Volg je de oorlog in Oekraïne niet meer? Vijftien vragen en de beste journalistieke antwoorden om je bij te praten

Een paar maanden lang domineerde de oorlog in Oekraïne voorpagina’s, talkshows en gesprekken bij de koffieautomaat. Het was oorlog in Europa! We lazen, luisterden en keken álles wat ons hielp de oorlog te begrijpen.

En toen viel het stil. Niet aan het front. Niet voor miljoenen Oekraïners op de vlucht. Wel, in grote mate, in de media – ook op ons platform. Het zwaartepunt van het publieke debat verplaatste zich naar andere belangrijke zaken, zoals inflatie, abortus, het boerenprotest.

Onderzoek suggereert een verband tussen verslaggeving over de oorlog en een wereldwijde toename van het aantal mensen dat het nieuws mijdt. Want wat geeft een machtelozer gevoel dan een liveblog vol pure ellende?

Maar minder over de oorlog berichten, zoals veel media doen, of berichten over de oorlog mijden, zoals veel mediagebruikers doen, maakt de gevolgen van de oorlog niet minder verstrekkend. Deze oorlog beïnvloedt de mogelijkheden om de wereld te voeden en van energie te voorzien. Deze oorlog zet de fundamenten van de Europese Unie op losse schroeven. Deze oorlog is een startsein voor een nieuw tijdperk in internationale samenwerking.

Juist omdat de gevolgen zo ingrijpend zijn, zetten wij voor de derde keer de belangrijkste vragen over de oorlog in Oekraïne onder elkaar. We delen inzichten uit onze eigen journalistiek en andere relevante bronnen. Om je bij te praten, en je uit te nodigen je (opnieuw) te verdiepen in deze gruwelijke oorlog die wereldwijde gevolgen heeft.

Wat wéten we eigenlijk over het verloop van de oorlog?

Omdat veel experts in de eerste dagen van de oorlog voorspelden dat Kyiv binnen een paar dagen zou vallen, was het succes van het Oekraïense verzet even verrassend als hoopgevend. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky ontpopte zich tot held van Europa, ‘Retweeten voor de vrede: hoe Oekraïne memes als munitie kreeg’. en er werden op hoog tempo historische sancties tegen Rusland ingevoerd.

Maar sinds juni maakt de Russische president Vladimir Poetin een flinke opmars. Met extreem geweld nam het Russische leger Lysytsjansk in – de laatste stad in het geïndustrialiseerde oostelijke deel van Oekraïne. Vrijwel alle havens aan de Zwarte Zee zijn nu bezet door Rusland of gesloten door Zelensky, waardoor Oekraïne nauwelijks nog kan handelen over zee.

Op deze interactieve kaart, die dagelijks wordt geüpdatet, is te zien om welk gebied het gaat.

Interactive Map: Russia’s Invasion of Ukraine Bekijk de kaart van het Institute for the Study of War

Inmiddels zijn er tienduizenden soldaten én burgerdoden gevallen. In het nieuws worden vaak specifieke getallen genoemd: 23.000 Oekraïense soldaten gedood, 15.000 Russische militairen omgekomen. Maar die getallen zijn hopeloos onbetrouwbaar. De BBC legt uit waarom het zo moeilijk is om in oorlogen het aantal doden te meten.

War in Ukraine: Can we say how many people have died? Lees de explainer van de BBC

Nog iets waar we eigenlijk minder van weten dan we denken: de militaire situatie in Oekraïne. Omdat de Oekraïners afhankelijk zijn van de VS en de EU voor financiële steun, inlichtingen en wapens, zijn ze geneigd een rooskleurig beeld te schetsen van de situatie in hun land – en berichten over verliezen niet door te geven aan hun bondgenoten. Want ja, je krijgt geen wapens als het erop lijkt dat die geen nut meer hebben. In deze podcast legt veiligheidsanalist Julian E. Barnes van The New York Times uit wat die gebrekkige informatie voor gevolgen heeft.

The Incomplete Picture of the War in Ukraine Luister naar de podcast van The New York Times

En wat weten de Oekraïners zelf eigenlijk over de oorlog? Er is in Oekraïne een bittere strijd gaande om het internet. Oekraïense (internet)providers worden door Rusland overgenomen of gedwongen om hun verbindingen via de Russische infrastructuur te laten lopen. Hierdoor worden Oekraïense gebruikers kwetsbaar voor Russische spionage en censuur.

Russia Is Taking Over Ukraine’s Internet Lees de analyse van Wired

Wat doet de Europese Unie?

