem
Maak kennis met: Sunny Ofehe.
Een politieke vluchteling uit Nigeria, die al bijna een kwarteeuw in Nederland woont, en nu naar zijn geboorteland is teruggekeerd om de politiek in te gaan.
Oorspronkelijk ging ik hem volgen om een stuk te maken over hoe migranten als Ofehe, die jarenlang aan de rafelranden van de Nederlandse samenleving hebben geleefd, terugkeren naar hun geboorteland als mensen die het gemaakt hebben – en zo het beeld versterken dat Europa één groot land van melk en honing is.
Maar inmiddels weet ik: Ofehe is de hoofdpersoon in een véél groter verhaal.
Ik volgde Ofehes campagne bijna een jaar, en kreeg een uniek inkijkje in hoe politiek in Nigeria – het grootste en machtigste land van Afrika – precies werkt. Zijn verhaal laat ons zien hoe je in deze democratie van 84 miljoen geregistreerde kiezers macht vergaart. En waarom de meeste Nigerianen geen greintje vertrouwen hebben in hun volksvertegenwoordiging of in hun kansen iets te veranderen aan het systeem.
Op campagne met Sunny Ofehe
Voor we op die grote vragen komen, nog even terug naar die simpele vraag: Sunny wie?
Sunny Ofehe ontvluchtte Nigeria begin jaren negentig. Als studentenleider was hij zijn leven onder de militaire junta niet zeker. Hij zat tien jaar in de illegaliteit in Nederland voor hij eindelijk als politiek vluchteling erkend werd. Sindsdien woont hij met zijn vrouw en vier kinderen in een rijtjeshuis in Rotterdam.
Maar nu is hij terug in Nigeria. Met een missie: gouverneur worden van zijn geboortestaat Delta.
Dat is niet zomaar gedaan. Want om gouverneur te worden moet je in Nigeria – net als bijvoorbeeld in de Verenigde Staten – eerst door de voorverkiezingen van je partij komen: de primaries. Daarin stemmen enkele duizenden partijvertegenwoordigers, zogenoemde delegates, op hun favoriete kandidaat. Vergelijk het met de Nederlandse partijcongressen waar de lijsttrekker wordt gekozen. Wie de meeste stemmen krijgt van de partijvertegenwoordigers, wordt de officiële kandidaat.
Ofehe wil de kandidaat worden van het All Progressives Congress, of APC: de huidige regeringspartij. Samen met de People’s Democratic Party, of PDP, is het de enige partij in Nigeria die er echt toe doet.
Om te zorgen dat de partij hem kiest, staat Ofehe nu, in juli 2018, midden in het regenseizoen, op een doorweekt grasveld achter een basisschool in zijn deelstaat. Op repeat schalt een nummer dat veel te zonnig klinkt voor deze druiligere dag: ‘The man for the people, Comrade Sunny Ofehe! The man for Delta State, Comrade Sunny Ofehe!’
Vandaag had hét grote evenement moeten worden, om aan de partij te laten zien dat deze ‘man voor het volk’ duizenden kiezers op de been kan krijgen. Maar de opkomst valt tegen – als het regent, veranderen de wegen in Delta in onbegaanbare modderstromen.
Toch stapt Ofehe het podium op, in een wit gewaad met zijn eigen gezicht erop. Want de mensen die zich wél een weg door de modder hebben weten te banen, zijn eigenlijk zijn belangrijkste publiek: het zijn de chiefs, chairmen en partijbonzen die een fourwheeldrive kunnen betalen. En dat zijn precies de mensen die Ofehe voor zich moet winnen in deze voorverkiezingen.
‘Ik word elke dag wakker in een stad die Rotterdam heet, en huil om onze deelstaat’, begint Ofehe. Kalm, met cadans, dwingt hij de aandacht af. ‘Wij zijn de staat die Nigeria tot een van de grootste exporteurs van ruwe olie ter wereld heeft gemaakt. Maar wat ik om me heen zie, is armoede, falende instituties, amper onderwijs, gebrekkige gezondheidszorg. En dat kan allemaal worden toegeschreven aan slecht leiderschap. Aan corrupte politiek.’
Vergeet niet: Ofehe praat hier tot de mensen die aan het hoofd staan van dit slechte leiderschap en die corrupte politiek. Zijn woorden zijn gewaagd, en tekenen hem: hij gelooft dat hij met het beste verhaal, en de beste oplossingen, verandering in het systeem kan brengen.
Maar hoe moeilijk dat is – júíst als je kritiek hebt op het systeem – zal Ofehe in de maanden die volgen nog gaan merken. Want al ben je nog zo idealistisch, activistisch en dapper als Sunny Ofehe, er zíjn nogal wat redenen om sceptisch te worden over de Nigeriaanse politiek.
