Ik ben nu bijna een jaar lid van de Barely Literate Book Club. Eens per maand komen we samen in een smoezelig café in Lagos, Nigeria, en bespreken we een Afrikaans literair hoogstandje.

Mijn boekenkast in Nigeria is het afgelopen jaar dan ook flink gevuld geraakt. Ik tipte jullie eerder al over een paar van de mooiste romans: en

En omdat jullie me vaak om meer boekentips vragen, leek mijn eenjarig jubileum in Nigeria deze maand me een goede aanleiding om een paar Nigeriaanse pareltjes uit de kast te lichten.

Er zijn een handjevol Nigeriaanse schrijvers die ook in Europa bekend zijn. Zoals Chinua Achebe (schreef het meest gelezen Afrikaanse boek ooit: Things Fall Apart), Wole Soyinka (won de Nobelprijs voor de Literatuur) en (is hét gezicht van de nieuwe generatie Afrikaanse feministen). Maar ik wil jullie ook graag de bij ons wat minder bekende boeken tippen.

Daarom acht relatief onbekende boeken, die mij stuk voor stuk iets leerden over overleven. Overleven als vrouw, als migrant, als moslim. Overleven in de grootste economie van Afrika.

1

Sefi Atta: Everything Good Will Come

In films kan ik maar moeilijk blijven kijken naar verkrachtingsscènes. Ze raken aan een soort oerangst, waar ik eigenlijk niet mee geconfronteerd wil worden. In boeken heb ik er minder moeite mee. Tot ik Everything Good Will Come las van Sefi Atta.

De verkrachtingsscène is eigenlijk niet eens zo gedetailleerd beschreven, en beslaat maar een pagina of twee. Maar wat Atta weglaat – in de rest van het boek – is misschien wel gruwelijker.

De verkrachting staat centraal in dit prachtige coming-of-ageverhaal over twee buurmeisjes die in het Nigeria van de jaren zeventig opgroeien in Lagos. Het is een verhaal over twee manieren om vrouw te zijn in Nigeria.

Een verhaal over twee manieren om vrouw te zijn in Nigeria

Atta is een uitgesproken feministe, net als haar hoofdpersoon Enitan Taiwo, die tegen het traditionele systeem in vaart met de kracht van een ijsbreker.

‘I’d seen the Methamorphosis of women, how age slowed their walks, stilled their expressions, softened their voices, distorted what came out of their mouths. They hid their discontent so that other women wouldn’t deprive them of it. By the time they came of age, millions of personalities were channeled into about three prototypes: strong and silent, chatterbox but cheerful, weak and kindhearted. All the rest were known as horrible women. I wanted to tell everyone, ‘I! Am! Not! Satisfied with these options!"

Waar Enitan zich verzet tegen de beperkte prototypes van ‘goede’ vrouwen, buigt haar buurmeisje Sheri Bakare – hoewel altijd een stuk stoerder dan Enitan – juist mee met het systeem. Ze manipuleert het, om het zo naar haar eigen hand te zetten. Wie er nu precies verkracht wordt, en wie uiteindelijk gelukkiger wordt? Daarvoor moet je het boek lezen.

Nnedi Okorafor: Who Fears Death

Ik hou niet echt van fantasy. Misschien heb ik het nooit een kans gegeven, maar het is niet mijn go-to genre. Toch heb ik Who Fears Death verslonden.

Deze Nigeriaanse scifi-roman speelt in een apocalyptische toekomst, waar klimaatverandering grote delen van de wereld tot woestijn heeft gemaakt. De wereld wordt gedomineerd door de Nuru, een Arabisch volk dat de donkere Okeke tot slaven heeft gemaakt.

De hoofdpersoon, Onyesonwu, is een Ewu, oftewel: een kind dat eruitziet als een albino. Ze is het resultaat van de verkrachting van haar Okeke moeder door een Nuru. (Ja, ook deze verkrachtingsscène was moeilijk door te komen.)

Dit wordt de nieuwe Game of Thrones

Onyesonwu bezit bijzondere krachten, die ze rond haar tiende begint te ontdekken als ze haar stiefvader bijna terugbrengt uit de dood. Ze gaat in de leer bij een krachtige medicijnman (die eigenlijk absoluut geen vrouwen wil trainen) en ontdekt dat een eeuwenoude voorspelling dicteert dat een Ewu vrouw het Okeke volk zal bevrijden. Ze gaat op pad om de voorspelling te volbrengen.

Doordat Onyesonwu net zo verbaasd is over haar magische krachten als de lezer, is het verhaal geen moment ongeloofwaardig – hoe absurd de fantasie soms ook wordt. Het boek zit bovendien vol leuke details (grotten vol verstofte computers), die terugverwijzen naar de wereld zoals wij die kennen.

Leuk detail: HBO heeft de rechten van het boek gekocht. Game of Thrones producent George R.R. Martin gaat er een serie van maken. En ik geef fantasy voortaan een kans.