De Europese Unie is altijd een vredesproject genoemd. Nu heeft ze zich verenigd rondom een oorlog – een fundamentele verschuiving van principes. Verdragen worden opgezegd, taboes doorbroken.

Kijk maar naar Duitsland, dat na meer dan zeventig jaar pacifisme een ommezwaai maakt en 100 miljard euro uittrekt voor een sterker leger. Of naar de Raad van Europa, die Rusland uit de verdragsorganisatie heeft gezet. En de EU, die nooit echt werk maakte van een Europese defensiesamenwerking, maakte ineens 1 miljard euro vrij voor militaire steun aan Oekraïne.

Jarenlang dacht de EU: met economische afhankelijkheid van andere landen voorkom je escalatie. Deze oorlog laat zien dat afhankelijkheid de Unie ook uitermate kwetsbaar maakt.

The European war project Lees de analyse van de European Council on Foreign Relations

Eind vorige maand besloot de EU unaniem dat Oekraïne kandidaat-lid mocht worden van de Europese Unie. Dat wil zeggen: het land mag lid worden als het voldoet aan een enorme rits vereisten. Het kan dus nog jaren of zelfs decennia duren voor Oekraïne lid is – áls dit het land überhaupt lukt. Toch is de belofte, hoe symbolisch ook, een belangrijke stap, zegt onderzoeker Hylke Dijkstra in de Volkskrant. De EU heeft stabiliteit en bondgenoten aan de grenzen hard nodig.

‘De EU mag de westelijke Balkan niet passeren met een symbolische daad richting Oekraïne’ Lees de analyse van de Volkskrant

Het kandidaat-lidmaatschap laat ook zien dat de EU wil toewerken naar financiële steun voor wederopbouw in plaats van wapenleveranties, denkt Matina Stevis-Gridneff, correspondent in Brussel voor The New York Times. Geen Europese leider wil het natuurlijk hardop zeggen – hun steun aan Oekraïne leek enkele maanden terug nog onvoorwaardelijk – maar achter de schermen ontstaat oorlogsmoeheid.

Europa wil niet eindeloos wapens blijven leveren, en probeert de wereldwijde economische recessie af te wenden. Dus wordt er voorzichtig nagedacht over hoe vredesbesprekingen eruit zouden kunnen zien. Zónder dat Europese leiders hun beloftes van onvoorwaardelijke steun aan Zelensky breken.

How Long Will Europe Support Ukraine? Luister naar de podcast van The New York Times

Wat gewone mensen in de EU denken van de oorlog in Oekraïne? Dat onderzocht denktank European Council on Foreign Relations. Achtduizend mensen uit tien landen werd gevraagd naar hun mening over vluchtelingenopvang, hogere defensiebudgetten én hoe de oorlog moet eindigen.

Vindt men ‘vrede’ belangrijker (en dus mogelijke toe-eigening van Oekraïens grondgebied door Rusland) of ‘rechtvaardigheid’ (Rusland verslaan, ook als dat een hele lange oorlog betekent)? Links of rechts stemgedrag blijkt weinig over iemands mening over de oorlog te voorspellen: zowel de Finse linkerflank als de Franse rechtervleugel zit bijvoorbeeld in het ‘rechtvaardigheid’-kamp.

Peace versus Justice: The coming European split over the war in Ukraine Lees het onderzoek van de European Council on Foreign Relations

Hebben de sancties tegen Rusland wat uitgehaald?

Sinds Poetins inval in Oekraïne heeft een coalitie van 38 landen grootschalige economische sancties tegen Rusland ingevoerd. Het is, naast militaire hulp, dé manier waarop het Westen zich bemoeit met de oorlog.

Maar met sancties een einde maken aan een oorlog is een zaak van lange adem, schrijft sanctie-expert Nicholas Mulder. De sancties zullen ook ‘thuis’ pijn doen, zeker in handelsregio’s als Nederland. Zonder een pakket aan economische maatregelen om die pijn te verzachten, houden de meeste landen de sancties niet lang vol.

Wie met sancties een tegenstander wil uitputten, moet een lange adem hebben Lees de eerste analyse van Nicholas Mulder op De Correspondent

Hoe zien die verzachtende maatregelen er dan uit? Mulder schrijft: zorg ervoor dat de Europese economie meer leunt op de welvaart van de eigen bevolking en minder overgeleverd is aan de grillen van de wereldmarkt. Investeer als overheid dan ook in werkgelegenheid en onderwijs.