Reden voor scepsis 1. Voor je de democratie in mag, moet je eerst langs de monarchie
In Nederland ga je als politicus naar de koning als je je ontslag indient, in Nigeria is de koning Ofehes eerste campagnestop.
Ogheneovo Ekwe II JP – met zijn prachtige koralen kroon – is de traditionele leider van het Iyede-rijk, het gebied waar Ofehe vandaan komt. De koning heeft tien jaar geleden een beroerte gehad en kan daardoor nauwelijks spreken. Een woordvoerder spreekt namens hem, bijgestaan door een gigantische ivoren hoorn.
Het woord van deze koning heeft nog steeds veel gewicht in de moderne Nigeriaanse samenleving. Wie een verkiezingsstrijd wil winnen, moet eerst zijn steun hebben.
Waarmee we direct de eerste horde tegenkomen voor wie iets wil veranderen in de Nigeriaanse politiek. Wie überhaupt kans wil maken om mee te doen in dit systeem, moet de zegen krijgen van een niet-democratisch verkozen monarch, die al tientallen generaties op de troon zit.
Wat zeg ik, van niet-democratisch verkozen monarchen. Meervoud.
In de week dat ik met de campagnekaravaan van Ofehe meereis, bezoeken we tig koningen. Want elk gebied, elk dorp, elke stam heeft in Nigeria een eigen troon.
Nu wil ik niet zeggen dat het afgelopen moet zijn met de traditionele machtsstructuren in Nigeria. Zeker niet – het zijn vaak de enige functionerende staatsstructuren die mensen hebben. Maar het idee dat een democratie naar westers model zomaar naar deze context geëxporteerd kan worden – dat doet weer aan die kaas en dat drumstel denken.
Ofehe doet in Nigeria mee in een politiek systeem dat weliswaar procedureel een democratie is, maar zo toegankelijk is als een Zwitserse bankkluis. De oeroude traditionele machtsstructuren hebben een nieuw, hip, democratisch jasje aangekregen. En wie profiteert is de nieuwe economische elite, die precies doorheeft hoe ze dit deels-oude-deels-nieuwe systeem naar haar hand kan zetten.
Reden voor scepsis 2. Of je het nu corruptie of traditie noemt: geld bepaalt alles
Het paleis wordt verbouwd, dus de Iyede-koning ontvangt Ofehe en zijn campagneteam in een piepklein, stoffig kamertje dat al vol is voordat er iemand naar binnen stapt: een paar grote banken tegen de muren laten een twee-kuiten-breed gangetje open dat eindigt bij een salontafel waar je overheen moet stappen om voor de koning te kunnen knielen.
Die salontafel staat in no time vol met flessen Hennessy, Chatelle Napoleon, Johnny Walker Red Label, palmwijn en Guinness. Want als je een koning bezoekt, breng je drank mee.
Drank én geld.
Volgens de Nigeriaanse gastvrijheidstradities ontvang je een gast thuis altijd door een kolanoot te breken. De harde, bittere vrucht wordt door de oudste man in de ruimte gezegend, partje voor partje. En terwijl de partjes worden rondgedeeld, spreken de gasten hun dank uit voor de ontvangst. Die dank gaat vaak gepaard met een stapeltje bankbiljetten. Dat is een statussymbool: de drager van de kolaschaal roept luid door de kamer wie welk bedrag neerlegt. Hoge bedragen worden met instemmend gebrom ontvangen. Supporting kola wordt dit genoemd.
Als de kolanoot is gedeeld, verdwijnt een van de vrouwen van koning Ogheneovo met handenvol verkreukelde biljetten naar de keuken – ter waarde van, schat ik snel, zo’n 100.000 naira, ruim vijf keer het minimummaandloon in Nigeria. Pas nu kan het échte gesprek beginnen.
Met mijn westerse blik zie ik hier iets wat je smeergeld kunt noemen: Ofehe en zijn entourage leggen stapels geld neer om vervolgens de steun van de koning te vragen voor hun politieke campagne. ‘Ik kan bij mijn westerse sponsoren niet aankomen met de mededeling dat ik 100.000 naira heb besteed aan supporting kola bij een koning’, erkent Ofehe later. ‘Ze zullen het niet begrijpen: “Kola? En jij wilt corruptie bestrijden?” Maar in onze cultuur kom je nooit met lege handen op bezoek. Dat heeft niet met corruptie te maken, maar met traditie.’
Hoe je het ook noemt, in Ofehes kielzog leer ik al snel dat de cultuur van het geven nauw verweven is geraakt met het ontvangen van politieke steun. Kolanoot na kolanoot benadrukt hij bij zijn gastheren – koningen, chiefs, partijleiders – dat het bedrag dat hij neerlegt klein is, maar dat ze hem daar niet op moeten beoordelen.
