/dc-useruploads-images/0dc64823fe094f568bbcdca6c9b55e18.png)
Een jaar geleden stroomde het Maidanplein in Kiev vol met Oekraïners die verandering eisten; zij wilden aansluiting bij Europa. Maar president Viktor Janoekovitsj weigerde het associatieverdrag met de Europese Unie te tekenen en ontvluchtte later het land.
Toen barstte de strijd los tussen het bewind in Kiev en de pro-Russen op de Krim en in Oost-Oekraïne. Een paar maanden later bevonden de opstandelingen van het eerste uur zich op het slagveld.
Dit is het verhaal van een opstand die uitmondde in een oorlog, verteld door twee journalisten die het rumoerige jaar van dichtbij meemaakten.
In tien hoofdstukken gidsen wij je door het roerigste jaar uit Oekraïnes recente geschiedenis.
Het is snijdend koud op het Maidanplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev. De mensen kruipen dicht tegen elkaar aan en warmen hun handen bij de vuurpotten tussen de tenten. Voor het vakbondsgebouw is een gaarkeuken ingericht; het ruikt er naar vers brood en gebakken kool. Op het podium spreken mannen en vrouwen de menigte indringend toe. Na elke toespraak klinkt het volkslied. ‘Glorie aan Oekraïne, glorie aan de helden!’
Bij de ingang van het stadhuis fouilleert een ordedienst van burgers belangstellenden. De 37-jarige Oksana veegt het trappenhuis. In het dagelijks leven is ze directeur van een internetbedrijf in de provincie, vertelt ze. ‘Ik had niet gedacht dat ik ooit een gebouw zou bezetten. Maar ik blijf tot de president weg is.’ De centrale hal ligt vol matrassen en dekens. Buiten zingen studenten liederen bij een piano. Soms is de revolutie net een festival.
Richting het Europaplein staat een kordon politieagenten. De aanhangers van de president zijn die ochtend met busladingen gearriveerd. ‘We vrezen voor chaos. We zijn bang ons pensioen te verliezen,’ zeggen de weinigen die willen praten.
’s Avonds daalt de temperatuur en groeit de angst. Demonstranten vrezen niet alleen de knuppels van de oproerpolitie, maar ook voor hun toekomst. Sommigen worden na thuiskomst opgepakt door de politie, werkgevers dreigen opstandige werknemers met ontslag en studenten zijn bang van de universiteit te worden gestuurd. De bezorgdheid voedt de koppigheid; we moeten winnen, de president moet weg.
Rond het provinciehuis van het West-Oekraïense Lviv hebben demonstranten reusachtige barricades opgeworpen van sneeuw en autobanden. ‘De politie steunt ons,’ zegt Igor. ‘Toen ze een vriend van me – commandant bij de politie – orders gaven met zijn bataljon naar Kiev te gaan, belde hij me onmiddellijk op: ‘Kom ons alsjeblieft tegenhouden.’ Alle wegen naar Kiev hebben we geblokkeerd. Ze konden er niet door.’
Op de bovenste verdieping werkt de oppositie van de ultranationalistische partij Svoboda stug door. Vorige week gooiden ze de gouverneur letterlijk uit zijn kantoor. De lokale partijleider, zakenman Petro Kolodiy, ziet zijn kans schoon. ‘Vanaf nu bouwen wij aan het nieuwe Oekraïne. De rood-zwarte banier zal een van de officiële vlaggen van Oekraïne worden,’ zegt hij, wijzend naar het vaandel van het omstreden Oekraïense Opstandelingenleger tijdens de Tweede Wereldoorlog.
‘We willen niet bij Europa, we willen een leven zoals jullie in Europa,’ zegt Tetjana (29), medewerkster van een internetbedrijf, die boven op de barricade staat. ‘We willen een eind aan corruptie, goede gezondheidszorg en goed onderwijs. Een politie die haar eigen burgers niet slaat. Tijdens de Oranje Revolutie kozen wij een ‘goede leider’ die onze problemen moest oplossen. Dat mislukte. Nu willen wij het zélf doen.’
