Vier veroordeelden en een nieuwe zedenwet: dit veranderde er na oudjaarsavond in Keulen

6 mei 2016, kantongerecht Keulen. In zaal dertien, op de eerste rij van de publieke tribune, wacht ik op het begin van de zitting. Een groep cameramannen en fotografen vecht om het beste zicht op de twee jonge Algerijnen die naar de verdachtenbankjes worden geleid. Het is het eerste proces over het seksueel geweld gepleegd tijdens oudjaarsnacht in Keulen.

Vier dagen eerder is het artikel verschenen waarvoor ik met journalist Yermi Brenner maandenlang onderzoek deed naar de gebeurtenissen die nacht. ‘De volledige waarheid komt waarschijnlijk nooit boven water,’ moesten we concluderen.

En toch zit ik hier. Hopend op duidelijkheid.

Maar het proces brengt niks nieuws. Ook niet de eerste veroordeling wegens seksueel geweld. Als de rechter een slachtoffer vraagt of ze in een van de verdachten de man herkent die haar in een groep mannen minutenlang heeft betast, kijkt ze hem onderzoekend aan en schudt na een tijdje aarzelend haar hoofd.

De verdachte krijgt het voordeel van de twijfel. Het bewijsmateriaal is dan ook gebrekkig. Ik ken alleen delen van de bijna 1.200 uur videomateriaal die ze bekeken hebben: troebele pixelsoep gekruid met een paar wegspringende kleurvlekken.

Een dag later wordt wel succes geboekt. De eerste twee verdachten van een zedendelict worden veroordeeld. Een 21-jarige Irakees wegens aanranding. Een 26 jaar oude Duitser wegens hulp bij aanranding en een poging tot aanranding.

De balans van het Openbaar Ministerie in Keulen, meer dan zeven maanden na oudjaar:

Daartegenover: negentien veroordelingen, waarvan slechts twee in verband met zedendelicten.

Autoriteiten: ‘Veel van deze daden zullen nooit opgehelderd worden’

In de andere Duitse steden waar tijdens oudjaarsnacht vrouwen lastiggevallen werden, ziet het er niet veel beter uit. Zelfs in Hamburg, waar de rechercheurs toegang hebben tot beelden met hoge resolutie van een clubfotograaf.

In heel Duitsland zouden 1.200 vrouwen op oudjaar slachtoffer geworden zijn van zedendelicten

Begin juli trekt het hoofd van de federale recherche dan ook de conclusie dat veel van de daden misschien nooit opgehelderd zullen worden. Ook bewijzen dat ze mogelijk gepland werden, zoals in het begin door velen werd vermoed, konden de onderzoekers van de recherche volgens drie Duitse media niet vinden.

Wat dus nu bekend is: in heel Duitsland zouden 1.200 vrouwen op oudjaar slachtoffer geworden zijn van zedendelicten, waaraan volgens schattingen van de politie meer dan 2.000 mannen deelgenomen zouden hebben. Naar 120 verdachten werd onderzoek gedaan, de meesten zouden afkomstig zijn uit Noord-Afrika en pas kort in Duitsland zijn. Inclusief de twee in Keulen werden tot nog toe in heel Duitsland vier daders in verband met zedendelicten veroordeeld.

Slachtoffer: ‘Ik verwijt niemand iets’

Een verdachte houdt een dossiermap voor zijn hoofd tijdens de rechtszaak op 24 februari, 2016. Drie mannen worden beschuldigd van diefstal tijdens oudejaarsnacht in Keulen. Foto: Federico Gambarini / DPA

‘Dat was me van het begin af aan duidelijk,’ zegt Kirsten nuchter. Zij is een van de getuigen die ons over de oudjaarsnacht verteld hebben. Drie kwartier lang stond ze vast op het station, hulpeloos ingeklemd tussen mannen die haar voortdurend betastten.

Of ze de onderzoeksresultaten frustrerend vindt? ‘Nee,’ zegt ze afwerend. ‘Ik verwijt niemand iets.’ Desondanks vindt ze dat ze niet voor niets naar de politie is gegaan: ‘Ik vond het principieel belangrijk aangifte te doen, omdat daardoor de enorme omvang duidelijk is geworden.’

De strafrechtelijke verwerking daarvan bevindt zich dus in een impasse. Ook op de onderzoekscommissie van het deelstaatparlement, dat de gebeurtenissen van de oudjaarsnacht moet onderzoeken, was van het begin af aan niet al te veel hoop gevestigd – de gebeurtenissen te politiek explosief, de volgende deelstaatverkiezingen te dichtbij.

Desondanks komen zo nu en dan interessante, af en toe beangstigende details over het daadwerkelijke verloop van die nacht aan het licht. Er was te weinig politie, er heerste chaos op het gebied van bevoegdheden tussen deelstaat- en federale politie alsook de stedelijke autoriteiten, er was sprake van verkeerde inschattingen en miscommunicatie vooral binnen de politie.

Politie: ‘We hebben de strijd aangebonden met de daders’

‘Oudjaarsavond was ingrijpend voor ons,’ zegt Ralf Remmert, persvoorlichter van de politie Keulen, ‘maar ik denk ook dat we er adequaat op hebben gereageerd.’ Vooral de deelstaatpolitie, waar de politie van Keulen onder valt, maar ook de federale politie, heeft in de eerste weken na oudjaar duidelijk meer mensen in Keulen ingezet. Met name het Centraal Station leek in de weken na oudjaar af en toe wel een extra beveiligde zone. Het resultaat volgens de politie: ongeveer 25 procent minder strafbare feiten in het politiedistrict van de binnenstad in vergelijking met het jaar daarvoor.

