Dit is het einde van het verantwoordelijke Midden. Iedereen zal bloeden, behalve Mark Rutte

Het is oorlog in Europa, het kabinet-Rutte IV is gevallen, maar wat telt in Nederland zijn vakanties. Daarom kunnen nieuwe verkiezingen volgens de Kiesraad pas half november worden gehouden. Stel dat de formatie weer acht maanden duurt, dan is er een jaar lang geen bevoegd kabinet.

Mark Rutte zag er onberispelijk uit in zijn overhemd en blauwe uniformdas, toen hij zijn kabinetsval aankondigde. Nederland daalt verder af langs het pad van onbestuurbaarheid. De politieke zwaartekracht was sterker dan het gezonde verstand en het verantwoordelijkheidsbesef.

Migratie hád niet het breekpunt hoeven worden. Ja, het is een groot en belangrijk thema, zoals Rutte niet naliet te onderstrepen. Maar dat is de wooncrisis ook. En dat geldt ook voor klimaat, landbouw, stikstof en natuur, en het armoedebeleid.

Kabinetten vallen nooit op het onderwerp waarop ze vallen. Er is altijd sprake van onderliggend lijden. Of achterliggende motieven.

Ruttes vlucht naar voren

In de politieke jungle die zich aandient nu het politieke midden geen bestuurskracht meer kan opbrengen, heeft premier Mark Rutte gekozen voor een vlucht naar voren. Het kabinet nu laten vallen heeft voor hem drie voordelen.

1. Migratiebeperking is een rechts thema. Dat is goed voor de VVD in een nieuwe verkiezingsstrijd. Op klimaat of woningbouw heeft de VVD weinig te scoren, want de partij heeft het daar de laatste tien jaar laten afweten.

2. Een rechts thema is ook goed voor Ruttes kansen op een nieuw lijsttrekkerschap binnen een partij die na dertien jaar Rutte-coalities naar rechts aan de kettingen trekt. Vandaar zijn opgestroopte mouwen deze week. Niks is bij hem toevallig op kledinggebied.

3. Door nu al te vallen hoopt Rutte zijn kansen te vergroten om opnieuw de VVD-lijst te mogen aanvoeren, voordat een onrustig geworden partij de tijd krijgt om fris bloed – misschien wel Dilan Yesilgöz of Edith Schippers – te eisen.

Bonusvoordeel: Rutte zal hopen de BBB nu nog achter zich te kunnen laten omdat regeren te vroeg komt voor een partij met één zetel in de huidige Tweede Kamer, veel nieuwe zetels in provincie en Eerste Kamer, maar nul bestuurservaring. Recente peilingen geven de VVD die kans.

Wie regeert met Rutte eindigt in de berm

Voor de overige coalitiepartners geldt de oude wet: wie regeert met Rutte komt er gehavend uit. Door zijn eigen (partij)belang te laten gaan boven dat van de regeerbaarheid van het land, werkt Mark Rutte de verdere implosie van het politieke midden in de hand.

Het is vrijwel zeker dat de huidige vier partijen lang geen meerderheid zullen halen bij nieuwe verkiezingen. Rutte haalt dus bewust het risico naar voren dat de VVD moet gaan regeren met politieke afzwaaiers als PVV, JA21 en Van Haga. Waarschijnlijk hoopt hij met BBB en een CDA-op-krukken een meerderheidje te halen. Maar wat als de gok verkeerd uitpakt en Queen Caroline de kroon haars ondanks overneemt? Vice-premier Rutte?

Maar wat als de gok verkeerd uitpakt en Queen Caroline de kroon haars ondanks overneemt?

Het is moeilijk in te denken hoe een opeens verenigd Links een factor van betekenis kan worden in de formatie die eraan komt. Maar wie weet, aanleiding genoeg.

De absurd lange formatie van dit kabinet was er natuurlijk al een voorbode van. De Nederlandse politieke verhoudingen zijn deze week ingrijpend verder veranderd. Het politieke midden is bij gebrek aan levenskracht in elkaar gezakt. Alle betrokkenen weten het en konden de rot niet stoppen.

Angst voor getroffenen domineerde

De wil tot machtsuitoefening legde het af tegen de angst voor ongenoegen van getroffen groepen. Geen woord mocht er op Financiën naar buiten komen over het feit dat veel meer toeslagenslachtoffers zich hebben gemeld voor herstel dan er recht op kunnen hebben. Zelfs mensen zonder kinderen.

Premier Rutte zou maandag naar Groningen gaan om jonge aardbevingsslachtoffers aan te horen en weer alle goeds te beloven. Op zijn persconferentie vrijdagavond rolden woorden van medeleven en verschrikkelijkheid moeiteloos uit zijn mond.

En de grootste angsttegenstanders waren natuurlijk de boeren, die op tractoren verschillende grenzen overschreden maar geen vermanend woord terughoorden. Minister Adema vond het heel fijn onderhandelen met ze. Al zijn concessies waren niet genoeg.

Mét de minister van Landbouw is het kabinet verlost van alle moeilijke dossiers waar het toch al niet uitkwam. Tegelijk zullen maatregelen om het klimaat en de biodiversiteit voor het ergste te behoeden weer langer moeten wachten.

Regeren zal weer onvoorspelbaarder zijn dan de laatste jaren gewoon was geworden. Zeker, iedereen verlangt weleens naar nieuwe gezichten en lui die gewoon zeggen waar het op staat. Maar daarmee ben je er niet, in ingewikkelde tijden.

Waar bij al het daadkrachtig gewoondoen niet zo veel aandacht voor is, dat zijn de regels waar Nederland voor heeft getekend. De Europese en de Nederlandse wet zijn duidelijk genoeg, bijvoorbeeld als het erom gaat de asielinstroom in te dammen. Waar men het op rechts en binnen de opstandige VVD over eens is, dat mag niet. Zie de uitspraken van de rechter en de Raad van State.

Tropenjaren voor een bibberkabinet

Het kabinet-Rutte IV regeerde maar een halfjaar langer dan zijn formatie duurde. Toch voelde het als een flinke rit. Een maand na het aantreden van het kabinet viel Rusland Oekraïne binnen. Merkwaardig genoeg heeft deze weinig samenhangende ploeg daar, na een wat langzame start, vrij goed op gereageerd.

De dreigende energiecrisis en onbetaalbaarheidscrisis werden, deels in Europees verband, energiek voorkomen. Minister Ollongren heeft Nederland tot een robuuste bondgenoot van Zelensky gemaakt.

Het meest ironisch van de bruuske, binnenlands gemotiveerde val van het kabinet is dat Mark Rutte zich juist de laatste tijd steeds gezaghebbender door Europa en de wereld beweegt. Terwijl velen hem gezagsverlies in eigen land aanwreven, groeide hij binnen de EU uit tot elder statesman.

De internationale variant

Of is ook dat deel van het meesterplan dat vrijdagavond werd geopenbaard? Mark Rutte mikt op het kabinet-Rutte V. En als dat niet lukt, is hij de meest seniore én beschikbare oud-premier als in 2024, na de Europese verkiezingen, een nieuwe voorzitter van de Europese Commissie of een opvolger van de voor één jaar herbenoemde secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, wordt gezocht.

En de Nederlandse burgers? Zij ploegden voort. En bleven de boerenexportindustrie subsidiëren. Tot de laatste weide knalgroen en de laatste grutto vertrokken is.