Sancties tegen Rusland doen ook hier pijn – maar dat hoeft niet Lees de tweede analyse van Nicholas Mulder op De Correspondent

De sancties doen natuurlijk het meest pijn in Rusland zelf. Op 27 juni kon Rusland voor het eerst sinds 1918 zijn buitenlandse schulden niet afbetalen, omdat het door westerse sancties niet is toegestaan om euro-obligaties in roebels af te rekenen.

Vooralsnog is het nationale bankroet meer symbolisch dan dat het direct gevolgen heeft, legt de Russische econoom Ruben Enikolopov uit, maar het zal buitenlandse investeringen in Rusland wel afremmen vanwege de financiële risico’s. Op langere termijn sluit Enikolopov oplopende inflatie, hogere werkloosheidscijfers en economische krimp in Rusland niet uit.

Russia’s debt default: What the 2022 financial crisis will mean for the country and its people Lees de explainer van Meduza

De sancties hebben ook een ander, onbedoeld effect, schrijft de onafhankelijke Russische journalist Farida Rustamova. Hier vind je Rustamova’s Substack-pagina. Veel Russen hebben het idee dat de hele wereld tegen hen is, waardoor de Russische elite zich nu achter Poetin schaart – zelfs degenen die het niet eens waren met de beslissing om Oekraïne binnen te vallen.

“Now we’re going to f*ck them all.” What’s happening in Russia’s elites after a month of war Lees de analyse op Substack

Stuurt Nederland wapens naar Oekraïne?

Ja. Het kabinet noemt niet altijd aantallen, maar het gaat om zwaar materieel zoals langeafstandskanonnen, luchtdoelraketten, antitankwapens en andere militaire goederen als helmen, scherfvesten en scherpschuttersgeweren.

Dat had Nederland niet hoeven doen. Oekraïne is geen lid van de NAVO of de Europese Unie. Toch reageert het kabinet op de oproep van de Oekraïense president Zelensky, die om wapens vroeg. Daarin volgt Nederland de Verenigde Staten en andere Europese landen als het Verenigd Koninkrijk en Polen.

Volgens onderzoeker Adája Stoetman van de Nederlandse denktank Clingendael kleven er risico’s aan deze wapenopbouw: de westerse betrokkenheid zou Poetin kunnen provoceren, waardoor we toch ongewenst in een directe oorlog met Rusland belanden.

Podcast De Dag: waar de wapens zich opstapelen Luister naar de podcast van NPO Radio 1

Maar wacht even. Kampte het Nederlandse leger niet met gigantische tekorten? ‘Veel Europese krijgsmachten zijn ingericht op vrede. Dat blijkt een naïeve gedachte’. Waar komen die wapens dan vandaan? Het materieel dat we nu aan Oekraïne leveren, bestaat volgens journalist Dieuwertje Kuijpers juist uit wapens die de Nederlandse krijgsmacht na bezuinigingen op defensie zélf hard nodig heeft. Het is bovendien maar de vraag of de Oekraïners iets aan de wapens hebben – het gaat om hoogwaardige, nieuwe technologie, waar de Oekraïense krijgsmacht nog niet bekend mee is.

Nederland levert wapens aan Oekraïne die het zelf niet kan missen Lees de analyse van Vrij Nederland

Ondertussen vechten de Russen massaal met verboden wapens. Dat concludeerden journalisten na een analyse van meer dan duizend foto’s uit het conflictgebied. Ruim tweehonderd soorten munitie die Rusland inzette, zijn in internationale verdragen verboden. Vooral clustermunitie vormt een groot gevaar voor de Oekraïense bevolking: 20 procent van deze bommen ontploft niet direct, maar kan later bij het opruimen alsnog exploderen.

What Hundreds of Photos of Weapons Reveal About Russia’s Brutal War Strategy Bekijk en lees het onderzoek van The New York Times

Hoe zit het met de uitbreiding van de NAVO?

In februari dit jaar zei Poetin zich gedwongen te voelen Oekraïne binnen te vallen omdat de NAVO zich uitbreidt richting Rusland. Fast forward naar nu: Finland en Zweden hebben aangeklopt bij de militaire alliantie. Ze willen lid worden vanwege Russische agressie. Experts vragen zich af: voedt de mogelijke uitbreiding het wantrouwen van Rusland? En kan de oorlog daardoor escaleren?

Lokt de NAVO Poetin uit met uitbreiding? Luister naar de podcast van de VPRO

Waar Europese landen jarenlang minder NAVO wensten, willen ze er nu juist meer van. Er gaat meer geld van de EU-lidstaten naar de NAVO en de focus verschuift naar Oost-Europa. Volgens The Atlantic is dit – wrang maar waar – precies wat Donald Trump wilde toen hij nog president van de Verenigde Staten was.

