In de tweede week van januari 2015 ploft er een uitnodiging op het bureau van Elżbieta Bieńkowska. De uitnodiging komt van de lobbygroep AeroSpace and Defence Industries Association of Europe (ASD). De ASD stelt zich in de brief voor aan de kersverse

ASD, zo pocht de lobbyclub, vertegenwoordigt 3.000 Europese met een gezamenlijke jaaromzet van 200 miljard euro. ‘We zijn een zeer actieve speler op het Europese toneel,’ staat in de brief. Of Bieńkowska bij de jaarvergadering van het ASD-bestuur in Brussel wil aanschuiven.

Dat wil ze wel.

Komt een lobbyist bij de Europese Commissie

Voor de vergadering worden talking points voor de Eurocommissaris opgesteld, die we hebben gekregen na een verzoek op basis van de Europese Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Daarin is te lezen dat Bieńkowska naar de vergadering ging ‘om te luisteren naar jullie, jullie behoeften, jullie verwachtingen.’ De industrie was immers inderdaad een belangrijke speler. ‘Stemmen uit de industrie zijn vaak en ik hoop dat we een hecht samenwerkingsverband kunnen aangaan om onze gedeelde visie te realiseren.’

De lobbygroep ASD is kind aan huis bij de Europese Commissie, leerden we uit verschillende Wob-verzoeken. In 2015 en 2016 gingen zware delegaties langs bij hoge ambtenaren van Commissaris Marianne Thyssen van Werkgelegenheid, Sociale Zaken, Vaardigheden en Arbeidsmobiliteit om te praten over intellectueel eigendom.

Op 23 oktober 2015 gaat Alberto de Benedictis, het hoofd van Security Business Unit van ASD, langs bij Matthias Ruete, de topman van het directoraat-generaal van Migratie en Binnenlandse Zaken.

De Benedictis neemt een oude bekende van Ruete mee: Burkard Schmitt, directeur Defence & Security bij ASD. Schmitt werkte tien jaar bij het waar hij penvoerder was over alles wat met defensie en veiligheid te maken had. Schmitt is op dat moment net overgestapt naar de lobbyclub.

Het gesprek gaat over de rol van ASD in de advisering voor nieuw veiligheidsonderzoek, waar de Commissie tot dan toe al twee miljard euro in heeft gestopt. Dit veiligheidsonderzoek is bedoeld om technologie te ontwikkelen om de samenleving veiliger te maken. Zowel de Commissie als de lobbygroep is niet tevreden over de kwaliteit van de adviezen van de raad die voorstellen doet voor nieuw onderzoek. Ruete vraagt De Benedictis daarom om lid van de PASAG te worden. Ruete benadrukt dat een aantal adviseurs in de raad zal vertrekken. De vrijgekomen plekken zullen naar vertegenwoordigers van de industrie gaan.

Tijdens het gesprek vertelt Ruete ook dat subsidieontvangers verplicht zal worden om een deel van hun budget te gebruiken om expertise en producten in te kopen bij bedrijven.

Niet alles is openbaar

Dat er veel gelobbyd wordt in Brussel is geen geheim. En op zich is dat niet verkeerd. De Europese Commissie, die verantwoordelijk is voor wetsvoorstellen, kan deze op dit moment niet maken zonder de inbreng van belanghebbenden. De Commissie heeft, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, relatief weinig ambtenaren in dienst, en moet expertise dus van buiten halen.

Bij nieuwe voorstellen doet de Commissie daarom altijd een beroep op bedrijven, experts, burgers, overheden en andere organisaties om hun visie op een onderwerp te geven. Daarnaast zijn er vaste expertgroepen die de Commissie op een bepaald beleidsterrein adviseren.

Toen wij Wob-verzoeken deden voor gesprekken tussen lobbyclubs en eurocommissarissen, bleek dat niemand had genotuleerd

Dit is een redelijk transparant proces. In principe heeft iedereen de gelegenheid om mee te praten - van de kolenindustrie tot Greenpeace en wapenfabrikant BAE Systems tot actiegroep Stop Wapenhandel. De visies van andere partijen zijn vaak De deskundigen die plaatsnemen in expertgroepen die de Commissie adviseren, staan in openbare registers. De agenda’s van hoge Commissie-ambtenaren worden actief openbaar gemaakt. En de meeste lobbyisten staan in het Europese

Deze transparantie en laagdrempeligheid neemt niet weg dat bedrijven toch vaak een grote stem hebben. Zij hebben simpelweg meer middelen om lobbyisten aan het werk te zetten of personeel af te vaardigen om mee te praten in expertgroepen. En ze hebben ook de middelen om buiten het formele beïnvloedingsproces te opereren, bijvoorbeeld door conferenties, lunches en debatavonden te organiseren.

Ook is het voor met name grote bedrijven eenvoudiger om bij de Commissie, of een andere Europese instelling, binnen te komen voor een gesprek. Toen wij Wob-verzoeken deden voor gesprekken die plaatsvonden tussen de ASD en defensiegigant Thales enerzijds en eurocommissarissen anderzijds, bleek dat niemand had genotuleerd.

Hoe de veiligheidsindustrie doordrong tot de EU

De veiligheidsindustrie is er door de jaren heen in geslaagd om tot de haarvaten van de Europese Unie door te dringen.

Grote bedrijven als BAE Systems, Finmeccanica, Airbus en Thales hebben hun eigen lobbyisten. In onderstaand overzicht hebben we de tien bedrijven die het meeste onderzoeksgeld hebben gekregen én die in het lobbyregister staan vermeld op een rij gezet.