‘Want ik ben nog een jonge man, en ik heb nog nooit een staatsambt bekleed of een bedrijf gehad in dit land.’ Met andere woorden, legt Ofehe ’s avonds aan het eten grinnikend uit, ‘ik heb nog nooit de mogelijkheid gehad om grote hoeveelheden geld te stelen.’
En dat brengt ons bij het grootste probleem van Ofehe: geld.
Politiek in Nigeria is namelijk (en de vergelijking met de VS dringt zich hier weer op) een kwestie van geld. Om kans te maken op een politiek ambt, moet je een sponsor met diepe zakken hebben. Een Godfather, die je financieel steunt en je gedurende je verdere loopbaan uit de wind houdt. In ruil, uiteraard, voor de touwtjes achter de schermen.
Maar Ofehe heeft geen Godfather. Al zou Ofehe mensen wíllen omkopen, hij heeft het geld domweg niet.
‘Ik vergeet nooit dat ik een keer moest tanken voor alle auto’s van mijn beveiligers en dat ik ineens zag dat er nog minder dan 1.000 naira op mijn rekening stond! Mijn vrouw kon gelukkig snel wat overmaken. Ik heb een screenshot gemaakt van mijn saldo, want ik dacht: als ik ooit gouverneur word, gaat niemand dit geloven.’
Als ik Ofehe net leer kennen, is hij ervan overtuigd dat hij de partijbonzen met zijn kwaliteiten kan overtuigen hem te steunen. ‘Ik zorg dat het over de inhoud gaat, niet over hoeveel geld ik voor ze meebreng’, zegt hij dan. Maar naarmate de maanden voorbijgaan, zie ik de twijfel bij hem toenemen – nemen ze hem wel serieus, zo zonder geld? ‘Soms hoor ik ze denken: deze jongen denkt dat dit Nederland is. Zo werkt politiek hier niet. He didn’t even drop anything.’ Het is pijnlijk om Ofehes desillusie te zien groeien.
Ter compensatie van zijn grote geldgebrek drukt Ofehe zijn gesprekspartners telkens op het hart dat zijn internationale netwerk in de toekomst wél voor geld kan zorgen. In zijn campagne-entourage bevinden zich een paar Nederlanders: twee eigenaren van familiebedrijven in de transportsector, een gepensioneerde cafébaas, een marketingconsultant. Hij presenteert hen als de ‘CEO’s van Nederlandse multinationals’ – als symbolen, om te laten zien dat hij het grote geld straks naar Delta kan brengen.
Reden voor scepsis 3. Wie macht heeft, kan de regels steeds veranderen óf gewoon valsspelen
We spoelen twee maanden vooruit, naar 5 september 2018. Ofehe is uit Nederland ingevlogen voor het kopen van zijn officiële inschrijfformulieren voor de voorverkiezingen van zijn partij. Kopen, ja. Want meedoen aan de voorverkiezingen kost – wederom – geld.
En niet zo’n beetje. Voor het papiertje om zich in te schrijven heeft Ofehe 5,5 miljoen naira bij elkaar moeten sprokkelen, zo’n 13.500 euro. Een totaal potsierlijk bedrag als je bedenkt dat een Nigeriaan die het minimumloon verdient er twintig jaar voor zou moeten werken.
Maar Ofehe is, met hulp van vrienden en kennissen in Nederland, klaar voor die gigantische financiële horde. Denkt hij.
Want als hij die woensdagochtend in september de krant openslaat, ziet hij tot zijn stomme verbazing een advertentie van zijn eigen APC-partij. Daar staat het, zwart op wit. De partij heeft gisteravond besloten dat het inschrijfformulier geen 5,5 miljoen naira kost, maar – hou je vast – 22,5 miljoen naira. Meer dan 55.000 euro. Of: honderd jaar werken voor een minimumloon.
En o ja, deadline voor het inleveren van het formulier is de woensdag erop.
De normaal zo welbespraakte Ofehe begint te stotteren als hij me later over dit moment vertelt. ‘Ik was… ik was… op z’n zachtst gezegd… Ik wilde het liefst het APC-hoofdkantoor inlopen en iedereen die ook maar iets met deze beslissing te maken had voor z’n kop schieten.’
De volgende ochtend wordt hij thuis uitgenodigd bij een van de hoogste partij-ambtenaren. ‘Al héb je het geld, ik adviseer je dat formulier niet te kopen’, drukt hij Ofehe op het hart. Het zou geldverspilling zijn, want de beslissing over wie de APC-kandidaat voor Delta wordt, zou allang zijn genomen. Achter gesloten deuren. De voorverkiezingen zijn er alleen nog voor de vorm.
‘Ik was woest’, zegt Ofehe. ‘Na al die moeite… En dan niet eens een eerlijke kans?’
