Vandaag deed de rechtbank in Den Haag in het kort geding dat hulporganisatie Sea-Watch aanspande tegen de Nederlandse staat. Sea-Watch redt al jaren onder Nederlandse vlag migranten uit de Middellandse Zee, maar mocht dat per april niet meer doen omdat de regering plotseling nieuwe veiligheidseisen voor haar schip introduceerde.

Volgens de rechter heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat (Cora van Nieuwenhuizen, VVD) zich hiermee niet aan de regels van Ze mag de nieuwe veiligheidseisen niet zonder overgangsperiode opleggen aan Sea-Watch.

Sea-Watch krijgt van de rechter tot 15 augustus 2019 om aan de nieuwe veiligheidseisen te voldoen en mag in de tussentijd gewoon doorvaren.

Wat was er aan de hand?

Twee weken terug reconstrueerde ik aan de hand van interviews, Kamerstukken en interne documenten hoe de nieuwe veiligheidseisen tot stand kwamen:

Nederland legt het laatste reddingsschip voor migranten aan de ketting. Uit naam van hún veiligheid Hulporganisatie Sea-Watch redt al jaren onder Nederlandse vlag migranten uit de Middellandse Zee. Maar nu scherpt de regering plotseling de veiligheidseisen aan en mag het schip niet varen. Omwille van de veiligheid of om migratie tegen te gaan? Ik dook in de stukken en ontdekte: een minister die niet over migratie gaat, timmert Europa’s grenzen verder dicht. En is daar verder niet op aan te spreken. Lees mijn reconstructie hier terug

Wat er gebeurde, laat zich ongeveer zo samenvatten: in september 2018 kondigde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan dat ze de veiligheidseisen voor schepen van ‘ideële organisaties’ Sinds 1989 konden ngo’s als Greenpeace, Sea Shepherd en Sea-Watch hun schepen in Nederland inschrijven als ‘pleziervaartuig’, om niet aan dure certificering te hoeven voldoen. Maar dat beleid was volgens de minister niet meer van deze tijd: de veiligheidsrisico’s waren te groot.

De organisaties waren verbaasd – in dertig jaar tijd waren er geen veiligheidsincidenten geweest met hun schepen.

Het ministerie ging eind 2018 in overleg met een vijftal ngo’s, waaronder Sea-Watch, om te spreken over een goede overgangstermijn én om te bepalen wat de nieuwe eisen precies zouden worden. Aan de Tweede Kamer beloofde de minister keer op keer dat ze een redelijke overgangstermijn zou instellen en dat er geen enkele organisatie ‘van de ene op de andere dag in de problemen’

Terwijl deze gesprekken nog in volle gang waren, kreeg Sea-Watch in maart 2019 te horen dat er een nieuwe categorie schepen in het leven geroepen zou worden door het ministerie: ‘schepen die stelselmatig drenkelingen aan boord nemen’. Voor deze categorie – die in feite alleen voor de boot van Sea-Watch geldt, want er zijn op dit moment geen andere schepen in het Nederlands vlagregister die aan deze omschrijving voldoen – zou er géén overgangstermijn voor de nieuwe veiligheidseisen komen.

De regering kondigde de nieuwe regeling waardoor Sea-Watch de facto aan de ketting kwam te liggen.

En daarom stapte Sea-Watch naar de rechter.

Drie opvallende dingen in het kort geding van Sea-Watch tegen Nederland Redacteur Riffy Bol was aanwezig bij de zitting in Den Haag en tekende drie opvallende zaken op. Lees de update uit de rechtszaal hier terug.

Wat zegt de rechter?

De rechter heeft Sea-Watch op een belangrijk punt gelijk gegeven: ze oordeelt dat de nieuwe regeling in strijd is met ‘de beginselen van behoorlijk bestuur’. Hoofdreden: het is onduidelijk aan welke eisen de boot van Sea-Watch precies moet voldoen.

Zo neemt het ministerie de internationale als uitgangspunt voor de nieuwe eisen. Maar die code uit 2008 is bedoeld voor nieuw gebouwde schepen. Het schip van Sea-Watch stamt uit 1973. Het is dus onduidelijk hoe een oud schip aan deze nieuwe code zou moeten voldoen.

Verder stelt deze code steeds strengere eisen naarmate schepen meer opvarenden aan boord hebben. Onduidelijk is voor hoeveel mensen Sea-Watch zich moet certificeren als ze niet weet hoeveel drenkelingen ze onderweg zal tegenkomen.

De Haagse rechtbank heeft nu een overgangstermijn van drie maanden ingesteld. ‘Dit stelt partijen in de gelegenheid alsnog constructief overleg met elkaar te voeren, zodat duidelijk wordt aan welke eisen de Sea-Watch 3 moet voldoen’, aldus de uitspraak.