Abubakar Adam Ibrahim: Season of Crimson Blossoms

Ik kan er extra van genieten als een zeer feministische roman door een man geschreven is – zeker in Nigeria. Season of Crimson Blossoms is zo’n roman.

Hajiya Binta is een 55-jarige weduwe en een vrome moslima, die gesluierd over straat gaat, vijf keer per dag bidt en trouw de koranlessen volgt. Op een dag wordt ingebroken in haar huis in de buitenwijken van de Nigeriaanse hoofdstad Abuja, door de 26-jarige drugsdealer Reza.

Het verhaal van een onwaarschijnlijke affaire

De inbraak is het startschot voor een onwaarschijnlijke affaire tussen de oudere vrouw en de jongeman. Een affaire die ervoor zorgt dat Hajiya zich niet meer kan voegen in de mal die de Nigeriaanse samenleving voor haar leven klaar heeft liggen.

Ibrahim vertelt op een elegante en overtuigende manier over een oudere vrouw, die voor het eerst haar seksualiteit ontdekt – al had het boek best een paar hoofdstukken korter gekund.

Elnathan John: Born on a Tuesday

Zelden las ik een boek dat religieuze radicalisering zo goed inzichtelijk maakt als Born on a Tuesday, de debuutroman van Elnathan John. Hoofdpersoon is Dantala, een straatjongen uit het noorden van Nigeria, die door Sheikh, een islamitische leider, onder zijn hoede wordt genomen. Sheikh is een goede, vredelievende man, die zijn congregatie probeert bij te brengen dat het aan hen is om het slechte beeld van moslims bij te stellen.

Een boek dat leden van terreurbewegingen als Boko Haram een gezicht geeft

Maar langzaam begint de eenheid in de moskee scheuren te vertonen, als Sheikhs rechterhand, Malam Abdul-Nur steeds openlijker weerwoord biedt aan Sheikhs vredelievende toon. Zoals wanneer er islamitische leiders uit Engeland op bezoek zijn, en Malam Abdul-Nur hen onderbreekt als zij zeggen dat islam ‘vrede’ betekent. ‘Islam means submission. Submission to the will of Allah. And the will of Allah is not the will of the infidel or the will of America. Islam means that we do not submit to anything or anyone but Allah.’

Wanneer Malam Abdul-Nur een gewapende groep begint, wordt Dantala meegezogen in een fundamentalistische fuik, waar maar moeilijk aan te ontsnappen is.

Het boek geeft op meesterlijke wijze een gezicht aan de leden van een terreurbeweging als Boko Haram, waardoor je beter begrijpt waarom zo’n organisatie zo groot kon worden.

Chigozie Obioma: The Fishermen

In 2015 werd Chigozie Obioma voor zijn debuutroman genomineerd voor de prestigieuze Man Booker Prize. En je snapt waarom. Want The Fishermen is een magisch verhaal dat zo mooi is opgeschreven dat je zinnen vaak twee keer wilt lezen. Zoals deze:

‘Want and lack exploded in their minds like a grenade and left shrapnel of desperation in its wake, so that – in time – the boys began to steal.’

Als je de toekomst zou kennen, kun je die dan naar je hand zetten?

Het verhaal draait om drie broers die opgroeien in Akure, een stad in het zuidwesten van Nigeria: Ikenna, de oudste broer, Obembe, de middelste en Benjamin, de jongste, door wiens ogen we dit verhaal zien.

Op een dag ontmoeten de broers – na een vistochtje op een ‘verboden’ rivier – Abulu, de dorpsgek, die visioenen heeft. Hij voorspelt dat Ikenna gedood zal worden door zijn broer. Of hij het over Obembe of Benjamin heeft, zegt Abulu niet.

De voorspelling verscheurt de band tussen de broers. En zo roept het verhaal allerlei vragen op over de toekomst. Als je de toekomst zou kennen, kun je die dan naar je hand zetten? En: hoeveel speelruimte heb je in een land als Nigeria om je toekomst vorm te geven?

Okey Ndibe: Foreign Gods, Inc.

Ike is een Nigeriaanse immigrant in de Verenigde Staten die nauwelijks kan rondkomen van zijn baantje als taxichauffeur. Hij heeft schulden, een alcoholprobleem, en is, kortom, wanhopig. Dan leest hij in een tijdschrift over een kunstdealer in Manhattan die ‘buitenlandse goden’ verkoopt: heilige beelden van stammen uit de hele wereld. Het brengt Ike op een absurd idee: hij leent nóg meer geld, om terug te reizen naar Nigeria en daar Ngene, de oorlogsgod die in zijn dorp aanbeden wordt, te stelen.