Nee, Ofehe krijgt geen eerlijke kans. En dat is exemplarisch voor de Nigeriaanse politiek: wie macht heeft, zet degenen die die macht bedreigen buitenspel. Door de regels tijdens het spel te veranderen. Of door gewoon vals te spelen.
Wie mee wil doen in dit systeem, moet het spel meespelen
Geen wonder dat Nigerianen sceptisch zijn over hun politiek – en over hun eigen mogelijkheid om iets te veranderen in hun land. Voor je überhaupt je naam op een stembiljet krijgt, moet je de monarchen voor je winnen, bakken met geld meebrengen, je idealen verkopen aan een Godfather. En zelfs al lukt dat je allemaal, dan kom je erachter dat je meedeed aan een gelopen race, waarin de winnaar allang van hogerop is bepaald.
Je zou er gillend gek van worden.
Of, als je Sunny Ofehe heet, je spant een rechtszaak aan. In zijn woede over de gemanipuleerde voorverkiezingen (‘Het toppunt van illegaliteit!’) besluit hij zijn partijtop aan te klagen. Maar na wat tegenslagen die hij ‘de Nigeriaanse factor’ noemt (vertraagde vluchten, afwezige rechters, versnelde procedures) ziet hij de kosten van de zaak keihard oplopen. Plus: hij is toch al te laat om de voorverkiezingen tegen te houden.
En zo wordt Ofehe een schim van de man die ik volgde op campagne – de man die overtuigd was dat hij verandering in de Nigeriaanse politiek kon brengen. Hij besluit zich aan te passen aan het systeem en trekt zijn aanklacht in.
Wanneer hij eind september weer een podium beklimt in zijn geboortestaat Delta, is het naast de gedoodverfde gouverneurskandidaat Great Ogboru. Als Ogboru wint, zo is afgesproken, krijgt Ofehe een goede positie in de deelstaatregering. Zo zal hij nog íéts van zijn agenda voor Delta kunnen doorvoeren en behoudt hij de goodwill van de partij. Ofehe laat al zijn verkiezingsposters en billboards weghalen – en vervangen voor de beeltenis van Ogboru.
‘Je zult medeplichtig moeten worden tot je een bepaalde positie bereikt’, zucht Ofehe diep, als ik begin dit jaar koffie met hem drink. ‘Ik kwam alleen met mijn kwaliteiten. Maar in de Nigeriaanse politiek is dat niet genoeg. Het is geen fijne boodschap, maar je móét het spel meespelen. De politieke muur is hier dikker dan de muur van Jericho – erdoorheen breken is bijna onmogelijk. Tenzij je doet of je een van hen bent.’
Maar is doormodderen in dit systeem dan niet opportunistisch, vraag ik hem. Waarom stopt hij er niet helemaal mee? ‘De mensen die het slechtst af zijn in deze maatschappij zijn de mensen die nooit water bij de wijn hebben gedaan. Stoppen betekent al helemaal geen verandering.’
Hij schudt zijn hoofd. ‘Er is hier geen democratie.’
Hij herhaalt de zin, bijna lachend. ‘Er is hier geen democratie.’
Geen wonder dat Nigerianen sceptisch zijn over verandering in hun land
Als je Nigerianen vraagt wie ze vertrouwen, scoren ‘politieke partijen’ het allerlaagst, op de voet gevolgd door ‘de politie’, ‘de overheid’ en ‘het parlement’. De enige instantie die wél veel vertrouwen heeft onder de Nigeriaanse bevolking, is ‘de kerk’.
Ofehes politieke reis laat zien dat het niet zo gek is dat velen de moed opgeven dat er in hun land iets gaat veranderen, of dat zij daar enige invloed op kunnen uitoefenen. Vertrekken, in plaats van thuis te blijven bidden voor verandering, is dan misschien niet zo’n vreemde keuze.
Waarmee we aanbeland zijn bij een antwoord op de vraag die zoveel leden me het afgelopen jaar hebben gesteld: waarom proberen al die Nigeriaanse migranten niet om vooruitgang te boeken in hun eigen land?
Ofehe toont ons: omdat het politieke systeem ondoordringbaar is, en de status quo koste wat kost in stand wordt gehouden door een kleine groep machthebbers.
Ik heb al veel kritiek geuit op het Europese migratiebeleid, en zal dat ook blijven doen. Maar het vuur dat mensen wegdrijft van hun huis, is dit systeem, waarin bijna geen mogelijkheden zijn om iets te veranderen.
De voorgekookte kandidaat waar Sunny Ofehe voor moest wijken, leed begin deze maand in de gouverneursverkiezingen in Delta trouwens een enorme nederlaag. De winnaar werd de zittende gouverneur Ifeanyi Okowa.
Ondanks het feit dat hij in een reeks corruptieschandalen verwikkeld is.
Meer lezen?
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