The Accidental Trumpification of NATO Lees de analyse van The Atlantic

Is er al sprake van die voorspelde voedselcrisis?

Het korte antwoord: ja. De Verenigde Naties verwachten dat het aantal mensen van wie de voedselzekerheid bedreigd wordt zal oplopen tot 323 miljoen, als gevolg van de oorlog. Oekraïne en Rusland zijn samen goed voor 30 procent van de wereldhandel in graan. De Russische invasie maakt zowel het oogsten als het opslaan en exporteren van graan vrijwel onmogelijk. Silo’s worden gebombardeerd en schepen worden leeggeroofd om de buit door te verkopen aan landen als Turkije en Syrië.

Reuters laat in deze grafieken goed zien dat de prijzen van basale voedselproducten sinds de oorlog door het dak zijn gegaan.

The war in Ukraine is fuelling a global food crisis Bekijk de infographics van Reuters

Daar zijn met name mensen in arme landen de dupe van. En niet alleen de landen die handelen met Oekraïne, want uit angst voor schaarste hebben veel andere producerende landen hun export nu gestaakt. Erger nog: het Wereldvoedselprogramma van de VN – dat voedsel brengt naar gebieden waar al hongersnood heerst – is óók afhankelijk van graan uit Oekraïne.

Russia’s war will worsen the global food crisis Lees de analyse van New Frame

Slechts drie Oekraïense havens zijn nog operationeel. Een handjevol bulkschepen vaart nog. De rest van het graan wordt op treinen geladen, maar per spoor kan veel minder worden getransporteerd dan over zee. Dit probleem wordt niet opgelost zolang de oorlog woedt, noteert The Kyiv Independent.

Bemiddeling van Turkije wat betreft zogenoemde veilige graancorridors op de Zwarte Zee, waar Rusland de Oekraïense graanschepen niet aanvalt of kaapt, heeft volgens de krant weinig kans van slagen.

Ukrainian grain has nowhere to go as Russian blockade persists Lees de analyse van The Kyiv Independent

Van de oude Grieken tot aan Hitler en Stalin: allemaal wilden ze heersen over het Oekraïense graan en de handelsroutes over de Zwarte Zee. Het is een van de belangrijkste redenen voor Poetin om de macht in Oekraïne te willen grijpen. Hij weet: wie het voedsel en de havens bezit, heeft de macht.

Oekraïne is de graanschuur van de wereld – en dat weet Poetin maar al te goed Lees de analyse van Thomas Oudman op De Correspondent

Een andere belangrijke producent van graan is, jawel, Rusland. Geen verrassing dus, wie er profiteert van de huidige wereldwijde voedselschaarste. De Russen boeken plots recordwinsten op graanexport.

Russia Is Winning From the Global Food Crisis It Helped Create Lees de analyse van Bloomberg

Het zou vrij simpel zijn om de honger die oorlog in Oekraïne veroorzaakt te voorkomen, schrijft muzikant en filantroop Bob Geldof (bekend van de Live Aid-benefietconcerten) in The Guardian. Als we het maar zouden willen.

We can’t stop the war in Ukraine but we can prevent it causing world hunger Lees het opiniestuk in The Guardian

We moeten van Russisch gas af. Wat heeft dat voor gevolgen?

Europa koopt wereldwijde gasvoorraden op, bijvoorbeeld uit Saoedi-Arabië, in een poging van Russisch gas af te komen. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor landen in Azië: omdat Europa deze landen overbiedt op de gasmarkt, worden hun lopende energiecontracten door de landen die gas leveren geannuleerd.

In Pakistan leidt dat tot black-outs: de airconditioning bleef daar uit tijdens de verzengende hittegolf in het voorjaar. Nu dreigt de aankomende oogst te mislukken en staat de mobiele infrastructuur onder druk. Landen als Sri Lanka, India en Pakistan zien zich daardoor genoodzaakt brandstof af te gaan nemen van, jawel, Rusland.

Europe’s Plan to Quit Russian Fuel Plunges Pakistan Into Darkness Lees de analyse van Bloomberg

Dat Europa nu massaal gas opkoopt, betekent dat armere landen zijn overgeleverd aan vervuilender alternatieven. In Nigeria blijft bijvoorbeeld geen vloeibaar aardgas meer over voor de lokale markt. Hoe moet het land dan zijn klimaatdoelen halen?

