Hoe de bekendste graffiti-artiest van Nederland uit handen van justitie weet te blijven

‘Wetten erken ik niet. Het christendom heeft ons de tien geboden gegeven, maar ik leef volgens natuurwetten: als jij je niet met mij bemoeit, laat ik jou ook met rust. Maar als je me dwarszit, verdedig ik me met alles wat ik heb.’

En dan doet Niccolò Machiavelli zijn intrede, met Friedrich Nietzsche en Sun Tzu een inspiratiebron voor Ces53. De graffiti-artiest citeert uit De heerser: ‘De mensen schrikken er minder voor terug iemand die zich geliefd maakt de voet dwars te zetten, dan iemand die zich gevreesd maakt.’

Ik slenter met hem door een niet nader te noemen stad. Na meer dan dertig jaar, en meer dan duizenden pieces, is Ces53 één van de meest gerespecteerde namen in de scene. Hij heeft niets te winnen met een interview. Zijn werk spreekt voor zich, vindt hij. Alleen via allerlei omwegen kwam ik met hem in contact. Uiteindelijk wilde hij, onverwacht, toch afspreken. En dat past uiteindelijk misschien precies bij hem: hij doet altijd het tegenovergestelde van wat er van hem wordt verwacht.

Graffiti is oorlog, zonder kleerscheuren kom je er niet

Hij is een enigma. Tot op de dag van vandaag ken ik zijn echte naam niet, zijn leeftijd evenmin. Maar zijn werk duikt overal ter wereld op. In de Randstad zie je zijn werk langs treinsporen, in halls of fame en op treinen. Zijn letterstijl, met veel ronde vormen, lijkt gemaakt voor die laatste: eenvoudig, uit de losse pols gespoten. Maar schijn bedriegt.

Ces53 perfectioneerde zijn stijl door de jaren heen en kent vele navolgers. Je wordt niet zomaar een van de meest gerespecteerde graffiti-artiesten, of ‘schrijvers’ zoals ze elkaar onderling noemen.

‘Angst aanjagen is een manier om respect af te dwingen’

De weg die een graffiti-artiest aflegt is lang en vol met gevaren. Dat vindt Ces53 het mooie aan graffiti spuiten. ‘Mensen zijn gebouwd om spanning, moeilijke situaties en tegenslagen te overwinnen. Dat is ons doel, en iedereen die daar niet mee bezig is, is een leeuw in een kooi, een lulletje achter zijn tv, iPad of spelcomputer.’

Praktisch gezien komt dat erop neer dat je als graffiti-artiest niet zomaar overal je naam kunt achterlaten zonder andere schrijvers tegen het hoofd te stoten. Goede spuitplekken worden vaak geclaimd door crews . Over iemand anders’ werk heen gaan is al helemaal not done. In het gunstigste scenario moet je in zo’n geval ‘spuitbussen betalen’ - letterlijk verf geven dus - aan de gecrosste schrijver. Doe je dat niet, dan bestaat de kans dat je eindigt met een blauw oog en een paar gebroken ribben.

Mocht je dit allemaal doorstaan, én je ontwikkelt een onderscheidende letterstijl én je zet minstens drie keer in de week een piece, dan tel je mee. En o ja, er is ook nog zoiets als politie, bewakers en oplettende hondenuitlaters. Om kort te gaan: zonder kleerscheuren haal je de top niet, graffiti is oorlog.

Hij houdt dan ook van vechten, zegt Ces53. ‘Niet letterlijk, maar alles wat gratis is, is niets waard. Angst aanjagen is een manier om respect af te dwingen.’

Het is een wereld waarin goed en fout niet bestaan

Wat elke graffiti-artiest wil: van toy naar king. Een trein succesvol bespuiten is het hoogst haalbare . Ces53 heeft fans van over de hele wereld door de tientallen wholecars en honderden panels die hij maakte. Al decennia circuleren foto’s van zijn werk in underground magazines en op internet.

