Dit is de nieuwe generatie rechts-extremisten

Het begint een pijnlijke affaire te worden in Oostenrijk. Voordat de Australische schutter half maart vijftig mensen doodschoot in twee moskeeën in Christchurch, Nieuw-Zeeland, maakte hij 1.500 euro over naar Martin Sellner, de voorman van de Identitäre Bewegung Österreich.

Deze extreemrechtse beweging, die volgens tegenstanders uit jonge, goedgeklede ‘hipsternazi’s’ zou bestaan, blijkt ook nauwe banden te hebben met de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ), een coalitiepartner van de christendemocratische kanselier Sebastian Kurz. Volgens diezelfde media zou de kanselier zijn FPÖ-minister het onderzoek naar de banden tussen de schutter en de identaire beweging niet toevertrouwen en heeft hij geëist dat informatie over het onderzoek ook rechtstreeks aan hem wordt gerapporteerd. Het is nogal wat om je eigen minister zo te wantrouwen.

In Duitsland en Oostenrijk is een strafrechtelijk onderzoek gaande naar mogelijke criminele gedragingen van de extreemrechtse identitaire beweging, die in een aantal Europese landen actief is. Andere landen zullen waarschijnlijk nog volgen met een onderzoek. De schutter zou ook geld hebben overgemaakt aan de Franse Génération Identitaire en mogelijk nog twee Europese identitaire bewegingen, in totaal zo’n tweeduizend euro.

Waarom is dit nieuws belangrijk?

De identitaire beweging is een nog vrij nieuwe extreemrechtse groep waarin vooral veel jongeren actief zijn. Met opmerkelijke acties weet ze veel media-aandacht te genereren. De beweging is in steeds meer Europese landen te vinden, ook in Nederland.

Hoewel de identitairen geweld veroordelen, zijn sommige van hun denkbeelden zeer extreem. Dat heeft niet verhinderd dat deze denkbeelden, en in sommige gevallen de aanhangers, in enkele Europese landen een ingang hebben gevonden in rechts-populistische partijen, zoals het Rassemblement National, Alternative für Deutschland, de FPÖ dus en de Britse UKIP.

In Nederland lijkt er geen rechtstreekse organisatorische link te zijn tussen de identitaire beweging en politieke partijen. Wel is bekend dat een aantal intellectuelen die populair zijn bij de identitairen ook door de voorman van Forum voor Democratie worden gelezen en bewonderd.  Lees meer over die ideeën in dit stuk van Marijn Kruk.

Waar kun je de identitaire beweging van kennen?

Van hun acties en hun stijl. De bekendste actie was wellicht Defend Europe, in de zomer van 2017. Met een crowdfundactie haalden actievoerders zo’n twee ton op waarmee ze een boot konden huren. Daarmee probeerden ze op de Middellandse Zee ngo’s te dwarsbomen die daar reddingsacties uitvoerden voor vluchtelingen – volgens de identitairen een ‘taxiservice voor immigranten’. Met hulp van enkele populaire YouTubevloggers wisten ze veel aandacht te genereren, maar weinig voor elkaar te spelen. De boot kreeg pech en moest door een ngo geholpen worden.

Vorige zomer demonstreerden identitairen bij de Italiaans-Franse grens in de Alpen. Zij vormden daar een keten van mensen die probeerden te verhinderen dat immigranten illegaal de grens konden oversteken.

Andere acties zijn minder ambitieus, maar wel opvallend. Geregeld worden op bekende bezienswaardigheden, zoals de Brandenburger Tor in Berlijn en de Westminster Bridge in Londen, grote spandoeken uitgerold, meestal tegen het immigratiebeleid. De Nederlandse tak, Identitair Verzet, demonstreert bij scholen en moskeeën.

De identitaire beweging hanteert daarnaast een zeer herkenbare huisstijl in de kleuren geel en zwart met het lambda-teken, geïnspireerd door de film 300, die gaat over de slag bij Thermopylae tussen Sparta en Perzië (480 voor Christus).

Demonstraties gaan vaak gepaard met veel vlagvertoon. Ook maken de verschillende identitaire groepen in Europa handig gebruik van sociale media, zoals Facebook en YouTube, om veel aandacht te genereren voor hun acties. De gewone media halen ze meestal ook.

Hoe groot is deze beweging?