Kritiek op ‘groen kolonialisme’ van het Westen neemt toe Lees de analyse van de Volkskrant

De prijzen van energie en voedsel hangen nauw samen. De landbouw is namelijk een grote verbruiker van fossiele brandstoffen: kunstmest wordt bijna overal ter wereld gemaakt met behulp van aardgas. Omdat gas nu duurder is dan ooit, gebruiken boeren minder kunstmest, wat minder oogst oplevert. Zo wordt de toch al nijpende voedselcrisis nóg erger.

How the energy crisis is exacerbating the food crisis Lees de analyse van het Internationaal Energieagentschap

Toch kunnen de hogere gasprijzen ook een positief effect hebben: als schop onder de kont van de energietransitie. Zo ziet klimaatminister Rob Jetten (D66) dat in elk geval: ‘We zijn wakker geschud.’

Russia’s War Is the End of Climate Policy as We Know It Lees de analyse van Foreign Policy

Hoe vergaat het de Oekraïense vluchtelingen?

Sinds het begin van de oorlog, op 24 februari, zijn naar schatting 4,8 miljoen Oekraïners naar het buitenland gevlucht. Het leeuwendeel vertrok naar buurland Polen (3,5 miljoen) en grote aantallen belandden in Roemenië, Hongarije, Moldavië, Slowakije en… Rusland. Deze infographic geeft die aantallen indrukwekkend weer.

Fleeing Ukraine Bekijk de infographics van Reuters

Honderdduizenden vluchtelingen zijn dus in Rusland beland. Met een inventief staaltje newspeak noemen de Russen dit ‘vrijwillige evacuaties’. Een Oekraïense journalist interviewde tien van hen en concludeert: van vrijwilligheid is feitelijk nooit sprake. Eerder van deportatie. De Oekraïners kwamen in ‘filtratiekampen’ terecht, waar ze moesten ‘russificeren’. Bekijk ook deze video van The New York Times. Sommigen van hen ontsnapten en konden vluchten naar Estland en Letland.

Ukrainian Refugees Recall Ordeal of ‘Forced’ Deportations to Russia Lees de interviews van het Organized Crime and Corruption Reporting Project

Naast die 4,8 miljoen vluchtelingen zijn ook nog eens 7,1 miljoen Oekraïners ontheemd geraakt in eigen land. Voor die mensen is er eigenlijk geen hulp. Zeker komende winter zal die hulp juist heel hard nodig zijn, maar er zijn internationaal nauwelijks plannen voor.

With focus on refugees, no end in sight for Ukraine’s internally displaced Lees de analyse van The New Humanitarian

Worden Oekraïners anders behandeld dan andere vluchtelingen?

De eerste reactie van de Europese Unie op de instroom van Oekraïense vluchtelingen was hartverwarmend. Europeanen stelden massaal hun huizen open en de EU bracht een niet eerder aangewende regel in werking, zodat Oekraïners drie jaar lang in ieder EU-land kunnen blijven wonen en werken zonder asiel aan te hoeven vragen.

De reactie staat in schril contrast met de rest van het EU-migratiebeleid, dat gericht is op grensbewaking en het tegenhouden van migranten. Die twee beleidsvisies blijken nu naast elkaar te kunnen bestaan: terwijl Oekraïners binnenstromen, worden Syrische en Afghaanse asielzoekers nog altijd tegengehouden bij de grens. Zie bijvoorbeeld deze huiveringwekkende reportage van Balkan Insight over de grens tussen Polen en Belarus. Het grote verschil, denken experts, is dat Oekraïne voor Europa niet alleen een vluchtelingencrisis is, maar ook een geopolitieke crisis.

What the EU’s policy toward Ukrainians may mean for other refugees Lees de analyse van The New Humanitarian

Nergens zie je dat verschil in behandeling van verschillende vluchtelingen beter dan in Polen. In deze reportage zien we de hartelijke ontvangst en de schrijnende omstandigheden in Polen in een gruwelijk contrast.

At Poland’s borders, Ukrainians are welcomed while refugees from elsewhere face a growing crackdown Lees de reportage van The New Humanitarian

Dat contrast leidt, uiteraard, tot discussie. De Zuid-Soedanese schrijver Nhial Deng beschrijft het mooi in dit opiniestuk voor Al Jazeera: ‘Waar waren al die politici, bedrijven, universiteiten en zorgzame burgers die nu solidair zijn met de Oekraïners toen mijn dorp in Ethiopië elf jaar geleden in brand stond?’