Donetsk, maart 2014
De grond ligt bezaaid met glasscherven. In de hal van het provinciehuis van Donetsk kijken Andrej (30) en Roeslan (32) naar het rijtje agenten dat met schilden en helmen binnen staat opgesteld. Alleen een hek scheidt de twee kampen. Achter de twee vrienden een joelende menigte die naar binnen wil, zwaaiend met de Russische vlag of die van de Volksrepubliek Donetsk. ‘Zodra we binnenzijn, is de macht aan het volk,’ zegt Roeslan in de Oost-Oekraïense industriestad.
Een paar uur later is het zover. Het verzet is gebroken. De menigte is binnen. De agenten maken een uitgeputte indruk. In de vergaderzaal hebben burgers bezit genomen van de stoelen van de gedeputeerden. Het groene tapijt is besmeurd met aarde. Het ruikt er benauwd.
‘Ik zei het je toch,’ roept Roeslan opgewonden in een ruimte naast de vergaderzaal. Hij houdt zich bezig met het formeren van een burgerpatrouille die de taak van de politie moet overnemen. Op tafel ligt een lijst waarop mensen zich kunnen inschrijven.
Andrej en Roeslan moeten niets hebben van de ‘illegale macht’ in Kiev, die een gekozen president heeft afgezet. Fascisten zitten daar, daarmee willen ze niet leven. Ook niet met dat verdomde West-Oekraïne. Nu willen ze een referendum over de soevereiniteit van de Donbassregio: als een federatie in Oekraïne of op langere termijn in de Russische moederschoot, bij het broedervolk. Het is tijd om orde op zaken te stellen, vinden de twee. ‘We hebben ruim twintig jaar op deze dag gewacht.’
Donetsk, mei 2014
De chauffeur vloekt, op weg naar het vliegveld van Donetsk. Hij scheldt op het Oekraïense gevechtsvliegtuig dat door de lucht scheert en op de gevechtshelikopter die van achter de flats opduikt. Een explosie klinkt vanaf de luchthaven. We kijken naar de zwarte rookwolken die opstijgen. Eenmaal uit de auto verschuilen we ons achter een boom. Er kan geschoten worden.
Het is oorlog in Europa. Een dag nadat Petro Porosjenko is gekozen tot president van Oekraïne, vallen pro-Russische rebellen het vliegveld aan. Dit is hun land en dus hun luchthaven, zeggen ze. Het Oekraïense leger vecht de hele dag terug. Die avond klinken doffe dreunen door tot in het centrum van Donetsk.
De volgende dag keren mijn chauffeur en ik terug naar het gebied rond het vliegveld. De wegen zijn verlaten. ‘Haal je auto weg daar,’ roept een bewoner tegen mijn chauffeur. ‘De kogels vliegen over mijn huis.’
’s Avonds in de trein van Donetsk naar Kiev zitten in mijn eigen coupé twee oorlogsvluchtelingen. Een Kroaat gaat terug naar zijn land. Een Oekraïner reist naar het rustige Poltava. Zijn moeder wil hem bij zich hebben.
In deze heroverde stad proberen pro-Russen en pro-Oekraïners weer samen te leven
Het Oekraïense leger dringt de pro-Russische separatisten steeds verder terug. De eerste grote overwinning behaalde het leger toen het de Zuidoost-Oekraïense stad Marioepol heroverde. Gastcorrespondent Floris Akkerman bezocht de stad en zag hoe pro-Russen en pro-Oekraïners weer met elkaar verder proberen te leven.