Goede vraag. Ik kan geen betrouwbare schattingen vinden, ook niet in studies die geheel gewijd zijn aan deze beweging. Er moeten honderden actieve leden zijn en nog veel meer sympathisanten. Mocht je meer informatie hierover hebben, dan hoor ik dat graag.

Oké, maar wat is nou precies de identitaire beweging?

Je hebt de organisatie en de ideologie. Ik laat je eerst de organisatie zien, aan de hand van een reis langs een Facebook-netwerk. Begin 2018 heb ik samen met een groep studenten van de Universiteit van Amsterdam het Facebooknetwerk van de identitaire beweging in kaart gebracht. We keken welke pagina’s onder de identitaire beweging vielen en welke andere pagina’s zij liketen. Dan krijg je dit overzicht.

De bolletjes zijn Facebookpagina’s, vaak van lokale afdelingen van de beweging of andere groepen. De links zijn de likes. Hoe groter het bolletje, hoe vaker die pagina een like heeft gekregen binnen dit netwerk.

Het is niet verwonderlijk dat het grootste bolletje het Franse Génération Identitaire is. Hiermee is het allemaal begonnen. Génération Identitaire is de opvolger van een aantal Franse groepen zoals de Jeunesses Identitaires en het Bloc Identitaire, die zich aan het begin van het vorige decennium vormden. De namen veranderen dus telkens, maar uiteindelijk, zo rond 2012 is de beweging zich Génération Identitaire gaan noemen.

Je ziet veel bolletjes, omdat er veel lokale afdelingen zijn. Zeker in Frankrijk, maar ook in Duitsland, zijn de identitairen regionaal georganiseerd. Normandië en Beieren hebben eigen afdelingen. Die decentrale opzet komt vooral voort uit ideologische motieven, maar daarover zo meer.

Sinds 2012 is het hard gegaan met de groei. Vanaf toen zijn er afdelingen opgericht in Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Tsjechië, Spanje, Italië, Nederland, België, Ierland, Canada en het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast zijn er nauwe banden met groepen in Zweden en de Verenigde Staten.

Er zijn warme banden met CasaPound, een vrij grote Italiaanse neofascistische beweging die via straatactivisme, sport en muziek jongeren aan zich wil binden. CasaPound laat geregeld van zich horen bij demonstraties en gevechten in stadswijken, bijvoorbeeld tegen de komst van immigranten.

In het netwerk is ook een link naar Arktos te zien, een Zweeds-Hongaarse uitgeverij. Die link is belangrijk. Arktos geeft boeken uit van de Nouvelle Droite en van de identitairen en vertaalt die ook zodat een nog groter publiek bereikt kan worden. Daarnaast onderhoudt Arktos nauwe banden met Amerikaanse publicatieplatforms, zoals Counter-Currents, waar vervolgens ook weer de identitairen een platform krijgen.

In de VS worden de identitairen in ieder geval opgemerkt in extremistische kringen. De beruchte neonazi en een van de leiders van de alt-right Richard Spencer noemt zichzelf sinds kort ‘identitarian’.

Deze internationale verspreiding is bijzonder. Er is eigenlijk maar één andere rechtse beweging die zo veel internationale vertakkingen heeft: Pegida. Het contrast met Pegida kan echter niet groter zijn. Daar waar Pegida oogt als een nogal losse verzameling van boze burgers, presenteert de identitaire beweging zich als een jonge, nieuwe generatie, die niet alleen maar demonstreert, maar ook actie onderneemt. Fris. Energiek. Net als de generatie van ’68 rebellerend, of, zoals ze zelf zeggen, counter cultural. Niet voor niets worden de identitairen door tegenstanders ook wel smalend ‘hipsternazi’s’ genoemd.

En wat is dan hun ideologie?

De identitairen beschouwen zich als links noch rechts en zijn in de kern een beweging die zich afzet tegen globalisering. Alles draait om identiteit en cultuur. Lokale cultuur, bijvoorbeeld. Wat betekent het om Normandiër te zijn, of Beier? Of nationale cultuur. Wat betekent het om Italiaan of Tsjech te zijn? En, heel belangrijk, identitairen zien zichzelf uitdrukkelijk als deel van de Europese beschaving. Een Franse identitair pocht net zo makkelijk met de verdiensten van het ancien régime als met de erfenis van de Griekse oudheid: beide zijn deel van zijn identiteit, al moeten de lokale en nationale verschillen in die Europese beschaving ook gekoesterd worden.

