Wat Theresa May en Donald Tusk delen: minachting voor de volksvertegenwoordiging

Beste,

Als de vermoeidheid toeslaat, valt soms het decorum weg en ontsnapt ons iets wat laat zien hoe we werkelijk over zaken denken.

Aan het eind van een lange avond van moeizame onderhandelingen op de Europese top over uitstel van de Brexit, vroeg een journalist aan Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, of de Britse parlementariërs die het uittredingsakkoord blijven afwijzen een plek in de hel verdienen. Dat was immers de plek waar mensen thuishoren die de Brexit hadden voorgesteld, had Tusk eerder gezegd, zonder enig plan voor hoe die uit te voeren.

‘Volgens onze paus is de hel nog steeds leeg’, antwoordde Tusk. ‘Dat betekent dat er nog veel plek is.’

In de perszaal weerklonk luid gelach. ‘Ik denk dat dit het goede moment is om de persconferentie te besluiten’, zei de woordvoerder. ‘Ga niet naar de hel’, riep Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, nog.

Een grapje – moet kunnen, toch? Het heeft er echter alles van dat zijn opmerking meer was dan een kwinkslag, dat ze weergeeft wat Tusk, Juncker en vele andere Europese regeringsleiders werkelijk denken: dat Britse parlement moet gewoon luisteren en instemmen met het enig mogelijke akkoord. Ze hebben geen alternatief.

Aan de kant van het Britse volk?

Dat was precies de boodschap die de Britse premier Theresa May op de avond voor de Europese top in Brussel ook bracht aan de Britten. Ze gaf het parlement een veeg uit de pan en schaarde zich aan de kant van het Britse volk.

‘Jullie zijn de politieke spelletjes en obscure procedurele gevechten zat’, zei ze. ‘Jullie willen dat het over en uit is met deze fase van de Brexit. Ik ben het daarmee eens. Ik sta aan jullie kant.’

Het was een ongekende schoffering van de volksvertegenwoordiging. Want als er een instantie is die kan claimen voor de wil van het volk te staan, is dit het parlement, niet de premier.

Bovendien vindt volgens een recente peiling slechts 18 procent van de Britten dat er moet gebeuren wat May voorstaat: vertrekken uit de EU met de huidige deal. Dan pakken ze nog liever hun biezen zonder deal (27 procent) of onderhandelen ze over een ander akkoord (21 procent).

In dat licht is de uitspraak ‘ik sta aan jullie kant’ nogal potsierlijk.

Geen alternatief. Of toch?

Je kunt vinden dat de Britten dwaas, verdeeld en hoogmoedig zijn, dat ze op de blaren op hun billen moeten zitten die zijn veroorzaakt door de brand die ze zelf hebben aangestoken. Toch blijft het voor een democraat een pijnlijk gegeven dat May en de andere Europese leiders eendrachtig een deal erdoor proberen te duwen waarvoor zowel bij het Britse volk als in hun parlement zo weinig steun bestaat.

Er is geen alternatief. Dat was de boodschap die Europese leiders een voor een brachten op de rode lopers en de sociale media. Het was slikken of stikken, het was het huidige uittredingsakkoord aanvaarden of zonder de deal uit de EU vallen.

‘Over de Brexit moeten we duidelijk zijn tegenover onze Britse vrienden, onszelf en onze volkeren’, twitterde de Franse president Emmanuel Macron aan het begin van de top. ‘Er kan niet heronderhandeld worden over het terugtredingsakkoord. In het geval van een negatieve Britse stemming gaan we naar een no deal.’

Macron: ‘Over de Brexit moeten we duidelijk zijn tegenover onze Britse vrienden, onszelf en onze volkeren. Er kan niet heronderhandeld worden’

Aanvankelijk leek het er ook op dat de ‘EU27’ de zaken op scherp wilde zetten. Het Verenigd Koninkrijk zou, waarschuwde Tusk voorafgaand aan de top, alleen enig uitstel krijgen als het parlement volgende week alsnog zou instemmen met de deal.

Maar toen kregen sommige Europese leiders toch koudwatervrees. Ze realiseerden zich dat die voorwaarde de kans op een harde Brexit op 29 maart wel erg groot maakte. Want dat het vermaledijde Britse parlement in derde instantie alsnog zou instemmen met de deal, leek niet erg waarschijnlijk.

En daarom kocht de Europese Raad wat extra tijd. Het droomscenario voor de EU27 blijft dat de Britten volgende week toch instemmen met de deal. Dan krijgen ze tot 22 mei, de vooravond van de Europese verkiezingen, ‘technisch uitstel’, om alles in orde te brengen.

Maar als ze conform verwachting het huidige akkoord blijven afwijzen, krijgen ze tot 11 april denktijd. Uiterlijk die dag moeten ze beslissen of ze nog langer uitstel willen. Zo ja, dan moeten ze wel gewoon deelnemen aan de Europese verkiezingen.

Een prachtig voorbeeld van Europese creativiteit

Wie de opvatting huldigt dat de EU op de valreep altijd een noodoplossing weet te vinden, als de druk op de ketel maar hoog genoeg is, heeft hier een prachtig voorbeeld aan.

Aan de vooravond van de top schreef de Britse historicus Timothy Garton Ash een vlammend opiniestuk waarin hij de EU-leiders verzocht de Britten een laatste kans te geven.

Zij moesten, vond hij, de vraag in gedachte houden of de Europese Unie een unie van regeringen is of juist van burgers, volkeren en democratieën. In het tweede geval ‘moeten ze erkennen dat Mays regering het probleem is en niet de oplossing, en de burgers en de democratie meer tijd gunnen om een uitweg te vinden’. En dan zou de Britse volksvertegenwoordiging de kans krijgen om te zoeken naar een meerderheid voor een zachtere Brexit, hoopte de historicus.

Al zal Timothy Garton Ash dat zelf misschien anders zien, met de oplossing die ze uit de hoge hoed toverden, hebben de Europese leiders hem op zijn wenken bediend. Want als de Britten dat willen, krijgen ze die tijd.

Nu kun je zeggen: aan die extra tijd hebben ze niets. Want de Europese Raad heeft ook vastgelegd dat er aan het terugtredingsakkoord niets te heronderhandelen valt. Maar het zou niet voor het eerst zijn dat de factor tijd helpt stevige posities aan het wankelen te brengen.

Als die Britten in twee jaar al niet kunnen bedenken wat ze precies willen, helpt een half jaartje extra toch ook niet? ‘De Britten hebben meer dan tien jaar onderhandeld om toe te treden tot Europa. Het zal minstens even lang duren voor duidelijk wordt welke vorm hun vertrek zal aannemen’, zei historicus Mathieu Segers onlangs.

Extra tijd is er alleen als de Britten bereid zijn deel te nemen aan de Europese verkiezingen. Een optie die Theresa May afwees, maar het Britse volk volgens dezelfde enquête niet. Slechts 22 procent zei in dat geval zeker niet te zullen stemmen, terwijl 42 procent juist absoluut zeker was dat wél te gaan doen.

Nu maar hopen dat zowel May als Tusk hun minachting voor de volksvertegenwoordiging zullen afschudden en het Britse volk en parlement een ultieme kans zullen bieden om te voorkomen dat zij en wij in de diepte van een no deal-Brexit donderen.

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in