/dc-useruploads-images/cca336952515458f9c071b64e39907eb.png)
‘Ik ben het eigenlijk wel beu om hierover te praten,’ zegt Aragay, één van de overlevenden van de wereldschokkende schipbreuk bij het Italiaanse eiland Lampedusa op 3 oktober. ‘Vanavond ging ik naar de Via Roma om een ijsje te eten en eens over iets anders te praten dan die dag. Over voetbal bijvoorbeeld, ik ben dol op Chelsea. Maar zoals altijd word ik weer aangeklampt door journalisten die het erover willen hebben.’
Op het bankje voor de ijscobar staart de Eritreër bedroefd naar de grond. Hij neemt een likje van zijn citroenijs.
Met de andere overlevenden wacht hij op Lampedusa de komst van de rechter af, die hun ter plekke wil horen in het proces tegen de Somalische kapitein van het verongelukte schip. De Italiaanse autoriteiten willen hem aanklagen voor mensensmokkel.
Het verhaal van deze bootvluchtelingen is diep tragisch, dat is zeker. Maar waarom hebben we het hier weer over op De Correspondent? In de beeldentuin van Jos de Putter was al een indringende reportage te zien, over het bergen van de lijken. Nu weten we het wel, toch?
Toch mocht Lampedusa niet ontbreken, op onze reis langs Europa’s buitengrenzen. Omdat dit soort schipbreuken doorgaans alleen als ‘tragische incident’ wordt bestempeld, raakt het zicht op de dagelijkse realiteit op het eiland vertroebeld. Een rondgang over het eiland laat zien dat het leven hier met migratie is vervlochten. En dat de Europese aanpak van het fenomeen - meer politie, meer soldaten, meer grensbewaking - de stroom aan migranten in niet zeewaardige boten niet tot stilstand brengt.
Permanent incident
Aan de weg die langs de haven voert, ligt een berg planken, touwen en scheepsrompen met Arabische namen en kapotte ruitjes. Op de dekken liggen spijkerbroeken, pakjes drinken, sloffen en dekens. Overal reddingsvesten. Scooters snorren langs, een eilandbewoner spuit nieuwe lijnen op het aanpalende voetbalveld.
‘Deze boten liggen hier al zeker vijf jaar,’ merkt Enrique op, die als kok op het eiland werkt. ‘Alsof de politiek aan de buitenwereld wil tonen wat hier gaande is.’ Het scheepskerkhof is inderdaad één van die plaatsen die herinnert aan het feit dat de schipbreuk van 3 oktober niet het eerste en waarschijnlijk ook niet het laatste incident is. Hier op Lampedusa is het de regel, niet de uitzondering.
‘De Italiaanse overheid wil het beeld tonen van een grote golf, die ons dreigt te overspoelen en een kustwacht die deze golf krachtdadig tegenhoudt’
Waarom wordt iedere ramp door de Italiaanse overheid dan toch voorgesteld als incident? De pastoor van het eiland, Stefano Nastasi, heeft wel een vermoeden. Hij is een vlotte veertiger op sneakers, die de veelal gelovige eilandgenoten als pastoor bijstaat. ‘Het komt de Italiaanse overheid goed uit om het zo te presenteren. Zij wil het beeld tonen van een grote golf die ons dreigt te overspoelen en een kustwacht die deze golf krachtdadig tegenhoudt. Na elk incident wordt in Europa weer meer geld gevraagd om de grens beter te bewaken en levens op zee te redden. Maar waar dat geld vervolgens blijft, is lang niet altijd duidelijk. Een echte oplossing komt nooit op tafel.’
Structurele toestroom
Lampedusa ligt aan de buitengrenzen van Europa. Het eilandje, nog niet half zo groot als Schiermonnikoog, ligt dichter bij de Afrikaanse dan de Italiaanse kust. Tunesië is 113 kilometer varen, Sicilië 176 kilometer. Voor migranten die via Tunesië en Libië naar Europa proberen te komen, is een enkeltje Lampedusa de snelste optie.
Bij aankomst wacht hen eerst een gevangenis: in een detentiecentrum op het eiland - door de Lampedusanen simpelweg aangeduid als het Centro - worden ze opgesloten, omdat ze illegaal Italië zijn binnengekomen. Van daaruit worden ze binnen enkele dagen tot weken doorgevoerd naar asielzoekerscentra op Sicilië of het Italiaanse vasteland. Daar kunnen ze hun asielaanvraag indienen.