Identitairen willen, bot gezegd, die Europese beschaving ‘van vreemde smetten vrij’ houden. Dat betekent geen immigratie van non-Europeanen of zeer vergaande assimilatie, al is dat voor velen niet genoeg. Met die vreemde smetten wordt ook de Amerikanisering van het leven bedoeld. Het kapitalistische ethos dat vanaf de andere kant van de Atlantische Oceaan in ons leven is gekomen, moet weer verwijderd worden.

De identitaire beweging wordt vaak in verband gebracht met de Nouvelle Droite, de neofascistische intellectuele beweging die in de jaren zestig en zeventig in Frankrijk opkwam als reactie op de progressieve revolte van ’68. Schrijvers als Alain de Benoist probeerden lessen te trekken uit het progressieve succes.

De Benoist greep terug op het werk van de Italiaanse marxist Antonio Gramsci, die als gevangene in het fascistische Italië in de jaren dertig over het concept metapolitiek schreef. Gramsci was teleurgesteld over de uitgebleven revolutie van de arbeidersklasse. Die had materieel gezien genoeg redenen om in opstand te komen, maar zat cultureel nog muurvast aan onder andere het katholicisme, waardoor het revolutionaire vuur maar niet wilde ontbranden. Gramsci’s conclusie: alleen een gestage verandering van die culturele omstandigheden zou een wereldwijde arbeidersrevolutie op gang kunnen brengen.

De Benoist en zijn kameraden van de Nouvelle Droite omarmden de metapolitiek en probeerden, met geduld, het onbespreekbare bespreekbaar te maken. De geesten moesten langzaam rijp gemaakt worden voor het tegengaan van immigratie, het koesteren van de Europese diversiteit en eigenheid, het stopzetten van de Amerikanisering. Al het politieke geneuzel zou later wel komen.

Een andere belangrijke intellectueel die is voortgekomen uit de Nouvelle Droite, is Guillaume Faye. In 2001 publiceerde hij het boek Why We Fight: Manifesto of the European Renaissance. Dit boek zou de bijbel worden van de identitairen.

Faye pleit in dit boek, en in de rest van zijn werk, in alarmistische termen voor een wederopstanding van de Europese beschaving. Europeanen dreigen vervangen te worden door buitenstaanders die in groten getale het continent binnenkomen en, eenmaal hier gevestigd, meer kinderen krijgen. Europeanen hebben een gebrek aan ‘biologisch en etnisch bewustzijn’, aldus Faye, en dreigen een minderheid te worden in hun eigen landen.

De oplossing is wat Faye ‘archeofuturisme’ noemt: de bronnen en tradities van de Europese beschaving hervinden, afstoffen, oppoetsen en toekomstbestendig maken. Europeanen moeten hun Europese, nationale en lokale identiteit herontdekken. En daarvoor vechten. Niets minder dan ons bestaan zou hiervan afhangen.

In de identitaire beweging komen de ideeën van De Benoist en Faye samen. Net als De Benoist zijn identitairen niet vreselijk geïnteresseerd in politiek. Cultuur is belangrijk, actie en rebellie. Vandaar de in het oog springende demonstraties. Met Faye delen ze het alarmisme, de complottheorie van ‘omvolking’, dat de oorspronkelijke bevolking langzaam maar zeker, al dan niet met medewerking van linkse (Brusselse) elites, vervangen wordt door moslims, Afrikanen en Aziaten.

Wat zeggen de jongeren zelf over hun denkbeelden?

De identitairen leunen niet alleen op oude, soms al dode intellectuelen, maar produceren zelf ook geschriften en video’s waarin ze hun wereldbeeld uiteenzetten.

Een van de populairste boeken van dit moment, als we uitgeverij Arktos moeten geloven, is Generation Identity: A Declaration of War Against the ’​68ers van de Duits-Oostenrijkse Markus Willinger.

In dit filmpje wordt even kort de strekking van het boek geschetst. Net zo interessant als de inhoud is de hoge productiekwaliteit van de video, hij zou zo door een grote politieke partij gemaakt kunnen zijn.

YouTube

Willinger schrijft het volgende in de inleiding:

‘Wij jonge Europeanen zijn opgegroeid op een continent dat ons niet meer toebehoort. We hebben alleen maar een cultuur in verval gekend, onze volkeren op het einde van hun levens. We moesten de pogingen van onze ouders en grootouders weerstaan om ons te ontwortelen en ons tot individuen te maken, zonder enige identiteit. Ze willen dat wij ons erin verheugen dat Europa vergaat, dat we zijn nederlaag accepteren. Maar dat doen we niet. We verzetten ons.’