Not only Ukrainians, but all refugees deserve compassion Lees het opiniestuk op Al Jazeera

Ook buiten Europa, aan de Mexicaanse grens met de VS, vormen de omstandigheden van Oekraïners en Zuid-Amerikanen een diapositief. In deze hartverscheurende podcast ontmoeten we een vrouw uit Michoacán (Mexico), die op de vlucht is voor het bendegeweld in haar stad. Ze wacht al maanden in grensstad Tijuana, onder erbarmelijke omstandigheden, op een kans om asiel aan te vragen in de VS.

De verslaggever neemt haar mee naar een opvangcentrum voor Oekraïners in dezelfde stad, die daar vaak maar enkele uren verblijven voordat ze de VS in mogen. Zij wel. De Mexicaanse ziet dat de Oekraïners alles hebben wat asielzoekers zoals zij missen: kinderspeelgoed, dekens, kleding, voedsel. ‘Laten we gaan voordat ik moet huilen’, besluit de reportage.

How the Other Side Leaves Luister naar de podcast van This American Life

Hoe ervaren de achterblijvers in Oekraïne deze oorlog?

Hoe ziet je leven eruit in een land in oorlog? In sommige delen van Oekraïne is het leven onmogelijk geworden, vanwege continue luchtaanvallen van de Russen. Op andere plekken, zoals in Kyiv, gaat het leven voorzichtig door. Scholen gaan na de zomer weer open, mensen zitten weer op terrasjes. Maar de dreiging blijft.

De 27-jarige Katja Savtsjenko ontvluchtte in 2014 het oosten van Oekraïne, dat toen door Rusland werd bezet, Lees ook deze reportage uit 2014 over Oost-Oekraïne. en verhuisde met haar familie naar een voorstad van Kyiv: Boetsja. Maar dit jaar werd ook Boetsja aangevallen. Savtsjenko hield een dagboek bij van de periode, waarin je kunt lezen wat bombardementen doen met een normaal mensenleven.

Diary of Katya Savchenko: ‘I can’t believe that we managed to escape’ Lees de reportage bij Raam op Rusland

Ook op de Krim, een Oekraïens schiereiland dat in 2014 is geannexeerd door Rusland, vrezen mensen dagelijks voor hun leven. Op de Krim wordt elke vorm van protest onderdrukt. Je kunt je daar niet openlijk uitspreken zonder je zorgen te moeten maken over je baan, je familie en je leven, hoor je in deze podcast van The Kyiv Independent.

Inside Occupied Crimea - Resistance in the Face of Oppression Luister naar de podcast van The Kyiv Independent

Je kunt allerlei ideeën en theorieën over oorlog hebben, maar als je er daadwerkelijk een meemaakt, verandert alles. Dat weet wetenschapper Svitlana Matvijenko maar al te goed. Normaal gesproken woont en doceert ze in Canada, nu geeft ze les vanuit een schuilkelder in haar geboorteplaats in Oekraïne. Matvijenko stoort zich aan abstracte theorieën over no-fly zones en de terugkeer van de Koude Oorlog. Je hebt niets aan kogelvrije theorieën uit stoffige boeken als een luchtaanval je dag dicteert, zegt zij.

Deze wetenschapper dacht een oorlogsexpert te zijn. Tot ze in de horror van de Russische oorlog belandde Lees het interview van Nina Polak en Maurits Martijn op De Correspondent

Er zijn inmiddels ook Oekraïense vluchtelingen die weer naar hun land zijn teruggekeerd. In Kyiv is bijna twee derde van de gevluchte mensen weer thuis. Zij willen er zijn voor hun achtergebleven familieleden.

Despite risks, Ukrainian refugees are coming back home Lees de reportage van The Kyiv Independent

Miljoenen Oekraïners kampen met trauma’s door de bommen en geweerschoten. De directeur van het nationale psychologiecentrum in Oekraïne schat dat zeker 3,5 miljoen Oekraïners inmiddels een posttraumatische stressstoornis hebben. Correspondent Isobel Koshiw van The Guardian bezocht Borodjanka, een voorstad van Kyiv die in maart met veel geweld door Rusland werd bezet. Koshiw ziet dat ook de psychologen zélf aan slapeloosheid en andere geestelijke problematiek lijden.

Medics battle relentless wave of trauma in Ukrainian town of Borodyanka Lees de reportage van The Guardian

En hoe ervaren Russen de oorlog?