Op een parkeerplaats in een buitenwijk van de Oost-Oekraïense stad Kharkiv kruip ik bij Michajlo in de auto. We moeten naar het allerlaatste checkpoint van het Oekraïense leger, nabij Loehansk, tweehonderd kilometer verderop. De auto zit vol met water, kleding en sigaretten. ‘Deze oorlog is van ons allemaal. Het ontbreekt onze soldaten aan alles. Daarom brengen wij het.’
In Kharkiv is alles anders. Enkele maanden geleden werd Michajlo in elkaar geslagen door een menigte pro-Russische demonstranten. Slechts driehonderd Maidanactivisten durfden zich toen op straat te vertonen om te demonstreren. Nu hangt de stad vol met het blauw-geel van Oekraïne. Duizenden vrijwilligers zamelen geld en spullen in voor het leger. De kern van de vrijwilligers bestaat uit dezelfde hoogopgeleide Oekraïners en ondernemers die de ruggengraat vormden van de Maidanrevolutie van afgelopen winter. ‘Wat er in Donetsk gebeurt, wil niemand in Kharkiv.’
‘We krijgen niets van de regering,’ zeggen de soldaten, als Michajlo hun de spullen overhandigt. ‘Wapens kopen we zelf. Kogelvrije vesten, nachtkijkers en uniformen krijgen we van Michajlo en zijn vrienden. De lokale bevolking geeft ons voedsel. Deze watermeloenen hebben we zelf geoogst.’
De militairen komen net uit een schuilkelder. De separatisten hadden hen onder vuur genomen. Waarom doe je dit gevaarlijke werk? vraag ik Michajlo. ‘We beseffen dat onze toekomst hier op het slagveld wordt beslist. Poetin wil een herleving van de Sovjet-Unie. Maar Oekraïne heeft zich nu bevrijd van die periode. En terug willen we niet meer.’
Slavjansk, augustus 2014
Het is snikheet. Het centrale plein van Slavjansk is uitgestorven. ‘Na de herovering is de helft van de bewoners verdwenen.’ Tijdens het bewind van de separatisten zat raadslid Vladim Soekonos tien dagen gevangen in een donkere kelder. ‘Ze zetten een kalasjnikov tegen mijn hoofd en dreigden me dood te schieten.’
Het gonst in deze Oost-Oekraïense stad van geruchten over massagraven, ontvoerde bewoners en wraakacties van Oekraïners op mensen die de separatisten steunden – maar niemand laat het achterste van zijn tong zien.
Een deel van de stad is verwoest. Een paar vrouwen tonen me het gapende gat in hun woonblok. ‘Na de terreur begon het schieten,’ zegt een van hen. ‘Ik moest in mijn eentje mijn 92-jarige moeder naar de schuilkelder dragen. Ze heeft een week lang alleen maar gehuild. Daarna kreeg ik een zenuwinzinking. Sindsdien loop ik slecht.’
Wie de schuld draagt voor de oorlog? ‘De separatisten schoten,’ zegt een van de vrouwen. ‘Nee, het Oekraïense leger,’ weet de ander. ‘De separatisten provoceerden het leger te gaan schieten,’ verbetert een derde.
Het vertrouwen is zoek, zegt interim-politiechef Oleg Kotenko. ‘Het duurde tien dagen voordat de inwoners met me durfden te spreken. Zij waren bang gestraft te worden voor steun aan de separatisten. Maar wraak zal het conflict alleen maar groter maken. Slavjansk is de grote test voor Oekraïne. In Donetsk en Loehansk kijken de mensen naar ons.’
Brengen de verkiezingen Oekraïne na 23 jaar wanbestuur vrede en welvaart?
Oekraïne stemde 26 oktober voor een nieuw parlement. Gastcorrespondent Floris Akkerman deed verslag vanuit Kramakorsk.