In deze toon gaat het hele boek verder. Het komt erop neer dat ‘wij’ (de generatie ’​68, waaronder ze gemakshalve hun ouders én grootouders scharen) de jongeren hebben verraden. Die hebben ze in deze wereld gezet zonder oriëntatiepunten, zonder geloof, zonder normen en waarden. Daarnaast zouden zij de deuren hebben opengezet voor massa-immigratie en multiculturalisme, waardoor we de toekomst voor deze generatie onmogelijk hebben gemaakt.

Dat klinkt allemaal somber, maar toch nog redelijk onschuldig?

Ja, dit is nog enigszins het nette en intellectuele verhaal waarmee de identitaire beweging naar buiten treedt. In de praktijk is deze beweging een stuk ruwer. Daar waar De Benoist nog een multiculturele samenleving accepteerde – het alternatief is gedwongen remigratie, genocide of beide – zijn veel identitairen duidelijk over wat voor beschaving ze willen: een witte. En als daar remigratie voor nodig is, liefst vrijwillig, zo nodig met dwang, dan zij het zo.

De ideeën van identitairen verschillen nogal per land of afdeling, maar iedere keer dat media infiltreren in groepen, duiken er aanhangers op die antisemitische uitspraken doen, die een onvervalste moslimhaat aan de dag leggen, de Holocaust goedpraten, die voor geweld pleiten of zelf geweld hebben toegepast.

De Britse Generation Identity kwam afgelopen zomer nog in de problemen toen bleek dat een van de prominente activisten een neonaziverleden had. Martin Sellner, de leider van de Oostenrijkse identitairen, was ‘in een vorig leven’ neonazi. En dat geldt voor meer aanhangers in Oostenrijk en Duitsland.

Hoe worden ze in verschillende landen door de autoriteiten gezien?

Met veel argwaan. In Duitsland en Oostenrijk wordt onderzocht of de identitaire beweging verboden moet worden. Vorig jaar probeerde het Oostenrijkse openbaar ministerie enkele leden te vervolgen wegens deelname aan een criminele organisatie, maar die poging liep stuk voor de rechter.

In Nederland wordt Identitair Verzet door de AIVD als rechts-extremistisch beschouwd en dus nauwlettend gevolgd. Overigens is de Nederlandse tak een buitenbeentje in de identitaire familie – de organisatie bestond al voordat ze zich met de identitaire beweging ging vereenzelvigen. Ze draagt bijvoorbeeld ook nog een ander logo, de omega.

En dan zijn er nog de vele banden tussen de identitaire beweging en rechts-populistische partijen. Dat kan betekenen dat er identitairen actief zijn binnen deze partijen, zoals bij de Oostenrijkse FPÖ, de Duitse AfD, het Britste UKIP en het Franse Rassemblement National. Daarnaast is er duidelijk overlap in denkbeelden. Zo vind je veel ideeën – over de Europese beschaving en identiteit, de ‘omvolking’, de wens tot een ‘blank’ Europa – terug bij Thierry Baudet en een deel van de achterban van het Forum voor Democratie.

Wat is de link met de Christchurch-terrorist?

Uit het manifest van de schutter bleek sympathie voor deze beweging. Lees hier mijn uiteenzetting van die ideeën in het manifest. Daarnaast is dus gebleken dat hij meer dan tweeduizend euro heeft gedoneerd aan een aantal identitaire groepen. Een belangrijkere overeenkomst is de omarming van het idee van ‘omvolking’. Het manifest van de schutter heette zelfs The Great Replacement.

Is die liefde wederzijds?

Dat weten we niet. Enerzijds hebben hebben de identitairen er tot nu toe nooit openlijk blijk van gegeven dit soort geweld te steunen. Anderzijds kun je ook betogen dat dit soort geweld het logische gevolg is van het alarmisme en de wens de ‘omvolking’ ongedaan te maken. Het verwijderen van bevolkingsgroepen om te komen tot Europese etnostaten zal nooit geweldloos kunnen zijn.

Zijn ze gevaarlijk?

Dat weten we niet. Officieel zweren ze geweld af, maar dat neemt niet weg dat sommige leden betrokken zijn of waren bij gewelddadige incidenten. NRC Handelsblad meldde deze week dat ook Nederlandse identitairen op vechttraining in het buitenland zouden gaan. Het zou daarin gaan om ‘man-op-mangevechten’. De trainingen zouden noodzakelijk zijn voor de ‘rassenstrijd’ die volgens sommige identitairen aanstaande is.