De eerste bootjes kwamen aan in 1990, maar vanaf begin deze eeuw werd deze migratieroute echt populair. Jaarlijks komen er minstens 10.000 migranten naar het eiland, veel uit Sub-Saharaans Afrika, maar dit jaar bijvoorbeeld ook uit Syrië. 2008 was een piekjaar, toen 31.250 migranten op het eiland aankwamen. Begin 2009 bevonden zich dan ook ruim 2.000 migranten in het Centro. De maximumcapaciteit van het centrum bedraagt 850 gasten, waardoor velen in de heuvels rondom het centrum onder stukken plastic moesten leven.
Er waren gemiddeld ruim 6.000 migranten - voornamelijk jonge Tunesiërs - op het eiland, terwijl er maar 5.000 mensen wonen.
Uit protest staken migranten toen een deel van het detentiecentrum in brand. Tijdens de Arabische Lente, begin 2011, was er opnieuw een piek. In drie maanden tijd kwamen 23.000 migranten aan. Er waren gemiddeld ruim 6.000 migranten - voornamelijk jonge Tunesiërs - op het eiland, terwijl daar maar 5.000 mensen wonen.
Hoeveel migranten de overtocht níet overleven is moeilijk te becijferen. Veel Lampedusanen reppen over één op de achttien bootjes die nooit zouden aankomen. Maar dat is moeilijk te verifiëren. Niet ieder gezonken bootje wordt immers opgemerkt, en niet iedere overleden migrant spoelt aan.
Door de structurele stroom migranten, zijn de bootvluchtelingen onderdeel geworden van het dagelijks leven op Lampedusa. Officieel mogen de migranten het detentiecentrum, dat op anderhalve kilometer van de Via Roma ligt, niet verlaten. Maar het prikkeldraad dat dit moet bewerkstelligen staat er slechts voor de vorm. Overal zitten gaten in het hekwerk en aan de Via Roma zitten groepjes migranten op de pleinen en terrassen. De bewakers van het centrum gedogen dat de migranten het centrum verlaten, zolang ze maar niet op straat slapen. Waar kunnen ze immers naartoe vluchten op zo’n klein eiland?
Helpen is verboden
Omdat de migranten officieel, vanwege hun illegale entree, achter slot en grendel zitten, wordt het Lampedusanen verboden contact met hen te hebben of hulp te bieden. Pastoor Nastasi zit in zijn kantoor tussen metershoog opgestapelde dozen, die vanuit heel Italië naar zijn kerk gestuurd zijn. Hij trekt er een open: felgekleurde knuffelbeesten. In een andere doos zitten rood-witte T-shirts van een muziekfestival in Turijn. ‘We willen graag naar het Centro om deze spullen uit te delen. Maar de overheid geeft ons geen toestemming. Ze willen de migranten zoveel mogelijk bij de eilandbewoners weghouden,’ zegt hij. ‘We proberen ook activiteiten voor de migranten te organiseren. Ze zitten zich immers de hele dag te vervelen op straat. Maar ook daarvoor krijgen we geen vergunningen, want officieel zitten de migranten niet op straat, maar opgesloten in het Centro.’
Op zee mogen de vissersbootjes van de Lampedusanen officieel geen bootvluchtelingen in nood helpen
Ook op zee mogen de vissersbootjes van de Lampedusanen officieel geen bootvluchtelingen in nood helpen. Maar Aragay, de Eritreeër voor de ijsboer, vertelt hoe hij zijn leven aan de ijsverkoper te danken heeft. ‘Hoewel er een wet is, die het redden van bootvluchtelingen door individuen verbiedt, is hij in actie gekomen en heeft hij ruim zestig van ons uit het water gehaald. Nog vóór de kustwacht in actie kwam, was hij er om ons te redden.’ Ook in de periode na de scheepsramp zijn de Lampedusanen hem niet tegengevallen. ‘Uit alle hoeken van Europa kwamen familieleden om met ons te rouwen. De restauranteigenaars, die het zelf ook niet makkelijk hebben, stonden erop dat de nabestaanden níet betaalden voor hun eten.’