‘Ik denk dat we adequaat hebben gereageerd’

Voor Keulen ziet Remmert nu geen groot probleem meer met de Noord-Afrikaanse veelplegers die verantwoordelijk zijn voor de meeste strafbare feiten op het Centraal Station en die ook het overgrote deel uitmaken van de verdachten van de oudjaarsnacht. Ze lijken de stad te mijden – in elk geval op dit moment.

De vraag is of de criminaliteit daadwerkelijk ingeperkt is of dat die zich naar andere steden heeft verplaatst. In ieder geval zijn vanwege de daling in Keulen minder politiemensen ingezet. Dat komt ook door het personeelstekort: zowel de deelstaat- als federale politie klaagde al lang voor oudjaar over te weinig medewerkers.

Onderzoekers: ‘Er was geen veiligheidsplan, er was geen evenement aangemeld’

Een 26-jarige verdachte komt de rechtszaal binnen met papieren voor zijn hoofd op 7 juli, 2016. De eerste twee verdachten van aanranding tijdens oudejaarsnacht in Keulen moeten voorkomen. Foto: Marius Becker / DPA

Naast het tekort aan politiemensen was er het gebrek aan communicatie op oudjaarsavond. In maart wordt Jörg Breetzmann, hoofd van de afdeling Burgerzaken in Keulen, als eerste getuige ondervraagd in de onderzoekscommissie. Men schudt verbijsterd het hoofd als hij verklaart dat er voor oudjaar geen veiligheidsplan was. Ook was er geen officiële organisator van het evenement.

In de toekomst moeten de betrokken autoriteiten voor zulke grote gebeurtenissen een gezamenlijk veiligheidsplan uitwerken. Tijdens het evenement zitten vertegenwoordigers van alle veiligheidsdiensten bij elkaar in een controlerend orgaan, wisselen informatie uit over hun respectievelijke hoofdkantoren en maken afspraken. Ook de omgeving van de plek van het evenement moet meegenomen worden in die controle. Directe communicatie in plaats van ongecoördineerde acties, beveiligde plekken in plaats van gebieden die buiten de wet vallen.

Bij de Kölner Lichter, een jaarlijks vuurwerkevenement in juni met ongeveer een miljoen bezoekers, heeft dit plan volgens de betrokken veiligheidsdiensten zijn diensten bewezen. Voor de komende oudejaarsnacht worden nu de eerste plannen gemaakt.

Slachtoffer: ‘Je vergeet het niet’

En de slachtoffers? Op 7 juli – de dag waarop de eerste en enige twee daders van de Keulse oudjaarsnacht worden veroordeeld – beslist de Bondsdag na maandenlange discussies over de nieuwe zedenwetgeving. Als de wet in de herfst in werking treedt, geldt een verkrachting ook als verkrachting als een slachtoffer zich niet verzet. Ook wordt het ongewenst aanraken van borsten en billen harder bestraft.

‘Op het gebied van integratie is helaas niet veel gebeurd’

Verder kunnen alle leden van een groep ter verantwoording geroepen worden als een van hen een overtreding begaat. Deze situatie heeft zich op het Keulse Centraal Station heel vaak voorgedaan op oudjaarsnacht.

‘Eindelijk!’ Kirsten is blij met de verandering in de zedenwet. Verder heeft ze het gevoel dat er eigenlijk weinig gebeurd is. Haar grootste zorg: ‘Op het gebied van integratie is helaas niet veel gebeurd.’

Vluchteling: ‘De mensen zijn bang voor ons’

Yousef Aljork, een 25-jarige Syrische vluchteling, krijgt hier nauwelijks iets van mee. Hij heeft ons als getuige geholpen bij de reconstructie van de oudjaarsnacht en denkt dat de stemming tegenover vluchtelingen is verslechterd.

De recente aanslagen in Würzburg en Ansbach maakten het ook niet makkelijker om als Syrische asielzoeker in Duitsland te wonen. Zijn beschikking van de Duitse instantie voor migratie en vluchtelingen kan elk moment komen: vluchtelingenstatus of voorlopige bescherming. Dus: drie of maar één jaar verblijfsrecht?

De kans op een vluchtelingenstatus is sinds de jaarwisseling veel geringer geworden. In juni werd aan ruim de helft van de Syrische aanvragers de vluchtelingenstatus toegewezen, in het jaar daarvoor, toen er vanwege de grote aantallen vluchtelingen een vereenvoudigde procedure toegepast werd, aan bijna 96 procent.

Dat heeft niet rechtstreeks met oudjaar te maken, zegt Maximilian Pichl, juridisch beleidsmedewerker bij de mensenrechtenorganisatie Pro Asyl. Desondanks beziet hij het gedaalde aantal toewijzingen in de context van de discussie die na oudjaar oplaaide: hoeveel vluchtelingen kan Duitsland opnemen? Het effect van de bijkomende veranderingen in het asielrecht van dit jaar, aldus Pichl, kan nu nog niet worden overzien. En over de beslissing Marokko, Algerije en Tunesië tot veilige herkomstlanden te verklaren, waarmee immigranten uit deze landen sneller uitgezet kunnen worden, wordt nog altijd gediscussieerd.

Voor Aljork speelt dat momenteel geen rol. Hij weet alleen: als men voor oudjaar over zijn asielaanvraag besloten zou hebben, dan had hij nu niet bang hoeven zijn.

Dit stuk is vertaald uit het Duits door Hinta Gravestein.