Dat Russen een heel ander beeld van de oorlog hebben dan wij, weten we. Maar hoe ziet dat beeld er dan uit? NOS op 3 maakte een interactieve productie over wat de gemiddelde Rus te zien krijgt op z’n telefoon. In ieder geval geen nieuws van de BBC, de Duitse wereldomroep of de Ruslandkritische site Meduza.

Internjet Bekijk de interactieve productie van NOS op 3

Een dochter die vanuit Londen met walging naar het conflict kijkt, dagelijks bellend met haar moeder in Kaliningrad in een poging haar te overtuigen dat ze is gehersenspoeld door oorlogspropaganda. Een huwelijk, ergens in de Oeral, dat is verkruimeld tot stilzwijgen.

Filmmaker Andrej Losjak maakte met Broken Ties een indringend portret van Russen die niet of nauwelijks met elkaar door één deur kunnen sinds de inval op 24 februari. Losjak noemt de documentaire geen poging om de twee kampen te verbinden, maar wil juist laten zien dat iedere vorm van dialoog is verdwenen.

Broken Ties Bekijk de documentaire op YouTube

In een poging de dialoog wél op gang te krijgen, bedacht Paulius Senuta, een Russisch sprekende Let, een online knop. Druk erop, en de website belt automatisch een willekeurig nummer in Rusland. En voilà: Russen buiten Rusland kunnen in gesprek gaan met Russen binnen Rusland. Dat die (verrassing!) niet altijd zitten te wachten op een buitenstaander die hen over de oorlog komt vertellen, hoor je in deze aflevering van This American Life.

Cold Call to Action Luister naar de podcast van This American Life

Er zijn natuurlijk Russen voor wie de oorlog de laatste druppel was, en die hebben besloten het land te ontvluchten. Zo’n tweehonderdduizend Russen zijn sinds het begin van de oorlog naar buurland Georgië vertrokken. Daar hebben Oekraïners en Kremlinkritische Russen relatieve vrijheid om openlijk boos op Rusland te zijn, ziet schrijver Arnon Grunberg.

Weinig landen kunnen zich beter inleven in de Oekraïense situatie: in de recente geschiedenis voerde Georgië oorlog over de separatistische regio’s Abchazië (1994) en Zuid-Ossetië (2008), enigszins vergelijkbaar met Donetsk en Loehansk. In dat laatste conflict mengde Rusland zich, waarna Georgië de oorlog verloor.

De Russische intelligentsia vlucht naar Tbilisi: ‘Het is weer een beetje zoals honderd jaar geleden’ Lees de reportage van Vrij Nederland

Hoe zit het in buurlanden die ook bang zijn voor een Russische inval?

Vanuit de veilige oase van West-Europa of Washington DC is het makkelijk betogen dat Oekraïne desnoods een deel van zijn grondgebied moet afstaan om vrede te sluiten met Rusland. Maar in de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) weten ze wel beter, schrijft de Letse promovendus Inese Zepa.

Deze drie landen werden in 1939 met het Molotov-Ribbentroppact tussen Duitsland en de Sovjet-Unie ‘uitgeruild’: in ruil voor ‘vrede’ bezetten de Sovjets de regio. Maar van vrede was geen sprake: nog zes jaar Tweede Wereldoorlog en bijna een halve eeuw onderdrukking volgden. De les die we kunnen leren van de Baltische staten, schrijft Zepa, is dat geen enkel land territorium zou moeten opgeven in de hoop de expansiedrift van een ander land te stoppen.

The EU should learn from the Baltic states in its dealings with Russia Lees de analyse van de London School of Economics

Voor Finland, dat een honderden kilometers lange grens met Rusland deelt, heeft de oorlog grote gevolgen. NRC bezocht Savonlinna, de meest Russische stad van Finland. De stad ligt dichter bij Sint-Petersburg dan bij de Finse hoofdstad Helsinki en is heel geliefd onder Russische toeristen. Tot aan de oorlog, tenminste. Nu staan hele vakantieparken leeg, en moeten ondernemers op een andere manier zien te overleven.

Finland kiest voor Europa, maar tegen welke prijs? Luister naar de podcast van NRC

In Georgië is er sinds de Russische aanval volop steun te vinden voor Oekraïne. De aanval deed de Georgiërs denken aan de Russische invasie van hun eigen land in 2008. Toen Oekraïne een kandidaat-lidmaatschap verkreeg, ging een deel van de Georgische bevolking dan ook de straat op: ze protesteerden tégen de Ruslandgezinde regering, en vóór toetreding tot de Europese Unie. Want Georgiërs voelen de Russische dreiging nog steeds. Al Jazeera laat zien hoe die dreiging eruitziet.