De bedrijven laten zich in Europa ook vertegenwoordigen in lobbyorganisaties European Organisation for Security (EOS) en de ASD. Daarnaast zijn er nog meer belangenverenigingen die voor de veiligheidssector opkomen. Er is bijvoorbeeld de die de bedrijven voor manbewaking vertegenwoordigt. Er is de die de belangen voor de cybersecurity-industrie verdedigt. En zo zijn er nog veel meer organisaties die de belangen van de veiligheidsindustrie behartigen.

Bedrijven en lobbyorganisaties proberen in de expertgroepen, die de Commissie over beleid en onderzoeken adviseren, te komen en zijn daarin succesvol.

We hebben alle beleidsdocumenten en openbare registers doorgespit op zoek naar de samenstelling van In totaal hebben we 263 mensen gevonden die door de jaren heen in verschillende expertgroepen hebben gezeten:

  • 86 daarvan zaten daar namens een bedrijf;
  • 40 namens een lobbyorganisatie;
  • 74 namens een overheidsorganisatie;
  • 19 namens een onderzoeksinstituut (die soms met private opdrachten werken);
  • 14 namens een universiteit;
  • Van 30 personen konden we de affiliatie

Dat ziet er ongeveer zo uit in termen van beïnvloeding:

Lobbyclub EOS illustreert goed wat we bedoelen. De EOS zat ten tijde van onze research vorig jaar onder andere in:

  • de Security Advisory Group, een expertgroep van de Commissie die aanbevelingen deed voor de verdeling van onderzoeksgelden;
  • de een adviesorgaan dat aanbevelingen doet voor onderzoek in het
  • de Stakeholders Advisory Group for Land Transport Security;
  • en de Stakeholders Advisory Group on Aviation Security.

EOS heeft tussen 2008 en 2014 zelf ook 2,47 miljoen euro aan onderzoeksgeld gekregen. Volgens directeur Luigi Rebuffi ontwikkelt EOS zelf geen technologie, maar gebruikt het de middelen om onderzoeken te coördineren.

Als we kijken naar alle expertgroepen, bijeenkomsten en andere fora waar de veiligheidsindustrie, beleidsmakers en politici elkaar ontmoeten, dan zien we dat bedrijven en lobbyorganisaties overal sterk vertegenwoordigd zijn.

Rond de tafel met de EU

Daarnaast organiseren lobbyorganisaties veel bijeenkomsten. De EOS organiseerde in 2011 en 2012 enkele rondetafelgesprekken tussen de veiligheidsindustrie en politici over het Europese veiligheidsbeleid. De lobbyorganisatie kreeg vier wat wel iets zegt over de lobbykracht van de EOS. Later dat jaar gebruikte de Europese Commissie enkele bevindingen van deze gesprekken in haar beleidsvoorstel voor industriepolitiek voor de veiligheidssector.

Ook heeft de lobby een voet tussen de deur bij het Europees Parlement. Sommige parlementariërs lopen het vuur uit de schoenen om de belangen van de veiligheidsindustrie te behartigen. De Duitser Christian Ehler (lid van de christendemocratische fractie) sprak in 2015 bijvoorbeeld met de Commissie over betere bescherming van het intellectueel eigendom van wapenfabrikanten, het punt waarvoor de ASD dat jaar ook op bezoek kwam.

De eveneens Duitse christendemocraat Michael Gahler zit in allerlei overlegorganen. Zo is hij voorzitter van de Kangaroo Group, een soort denktank van politici en industriëlen waarin onder andere wordt gesproken over defensiebeleid en industriepolitiek. Hij is lid geweest van de verschillende Groups of Personalities, die concrete voorstellen hebben gedaan voor het subsidiëren van Europees veiligheidsonderzoek. En hij is lid van de Sky and Space Intergroup, een informeel netwerk van parlementariërs en bedrijven in de luchtvaart- en wapenindustrie.

Wat levert het op?

We hebben het overzicht van hierboven van de tien lobbyende bedrijven uitgebreid met de waarde van de subsidies en opdrachten die ze in het registratiejaar hebben ontvangen. Let op: meer lobbyen betekent niet automatisch meer opdrachten. Dit overzicht is vooral om aan te geven dat deze bedrijven veel geld van de Europese Unie krijgen, wat deels voortkomt uit hun lobby.

Voor bedrijven is het ook interessant om deel te nemen aan de expertgroepen, maar niet zozeer voor het onderzoeksgeld. Hoofdlobbyist Peter Löffler van Siemens vertelde ons het volgende: ‘Voor ons zijn de onderzoeken op zich niet interessant. Wij zijn vooral benieuwd wat er aan beleid zit aan te komen, zodat wij ons daarop kunnen richten.’

Op Milipol, een grote wapenbeurs in Parijs, doet een afgevaardigde van een Frans wapenbedrijf, die niet met zijn naam in de media wil, uit de doeken waarom deze bedrijven in dit soort adviesorganen plaatsnemen. ‘Het doel is om contracten binnen te slepen om daarna de technologie te kunnen verkopen. We leren hoe de EU werkt en we kunnen meeschrijven aan de eisen die worden gesteld.’ Om eraan toe te voegen. ‘We zijn geen humanitaire organisatie.’

Dit verhaal kwam tot stand met co-auteur Kai Biermann.

Dit onderzoek kwam tot stand in het kader van Security for Sale, een internationaal onderzoeksproject over de Europese veiligheidsindustrie onder leiding van De Correspondent. Voor dit project werkten wij samen met meer dan twintig Europese journalisten. