Altijd pijnlijk als een van je helden van zijn voetstuk valt. Met las ik ooit de memoires van Paul-Henri Spaak, Belgisch socialist en een van de founding fathers van de Europese Unie. Daarin schrijft hij dat de Europese eenwording voor hem ‘de triomf van de geest van samenwerking en de nederlaag van het egoïstische nationalisme’ betekende. Hij zag Europa als een beschavingsmissie, de verdediging van de democratie en de menselijke waardigheid.

Wellicht kwam Spaak tot zijn verheven ideeën na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Maar onlangs stuitte ik op waar hij in zijn memoires over zwijgt en die laat zien dat hij niet altijd opkwam voor de menselijke waardigheid.

Kort na de in maart 1938 decreteerde hij als minister van Buitenlandse Zaken dat er geen enkel visum mocht worden uitgereikt aan Oostenrijkers die zich gedwongen zagen hun land te verlaten.

België zag de Joodse vluchtelingen liever niet komen. In november 1938 besloot het 250 Joodse kinderen toe te laten. Maar andere Joden die de grens ‘illegaal’ probeerden over te steken werden door Judenfänger het land uitgezet.

Spaak zei op de ministerraad van 22 november 1938: ‘België heeft zijn plicht gedaan en kan in elk geval niet meer een groot aantal vreemdelingen ontvangen; dit in belang van de vreemdelingen die al langer in ons land wonen.’

De echo van Evian

Dit standpunt had België ook verkondigd op de grote vluchtelingenconferentie die in de zomer van 1938 plaatsvond in het Franse Evian. En het stond daar bepaald niet alleen in.

In Evian ‘sprak de ene afgevaardigde na de andere gloedvol over het verschrikkelijke lot van de Joden, om vervolgens de redenen op te sommen waarom zijn land helaas niet in de positie was om hulp te bieden’, schrijft Linda Polman in haar Niemand wil ze hebben. Europa en zijn vluchtelingen.

De argumenten van toen om geen vluchtelingen op te vangen, zijn precies dezelfde als nu

Zo ook Nederland. De Nederlandse afgevaardigde legde uit dat Nederland een traditie van gastvrij onthaal had, maar als klein land met een kwakkelende economie het verzadigingspunt had bereikt.

Polman opent haar indrukwekkende boek met Evian. De argumenten van toen om geen vluchtelingen op te vangen, zijn precies dezelfde als nu, betoogt ze: We hebben er al te veel. Ze hebben andere normen en waarden. Ze bedreigen de welvaart en de sociale cohesie.

Op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis in 2015 kwamen er naar schatting 1,3 miljoen migranten en vluchtelingen naar de EU. Dat zijn evenveel mensen, zo schrijft Polman, als het jaarlijkse aantal bezoekers van attractiepark Duinrell. Waren deze migranten en vluchtelingen evenredig verdeeld over de 28 EU-landen, dan hadden ze er elk 46.500 moeten ontvangen.

De Europese leiders meenden dat een verwoestende vloedgolf op hen afkwam. In de manier waarop ze praatten over ‘zwermen vluchtelingen’ ook de toenmalige VN-Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen ‘de echo van Evian’.

EU stopt operatie op zee

Afgelopen week klonk die echo wel heel luid en schril. De EU-ambassadeurs besloten inzet van schepen op de Middellandse Zee in het kader van de op te schorten. ‘EU stopt met redden van vluchtelingen op de Middellandse Zee’, de media.

Mensenrechtenorganisaties reageerden geschokt. Gauri van Gulik, Europees directeur van Amnesty International, tweette ‘Te midden van al het rumoer van de Brexit is dit het moment waarop de EU collectief en openlijk besloot om mannen, vrouwen en kinderen te laten sterven zonder enige reden. Populisme, toxische retoriek, racisme hebben gewonnen. Onze taak is dit om te draaien. Ik geloof dat we dat kunnen. Ik hoop dat we het zullen doen.’

Dan zal ze wel het gevecht met Matteo Salvini moeten aangaan, de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken. Hij weigert schepen met op zee geredde migranten toe te laten tot de Italiaanse havens.

Helemaal geen boten op zee, maar de missie is verlengd met zes maanden. Wonderlijk

De woordvoerder van de Europese Commissie zei woensdag in omfloerste taal het besluit te betreuren. Ze legde uit dat de lidstaten geen oplossing hadden gevonden voor de ontscheping van geredde migranten. Ze bedoelde: andere landen zijn niet bereid de schepen van Italië over te nemen. Daarom hebben ze maar besloten voorlopig helemaal geen boten de zee op te sturen.

Wel verlengden ze de missie met zes maanden. Wonderlijk. Een missie op zee zonder schepen. ‘Het is waar’, bevestigde de woordvoerder, ‘dat Operatie Sophia een maritieme operatie is, die zonder schepen niet in staat is haar mandaat uit te voeren.’