Een tenenkrommend verhaal van een antiheld

De roman is niet alleen een spannende, soms hilarische reis, maar ook een commentaar op migrant-zijn. Als correspondent Migratie was het dan ook een feest van herkenning om Foreign Gods, Inc. te lezen. Want het verhaal zegt veel over hoe er in Nigeria naar het Westen wordt gekeken. En naar migranten die het Westen ‘gehaald’ hebben. Wanneer Ike terugkomt in zijn dorp wordt hij als een beroemdheid ontvangen: de grote man uit Amerika. Dat hij in de VS aan de rafelranden van de samenleving leeft, doet er eigenlijk niet toe.

Het boek is een tenenkrommend verhaal van een antiheld, die je tóch moeilijk iets kwalijk kunt nemen.

Cyprian Ekwensi: Burning Grass

Sommige boeken krijgen door de lens van de actualiteit nieuwe betekenis. Dat is zeker zo bij Burning Grass van Cyprian Ekwensi.

Ekwensi behoort tot de eerste generatie Grote Schrijvers van het onafhankelijke Nigeria. Burning Grass komt uit 1962 en is een klein, sprookjesachtig verhaal over de Fulani, een stam in het noorden van Nigeria die in buurlanden wordt genoemd.

De Fulani zijn een herdersvolk dat leeft van en met zijn vee. In Burning Grass krijgt de Fulani-herder Mai Sunsaye de sokugo, of zwerfziekte. Hij loopt weg bij zijn vee en familie, en laat zijn zoon wanhopig naar hem zoeken.

Dit is geen politiek boek, maar nu, in 2019, is het wel zo te lezen

Burning Grass is geen politiek boek, maar nu, in 2019, is het wel zo te lezen. Want een van de grootste crises in Nigeria wordt wel de herdsmen crisis genoemd. Het is een conflict in het midden van Nigeria, waar christelijke boeren en de islamitische Fulani-herders elkaar te lijf gaan, onder meer over het gebruik van grond.

De huidige president van Nigeria, Mohammadu Buhari, is ook een Fulani. En daarom wordt het conflict niet opgelost, brommen de Nigerianen.

Het boek nu lezen geeft een inkijkje in de groep achter dit conflict. En doet je beter begrijpen waarom grond – vruchtbare grond – zo belangrijk is om te overleven als herder in een steeds droger landschap.

Adaobi Tricia Nwaubani: I Do Not Come to You by Chance

Toen ik net een nieuw Nigeriaans telefoonnummer had, en dat doorzond aan vrienden en familie, kreeg ik een dozijn dezelfde grappen te verwerken: ‘Ja, ja, dit bericht komt zeker van een Nigeriaanse prins die me rijk gaat maken!’

Het is een van die dingen waar Nigeria in het Westen bekend – of berucht – om staat: oplichting via internet. Deze roman van Adaobi Tricia Nwaubani duikt in de wereld achter die scams.

Je krijgt begrip en zelfs bewondering voor de jongens achter de e-mailscams

Kingsley, de hoofdpersoon in I Do Not Come to You by Chance, is een goudeerlijke jongen die, wat hij ook probeert, niet vooruit komt in het leven. Zijn vader wordt ziek, de doktersrekeningen lopen op, zijn vriendin verlaat hem voor een man die de bruidschat wél aan haar familie kan betalen.

De jongen besluit dat zijn enige kans is een baantje te nemen bij zijn oom: een man die bekendstaat als Cash Daddy. Cash Daddy runt een gigantische scamoperatie. Hij heeft tientallen mensen in dienst die met hun e-mails westerse mugus – ofwel: idioten – in de luren proberen te leggen.

Kingsley blijkt er beter in te zijn dan hij zou willen. En onder druk van Cash Daddy laat hij langzaam zijn gewetensbezwaren varen.

Het is fascinerend om door te krijgen hoe de scammers te werk gaan – soms met uitgebreide face-to-face toneelstukken om hun slachtoffers over te halen nóg meer geld te investeren (Cash Daddy speelt bijvoorbeeld een overtuigende rol als minister van Luchtvaart). Maar het is vooral knap hoe je begrip en zelfs bewondering krijgt voor de jongens achter de scams. Want overleven in Nigeria is niet makkelijk.

Wil je op de hoogte blijven van mijn correspondentschap in Nigeria? Dat kan! Ik verstuur elke twee weken een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn werk, artikelen en onderzoek. Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief

Meer boekentips?

Wakker worden met een andere huidskleur (En nog drie leestips voor de zomer) Extreme wereldverbeteraars, missionarissen in Congo, een zwarte man die wit wakker wordt en een oorlogsmisdadiger die zich voordoet als sekstherapeut. Ik tip jullie vier boeken voor de zomervakantie. Lees mijn verhaal hier terug

Een boek dat me leerde waarom arme mensen niet in opstand komen (en drie andere leestips) Het liefst lees ik boeken die in het grijze gebied tussen fictie en non-fictie zitten: romans die me ook iets leren over de geschiedenis, of journalistieke boeken die juist lezen als romans. Ik las er tijdens mijn vakantie vier die ik jullie warm wil aanbevelen. Lees hier mijn aanbevelingen terug