The Georgian village facing Russian ‘creeping occupation’ Lees de reportage van Al Jazeera

Is er hoop op vrede?

De conclusie van hoogleraar oorlogsstudies Lawrence Freedman: ‘Can the Ukrainians win? Yes. Will the Ukrainians win? Not yet clear, but the possibility should not be dismissed.’

De Russen kampen met tekorten aan troepen; de Oekraïners geven zich, anders dan de Russen hoopten, niet over; en het Westen lijkt zijn geduld niet te verliezen. Freedman is niet zo stellig. Hij waagt zich niet aan voorspellingen, maar tussen de regels door lees je dat het er niet slecht uitziet voor een Oekraïense overwinning.

Can Ukraine Win? Lees de analyse op Substack

Toch denken de meeste analisten dat de oorlog zal eindigen in een vredesovereenkomst waarin een compromis wordt gesloten. Denk aan: Rusland mag de Donbas houden, in ruil voor een staakt-het-vuren. Oost-Europese landen zijn fel tegen zo’n compromis, omdat ze bang zijn dat het Rusland sterkt in zijn expansiedrift. Dat de EU in de onderhandelingen een rol kan spelen, wordt hierdoor onwaarschijnlijk, schrijft The Nation. Het initiatief zal waarschijnlijk van de VS moeten komen.

A Peace Settlement in Ukraine Lees de analyse van The Nation

Maar er staat nog wel meer in de weg van een vredesovereenskomst. De Oekraïners zelf bijvoorbeeld, die volgens peilingen massaal tégen een deal met Rusland zijn. Volgens Oost-Europa-analist Mark Temnycky zijn er drie voorwaarden voor de Oekraïners waar een vredesdeal in elk geval aan moet voldoen:

1. De EU en de VS blijven Oekraïne steunen met defensiebudget;
2. Rusland moet helpen met de wederopbouw van Oekraïne;
3. Het lot van de Donbasregio zal besloten worden in een internationaal gerechtshof.

Ukraine’s Terms for Peace Lees de analyse van het Center for European Policy Analysis

Nog heel even over die nucleaire dreiging: speelt dat nog een rol?

Not-so-fun fact: hoe langer de oorlog duurt, hoe groter de kans Lees hier wat onze collega Michiel de Hoog leerde over de kans op een kernoorlog. dat Poetin atoomwapens inzet. Wat kan het Westen doen? Dit artikel in Foreign Affairs schetst drie scenario’s: nucleair terugmeppen, conventioneel terugmeppen, of niet terugmeppen.

De sleutel ligt mogelijk bij landen als India en China, die zich nog niet scherp gedistantieerd hebben van Rusland. Als ze dat nog steeds niet doen als Rusland een klein atoomwapen inzet, kan dat de drempel voor Poetin verlagen om er een atoomoorlog van te maken. Europa zou dus moeten proberen deze landen ertoe te bewegen om Rusland duidelijk te maken dat atoomwapens onacceptabel zijn.

Thinking About the Unthinkable in Ukraine Lees de analyse van Foreign Affairs

Waar moet ik zijn als ik de komende tijd goed op de hoogte wil blijven?

Wil je je de komende tijd blijven verdiepen in de oorlog in Oekraïne? Een aantal media en Twitteraccounts doen nog steeds goed verslag:

• De Ruslandkritische site Meduza houdt zeer minutieus een newsfeed en een dagelijkse nieuwsbrief bij met de belangrijkste ontwikkelingen. Schrijf je hier in voor Meduza’s dagelijkse nieuwsbrief.
• De Ukrainecast van de BBC praat je drie keer in de week bij over de oorlog, met ervaringen uit eerste hand.
• Wil je op de hoogte blijven van de geopolitieke krachtverhoudingen in het conflict? Luister dan naar de dagelijkse update van historici Arend Jan Boekestijn en Rob de Wijk bij omroep BNR.
• Journalist Joshua Yaffa van The New Yorker doet verslag vanuit Oekraïne en Rusland, en heeft een nuttige Twitterfeed. Volg Joshua Yaffa op Twitter.
• De Amerikaanse denktank Institute for the Study of War interpreteert dagelijks op deskundige wijze de militaire bewegingen van Rusland en Oekraïne. Het Twitteraccount van het Institute for the Study of War.

Voor deze gids kregen we waardevolle input van collega’s Rosan Smits, Michiel de Hoog, Valentijn De Hingh, Jelmer Mommers en Thomas Oudman.