Ook Nederland ging akkoord. Al was het niet juichend. ‘We zijn natuurlijk teleurgesteld dat er geen consensus kon worden bereikt over structurele voortzetting van de operatie inclusief inzet van maritieme eenheden’, laat een woordvoerder van Buitenlandse Zaken weten. ‘Alleen een vliegtuig is niet genoeg. Daarmee wordt niet optimaal invulling gegeven aan het mandaat, namelijk: het verstoren van smokkelnetwerken. Hiervoor hebben we een structurele oplossing nodig. Daarom roept het kabinet de Europese partners op de komende maanden te gebruiken om tot een structurele oplossing te komen waarbinnen Operatie Sophia alle middelen tot haar beschikking heeft om te voldoen aan haar mandaat.’

Dat mandaat was voor het onderscheppen van boten van mensensmokkelaars. Mensen redden was bijvangst

Dat mandaat was, zoals de woordvoerder al prijsgaf, vooral het onderscheppen van boten van mensensmokkelaars. Mensen redden op zee was bijvangst.

Toch de EU zich in mei 2018 nog op de borst dat met Operatie Sophia niet alleen 143 mensensmokkelaars waren gepakt en 545 boten geneutraliseerd, maar ook 44.251 mensen gered.

Sindsdien bleef het stil. En dat is geen toeval. Matteo Villa van een Italiaanse denktank dat Sophia al in de zomer van 2018 was gestopt met reddingsacties op zee. Dat was niet toevallig kort nadat de nieuwe Italiaanse regering was aangetreden.

‘De beslissing van de EU haalt alleen maar een rookgordijn weg’, schreef Villa. Het maakt een beleid zichtbaar dat in praktijk al werd gevoerd.

Het rijk alleen voor de Libische kustwacht

Dat betekent niet dat er niets verandert. Nadat humanitaire organisaties zijn verjaagd door hun werk verdwijnen nu ook de EU-boten uit de Middellandse Zee.

Daar heeft de Libische kustwacht nu het rijk alleen. Operatie Sophia houdt wel vliegtuigen in de lucht die boten met migranten kunnen spotten, om dan de Libische kustwacht in te seinen. Ook gaat Sophia door met het trainen van de Libiërs.

Die brengen op zee onderschepte migranten terug naar het vasteland, waar ze worden vastgezet in detentiecentra. De gruwelijke omstandigheden in die centra zijn uitgebreid Marteling, verkrachting en afpersing zijn er schering en inslag. Nog in maart dit jaar een medewerker van Amnesty International hartverscheurende verhalen op over de onvoorstelbare wreedheid die migranten, opgesloten in deze kampen, ondergaan.

Net als bij Spaak verbloemen de mooie woorden soms een smoezelige werkelijkheid

In haar boek laat Linda Polman zien dat de samenwerking van de Libische kustwacht perfect past in het Europese beleid. In de ‘War against Migration’ probeert de EU deals te sluiten met alle landen langs migratieroutes. Landen ‘die Europa helpen migranten en vluchtelingen op afstand te houden, worden beloond met ontwikkelingshulp, militaire samenwerking, investeringen, handel en expertise’.

Bij al die deals heeft de EU de mond vol van mensenrechten en armoedebestrijding. De steun aan Libië ‘samenwerking op het gebied van migratie en het beschermen van migranten’. Maar net als bij founding father Spaak verbloemen de mooie woorden soms een smoezelige werkelijkheid. In de praktijk komt het geld direct of indirect terecht bij die met harde hand het vuile werk (het tegenhouden van migranten) opknappen.

EU: dit is vooruitgang

De EU is trots op de vruchten van haar antimigratiebeleid. Sinds 2015 is het aantal ‘irreguliere aankomsten’ sterk gedaald, van 1,3 miljoen naar 150.000 in 2018. ‘Meer vooruitgang in de laatste vier jaar dan in de twintig daarvoor’, de Europese Commissie onlangs.

Alleen verzwijgt de EU dat die ‘vooruitgang’ ook een schaduwzijde heeft. Het wordt echte vluchtelingen die oorlog en geweld ontvluchten de facto onmogelijk gemaakt Europa te bereiken. Velen van hen komen in Libische detentiecentra terecht, waar de omstandigheden gruwelijk zijn. En het percentage doden onder degenen die toch aan de oversteek weten te beginnen en aan de Libische kustwacht ontsnappen, is

Europa ontwikkelt beleid dat de dood accepteert als anti-migratie-instrument

In de slotzinnen van Niemand wil ze hebben citeert Polman de VN-mensenrechtenraad die in 2018 concludeerde dat ‘Europa een beleid heeft ontwikkeld dat impliciet of expliciet de dood accepteert als een effectief anti-migratie-instrument’.

De beslissing van afgelopen week bevestigt dat nog eens. Niemand wil ze hebben, niemand wil ze redden.

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in