Kramatorsk, oktober 2014
De 24-jarige Sergej Rostovski, pro-Russisch, verdient zijn geld als ingenieur in de Nieuwe Kramatorsk Machinebouwfabriek. Momenteel ligt het werk zo goed als stil, vertelt hij. De machinebouwfabriek, die onder andere windmolenonderdelen, graafmachines en scheepsonderdelen produceert, krijgt geen opdrachten meer uit Rusland, de grootste klant. Nu de Oekraïense en Russische machthebbers elkaar niet meer kunnen verdragen, lijdt de handel daaronder. En in Oost-Oekraïne is de industrie afhankelijk van bestellingen uit het buurland.
Dit komt boven op de problemen die Oekraïne al heeft. Een lege schatkist, inflatie van 17,5 procent en volgens de Wereldbank een economische krimp van 8 procent, dit jaar. De economie en de oorlog vormen dan ook de belangrijkste thema’s tijdens de parlementsverkiezingen op 26 oktober.
Drie Natalja’s voeren in Kramatorsk campagne voor de pro-Europese partij Volksfront van premier Arseni Jatsenjoek. Hun land kijkt de afgrond in, beseffen ze. Niemand weet wat morgen brengt. De vrede in het door Kiev heroverde Kramatorsk is broos, met de oorlog honderd kilometer verderop en met nog altijd soldaten en militaire voertuigen in de stad. ‘Het wordt zwaar voor Oekraïne, dat weet iedereen,’ zegt de oudste Natalja. De twee andere Natalja’s knikken.
Heeft Oekraïne toekomst?
Wat een jaar geleden begon als een protest voor meer aansluiting bij Europa, is uitgelopen op een gevecht om het voortbestaan van Oekraïne.
Maidanactivisten Tetjana in Lviv en Michajlo in Kharkiv vertegenwoordigen een nieuwe generatie in Oekraïne; zij willen als burgers verantwoordelijkheid nemen – waarbij zij de rechtstaat en de democratie in Europa als voorbeeld zien. Zij willen zich niet meer laten bespelen door politici. Zij zagen zich daarbij gedwongen het plein te verruilen voor het slagveld.
Oekraïne is verworden tot een land met duizenden oorlogsdoden en een miljoen vluchtelingen
Roeslan en Andrej in Donetsk vestigen hun hoop juist op Rusland. Van Europa verwachten zij niets. Ze voelen zich veiliger in de Russische moederschoot, met de gedeelde cultuur en historie. Het is tevens de belangrijkste handelspartner. Maar Roeslans ideaal van een trots, op z’n minst autonoom Oost-Oekraïne, is ontaard in een provincie als bloedig strijdtoneel.
Michajlo en Roeslan werden het afgelopen jaar onderdeel van een geopolitiek schaakspel, zoals het grondgebied van Oekraïne altijd een twist was tussen diverse rijken. De Russische president Poetin ziet Oekraïne niet als eenheidsstaat, wil verregaande federalisering en toetreding van Oekraïne tot zijn douane-unie. De vraag is hoever het Westen wil gaan om het land op te nemen in zijn invloedssfeer. De inwerkingtreding van het associatie-akkoord werd na onderhandelingen tussen Kiev, Brussel en Moskou uitgesteld tot eind volgend jaar.
Als Oekraïne niet verder uiteen wil vallen, zal de regering in Kiev rekening moeten houden met de verschillen binnen de landsgrenzen. Tijdens de verkiezingen van vorige maand koos een ruime meerderheid van de bevolking voor gematigde en pro-Europese partijen. Maar in het oostelijke deel buiten de rebellengebieden won het Oppositieblok, de opvolger van de partij van oud-president Janoekovitsj: zij willen een nauwere band met Rusland. De regering moet hen overtuigen dat de weg naar Europa de juiste is.
De regering kampt met schijnbaar onoplosbare problemen. De economie staat er slechter voor dan ooit, wat voedingsbodem biedt voor nieuwe sociale onrust. Oekraïne is verworden tot een land met duizenden oorlogsdoden en een miljoen vluchtelingen. Voor hen breekt nu een barre winter aan.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