Hij maakt deel uit van beruchte crews als Monsters of Art en Words of Wisdom. Ze onderscheiden zich door hun moed, hun originele letterstijl en een niet aflatende drang hun naam terug te zien op het openbaar vervoer.

Al kan het ze zelf niet veel schelen, de schade van het werk van schrijvers als hij is aanzienlijk. In 2013 werd 75.000 vierkante meter treinstel ‘van een nieuwe verflaag voorzien.’ Geschatte schoonmaakkosten: vier miljoen euro. Achter die cijfers gaat een groot mysterie schuil waarbinnen mensen als Ces53 aan de top van de voedselketen staan.

Ces53 heeft weinig op met autoriteit. ‘Ik werk niet voor een baas, ik heb geen uitkering, stemmen heb ik nog nooit gedaan. Ik zorg voor mezelf. Goed of fout bestaat niet, ik zie slechts mogelijkheden en daar spring ik op in, als je begrijpt wat ik bedoel.’

Deze amorele kijk op het leven maakt dat het hem weinig kan schelen of zijn werk schade toebrengt aan treinen, of huizenhoge schoonmaakkosten met zich meebrengt. ‘Ach, mensen hebben werk omdat wij dit doen.’

De maatregelen die hij moet nemen

Hij mag dan zelf niet malen om goed of fout, het blijft illegaal. Dus Ces53 moet voorzichtig zijn.

Niet dat hij helemaal nooit is gepakt: dat gebeurde meermaals, al sinds hij tiener was in de jaren tachtig - alleen nooit op heterdaad. Hij weet dat hij wordt gevolgd, maar houdt steevast zijn mond tegen de politie als hij wel wordt opgepakt - ‘als je niet gaat zingen, kan niemand je wat maken,’ zegt hij nuchter.

Een hele wagon bespuiten is moeilijk: ‘Een panel is te doen, dat kan iedereen.’ Maar een wholecar is andere koek, benadrukt hij: ‘Zeker als je met een ladder loopt te slepen, omdat je anders niet bij de bovenkant van een treinstel komt.’ Op rangeerterreinen houden bewakers vaak een oogje in het zeil, soms met honden. ‘Dat geeft enorme tijdsdruk.’

Hij weet wie de bewakers zijn, hoe snel ze rennen, of ze ex-militairen zijn

Hij houdt bij wanneer de diensten van schoonmakers of spoorwerkers beginnen en aflopen. Hij weet wie de bewakers zijn, hoe snel ze rennen, of ze ex-militairen zijn. Op de minuut af weet hij hoeveel tijd er is om zijn werk te doen. Treintijden, maanstand, werk aan het spoor; alles houdt hij bij. ‘Als je met een ervaren groep bent, spuit je binnen zes minuten een hele wagon dicht. Althans, dat is ons record.’

Niet alleen als hij aan het werk is, ook in het dagelijks leven is hij wantrouwig: ‘Ik test mensen, dat moet wel. Ik vertel soms een specifiek persoon een bepaalde leugen. Als vervolgens datzelfde verhaal een paar weken later bij me terugkomt via iemand anders, weet ik dat degene aan wie ik het vertelde zijn mond niet kan houden.’

Hij houdt bij waar camera’s hangen en is extreem voorzichtig op internet. ‘Ik kijk anders naar de wereld. Als je illegaal werkt, zoals ik, moet je continu op de hoogte zijn van manieren waarop justitie je kan volgen. We leven in 1984, man.’

Hij logt nooit thuis in op sociale netwerken. Hij heeft verschillende mobiele telefoons voor verschillend gebruik. ‘Technologische ontwikkeling is prachtig, maar voor iemand als ik is een iPhone een afluisterapparaat. Justitie kan die gewoon ‘aan’ zetten.’ En dan is er nog zijn extreemste voorzorgmaatregel: ‘Ik heb nog nooit mijn echte naam ingetypt op internet.’