Zo proberen veel Lampedusanen de migranten stiekem te helpen. Door de kleine kinderen in huis te nemen, zo nu en dan een douche aan te bieden, of wat extra eten te koken. Op de school werd een herdenkingsdienst voor de overleden migranten georganiseerd - kinderen planten een zaadje voor elke overleden migrant - en in de lokale bibliotheek wordt de kast met prentenboeken uitgebreid, zodat ook migranten die geen Italiaans spreken zich welkom voelen. ‘We leven op een plek waar één zesde van de bevolking elke maand volledig verandert: andere etniciteit, andere taal, andere vrouwen en kinderen,’ zegt de pastoor. ‘Lampedusanen gaan dus op zoek naar een balans om samen te leven, ze verwelkomen de nieuwe mensen. Maar omdat het eiland volledig gemilitariseerd is, is dat lastig.’
Het is opvallend dat veel Lampedusanen hun frustratie niet richten op de migranten, maar op de politiek die deze situatie laat voortbestaan. Veel van hen verwijzen naar de twintigste eeuw, waarin Italianen overal ter wereld ‘Little Italies’ begonnen. Scholier Ylena (18) begrijpt bijvoorbeeld niet waarom dat deze migranten niet gegund wordt. ‘Er zou een legale manier moeten zijn om hier te komen. Net zoals de Italianen vroeger naar de Verenigde Staten zijn gemigreerd. Gewoon, in grote boten, via de havens, zodat ze niet zo’n gevaarlijke reis hoeven te ondernemen.’
Meer militairen is geen oplossing
Deze pogingen tot medemenselijkheid staan in schril contrast met de Europese aanpak van de migratiestroom. Pastoor Nastasi verwoordt de frustratie van veel Lampedusanen. ‘Na de ramp op 3 oktober stonden Eurocommissarissen Barroso en Malmström hier meteen op de stoep. Alleen Obama en God zelf ontbraken nog,’ grapt hij. ‘Maar als ze die morele verontwaardiging en al die euro’s voor grensbewaking nu eens in echte oplossingen voor deze migranten steken. Dan is hun komst tenminste nog ergens goed voor. Nu is het slechts voor de bühne.’
Met ‘echte oplossingen’ doelt de pastoor bijvoorbeeld op beter toegankelijke en legale manieren om in Europa asiel aan te vragen, bijvoorbeeld bij Europese ambassades in thuislanden. ‘Dan hoeven ze geen aanspraak op smokkelaars te maken. Meer militairen zijn het antwoord niet.’
Toen José Manuel Barroso op Lampedusa uit het vliegtuig stapte, werd hij uitgejouwd door Lampedusanen die vonden dat hij de gelaten krokodillentranen beter kon omzetten in daden. De verontwaardiging van deze Lampedusanen leek ditmaal niet geheel aan dovemansoren gericht. De Europese Commissie, onder leiding van commissaris Cecilia Malmström, nam in de nasleep van de ramp op 3 oktober het initiatief tot een
‘Taskforce Mediterranean’.
De strekking: er komt (nog) meer geld voor grensagentschap Frontex en we gaan
‘transitlanden’
als Marokko, Turkije en Libië betalen voor het bestrijden van illegale migratie. Nog meer militairen en agenten dus.
Door de komst van migranten als een dijkdoorbraak voor te stellen, waarvoor de dijk moet worden opgehoogd, steken politici de kop in het zand
Deze week werden de plannen van de taskforce besproken in de Europese ministerraad. Die besloot een aantal ad hoc-maatregelen van de Commissie over te nemen en stemde in met het vrijmaken van nog eens 14 miljoen euro voor meer grensbewaking. Maar de discussie over echte hervormingen zijn verplaatst tot na de Europese verkiezingen in mei 2014.
Dit laat - ondanks de emotionele oproepen van de Commissie - zien wat
de achilleshiel van Europa’s asielbeleid blijft:
de politieke wil. Méér legale wegen naar Europa zijn - zeker in een Europees verkiezingsjaar - niet aan kiezers te verkopen. Lidstaten investeren liever steeds meer geld in grensbewaking, dan dat ze migranten in staat te stellen Europa te bereiken zónder de wet te overtreden.
Een tragische schipbreuk bij Lampedusa haalt de headlines. En dan trekken Europese politici de portemonnee. Maar door de komst van migranten als een dijkdoorbraak voor te stellen, waarvoor de dijk moet worden opgehoogd, steken politici de kop in het zand.
Deze reis hebben wij op eigen initiatief ondernomen. Een deel van de kosten werd vergoed door het Postcodeloterijfonds voor Journalisten van Free Press Unlimited. Er werden aan deze bijdrage geen voorwaarden verbonden.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