Het bestaan van deze kampen, vooral bedoeld voor ideologische vorming en internationale samenwerking, is al jaren bekend. Net als dat daar Nederlandse deelnemers van het Identitair Verzet rondlopen. Ook is al langer bekend dat identitairen vechtsporttrainingen aanbieden: sport en zelfbescherming zijn voor veel identitaire groepen belangrijke activiteiten. Ik heb nog nooit iets vernomen van paramilitaire trainingen, maar ook hier geldt: mocht je daar meer informatie over hebben, dan hoor ik dat graag.

Als de claim van NRC klopt dat het hier zou gaan om trainingen als voorbereiding op een aanstaande rassenstrijd, dan is hier wel sprake van radicalisering. Dit soort expliciete retoriek is bij mijn weten nieuw.

We weten dat verschillende overheden zich zorgen maken over het extremistische karakter van deze beweging en naar manieren zoeken om haar te verbieden. We weten dat ze slim gebruikmaken van sociale media en actiemiddelen om hun ideeën te verspreiden. En we weten dat ze actief zijn in rechts-populistische partijen en zo voet aan de grond krijgen in het politieke landschap.

Of dat allemaal gevaarlijk is, hangt vooral af van in hoeverre ze daadwerkelijk, dus ook intern, geweld afzweren. Ook zullen ze met een overtuigend verhaal moeten komen waarom het logische gevolg van hun retoriek niet geweld is, maar een vreedzame samenleving.

Wat kun je lezen of bekijken als je meer over deze beweging wilt weten?

Er is steeds meer informatie te vinden over de identitaire beweging. Ik kan de volgende bronnen aanbevelen.

Documentaires:

• Generation Hate, van Al-Jazeera.
• Undercover: Inside Britain’s New Far Right, van ITV.
• Danny Demonstreert: De Identitäre Bewegung, op de NPO. 

Artikelen:

• De Engelse antiracistische organisatie Hope not Hate heeft een aantal goede stukken.
• ‘The French Origins of “You Will Not Replace Us”’, New Yorker.

Boeken:

• The Identitarians: The Movement against Globalism and Islam in Europe, José Pedro Zúquete (2018).
• Das Netzwerk der Identitären: Ideologie und Aktionen der Neuen Rechten, Andreas Speit, e.a. (2018).
• Das Netzwerk der Neuen Rechten: Wer sie lenkt, wer sie finanziert und wie sie die Gesellschaft verändern, Christian Fuchs & Paul Middelhoff (2019).

Dit artikel is deel van een langlopende serie op De Correspondent over extreme politieke bewegingen. Deze serie wordt financieel gesteund door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. 

Génération Identitaire à Découvert De beelden bij dit verhaal komen uit een reportage van fotograaf Yann Castanier die samen met journalist Robin D’Angelo drie maanden lang activisten van Génération Identitaire in Frankrijk volgde. Bekijk hier meer werk van Yann Castanier

Meer lezen?

Aanbevolen voor jou op YouTube: racisme, vrouwenhaat en antisemitisme Het videoplatform waar jij kattenfilmpjes en het doelpunt van de week terugkijkt, is ook verantwoordelijk voor een van de grootste problemen van onze tijd: de verspreiding van haat, leugens en racisme. Hoe meer filmpjes je op YouTube bekijkt, hoe extremer de inhoud die je krijgt voorgeschoteld. Dat blijkt uit onderzoek dat De Correspondent samen met de Volkskrant uitvoerde. Lees het verhaal van Dimitri hier terug Deze rechts-populistische complottheorie wil maar niet verdwijnen Eén complottheorie wordt al twintig jaar door media, activisten en politici in leven gehouden: die van een linkse elite die moedwillig moslims Europa binnenlaat om onze beschaving te vernietigen. Waarom is deze theorie zo hardnekkig? Een analyse van de drie gangbare varianten. Lees het verhaal van Dimitri hier terug

Het conflict in Syrië is hopeloos complex. Deze inzichten helpen je verder Een einde aan de oorlog in Syrië lijkt verder weg dan ooit. De totaal geëscaleerde burgeroorlog legt genadeloos bloot dat ons traditionele denken over conflicten niet meer voldoet. Ik vond er vier verklaringen voor. Lees het verhaal van Dimitri hier terug