Toch is er een wereldwijd netwerk, bestaande uit de fanatiekste schrijvers, die elkaar on- en offline helpen. ‘Zelfs Banksy kan ik bereiken - dat is zogenaamd de moeilijkst vindbare man op aarde.’

Hoe hij Machiavelli in de praktijk brengt

Dit verhaal begon met de constatering dat Ces53 alles omdraait. ‘Als iemand mij vertelt dat John F. Kennedy zo vermoord is, wil ik dat eerst zelf onderzoeken. Zo ben ik weleens een week thuis gebleven om me in te graven in die materie. Laten we zeggen dat ik anders tegen die moord aan kijk dan de meeste mensen.’

Originaliteit, zelf nadenken, een stap verder gaan; het is onmisbaar in zijn wereld. ‘Mensen doen altijd maar anderen na. Ik begrijp dat niet. Nu is Banksy populair en maakt iedereen opeens street art met stencils. In galeries zie je werk hangen van mensen die nooit op straat gewerkt hebben en die claimen een street artist te zijn. Schrijvers weten wel beter.’

Hij geeft een voorbeeld. Met een flinke groep lokale schrijvers zat hij verstopt in een metrogang ergens in een Europese hoofdstad, klaar om toe te slaan zodra de laatste metro voorbij was. Het liep anders: de groep werd gezien door de bestuurder van een passerende trein. ‘Je weet dat ze dan gaan bellen en dat er binnen drie minuten politie voor je neus staat. We zaten twintig meter diep onder het centrum.’

De schrijvers besluiten niet de kortste route terug te nemen, dat zou te doorzichtig zijn - ze rennen naar het volgende station. Ook dat garandeert geen veilige uitweg; ze kunnen ternauwernood een tegemoetkomende metro ontwijken en Ces53 raakt achterop bij de groep.

Hij verstopt zijn gigantische tas met spuitbussen (‘ik was behoorlijk wat van plan’), stapt doodleuk het perron op en loopt de uitgang uit. Dan stopt een ME-bus pal voor zijn neus. Twaalf ME’ers springen op het asfalt. Ces kan wegrennen, maar doet machiavelliaans het onverwachte. Hij steekt de handen in zijn zakken en loopt rustig langs de ME’ers, de nacht in.

Meer over graffiti en streetart?

Deze straatpoëet wil met graffiti de wereld wakker schudden Deze week zullen de kerken weer volstromen voor de jaarlijkse kerstnachtdiensten. Maar ook wie kerkgebouwen liever vermijdt, kan met een boodschap worden geconfronteerd: in Amsterdam zijn de teksten van graffitikunstenaar Laser 3.14 niet te missen. Wie is deze straatpoëet? Ik zocht hem op en besprak met hem zes teksten uit eigen werk. Lees het verhaal over Laser 3.14 Deze documentaire laat zien dat graffiti oorlog is Straatkunstenaar Banksy is tegenwoordig in het museum te bewonderen. Wat je daar niet ziet, is de harde strijd die ‘schrijvers’ met elkaar voeren. Als Banksy in 2009 een werk van de legendarische King Robbo overschildert - heiligschennis - ontstaat een ware oorlog tussen Banksy en Robbo’s crew. In de documentaire Graffiti Wars wordt Robbo gevolgd terwijl hij terugslaat. Bekijk de documentaire Graffiti Wars hier Twee tentoonstellingen over de spannendste kunstenaar van deze tijd (en waarom je er niet heen moet) Hij staat bekend om zijn rebelse, verrassende straatkunst. Toch slaan de tentoonstellingen die deze zomer over de illustere Banksy te zien zijn helemaal dood. Met hun commerciële instelling draaien ze alles om waar hij voor staat. Of heeft Banksy boter op zijn hoofd en is het juist een koekje van eigen deeg? Lees het verhaal over Banksy