En: ‘Indien het overleg niet tot het gewenste resultaat leidt dan ligt het op de weg van de Staat om die duidelijkheid te verschaffen.’ Dat is belangrijk, want tijdens het kort geding beargumenteerde de landsadvocaat dat de bal juist bij Sea-Watch ligt, niet bij het ministerie.

Wat betekent deze uitspraak?

Met deze uitspraak kan de Sea-Watch 3 weer uitvaren en reddingsmissies uitvoeren op de Middellandse Zee. Maar er is ook veel werk aan de winkel voor de hulporganisatie.

Anne Dekker, de Nederlandse vertegenwoordiger van Sea-Watch, noemt de uitspraak ‘een echte Hollandse polderuitspraak’. Ze is blij dat de Sea-Watch 3 weer kan varen, maar benadrukt dat de drie maanden overgangstermijn die Sea-Watch krijgt ‘echt niet zo lang’ is om ‘én er uit te komen met het ministerie, én de nodige aanpassingen te maken aan het schip, én de certificaten te verkrijgen’.

Minister van Nieuwenhuizen zegt zelf in een reactie dat ze zo snel mogelijk met Sea-Watch ‘om tafel zal gaan om de benodigde maatregelen, voor 16 augustus, voor dit schip duidelijker te maken’. Ze voegt eraan toe: ‘Ik ga ervan uit dat Sea-Watch, net als de rechter, erkent dat deze veiligheidseisen in belang van de bemanning en de drenkelingen zijn en daarin in de tussentijd zelf verantwoordelijkheid neemt.’

De olifant in de rechtbank

Dé vraag waar de rechter geen antwoord op heeft gegeven, is of het de minister met haar nieuwe beleid nu echt om de veiligheid te doen is of om migratie tegen te gaan.

Uit mijn reconstructie van de totstandkoming van de regeling werd duidelijk dat zorgen over de veiligheid niet de aanleiding voor de nieuwe regeling waren. Sterker nog: de eerste aanzet voor de scherpere eisen kwam niet eens van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

De aanleiding was de migratietop in Brussel vorige zomer, waarvoor de eerste vergaderingen waren belegd door het Nederlandse ministerie van Justitie en Veiligheid. Nieuwe regelgeving over de veiligheid op reddingsschepen werd in deze vergaderingen geopperd als voorbeeld van een manier om met de reddingsschepen om te gaan.

In diplomatieke kringen had Nederland namelijk veel last van de reddingsschepen: Malta en Italië stelden het kabinet kritische vragen omdat ze niet zitten te wachten op de drenkelingen die de schepen aan hun kusten afzetten. Antimigratiepartijen in Nederland en Italië stellen de schepen gelijk aan en aan ‘mensensmokkelaars’ die

Sea-Watch stelde in het kort geding dat de minister buiten haar bevoegdheid trad met de nieuwe regeling omdat deze onder migratiebeleid zou vallen, niet onder scheepsveiligheid. Zo ver wil de rechter niet gaan. ‘De minister heeft voldoende gemotiveerd waarom zij de eisen uit het oogpunt van de veiligheid van de scheepvaart noodzakelijk acht’, aldus de uitspraak.

Waardoor beide partijen een beetje gelijk kregen. Minister van Nieuwenhuizen: ‘Vandaag oordeelt de rechter dat deze eisen rechtmatig zijn en blijven gelden. Dat is belangrijk voor de veiligheid van iedereen aan boord van dit soort schepen.’

Wil je op de hoogte blijven van mijn correspondentschap in Nigeria? Dat kan! Ik verstuur elke twee weken een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn werk, artikelen en onderzoek. Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief

Meer lezen?

Hoe één lekke rubberboot het hele EU-migratiebeleid kan doen zinken Eind 2017 zinkt op de Middellandse Zee een bootje met 150 Afrikaanse migranten aan boord. Sommigen verdrinken, sommigen worden naar Italië gebracht, een deel verdwijnt in een hels Libisch detentiecentrum. 17 overlevenden spannen nu een rechtszaak aan. En die kan het hele EU-migratiebeleid op zijn kop zetten. Lees mijn verhaal hier terug Nederland legt het laatste reddingsschip voor migranten aan de ketting. Uit naam van hún veiligheid Hulporganisatie Sea-Watch redt al jaren onder Nederlandse vlag migranten uit de Middellandse Zee. Maar nu scherpt de regering plotseling de veiligheidseisen aan en mag het schip niet varen. Omwille van de veiligheid of om migratie tegen te gaan? Ik dook in de stukken en ontdekte: een minister die niet over migratie gaat, timmert Europa’s grenzen verder dicht. En is daar verder niet op aan te spreken. Lees mijn verhaal hier terug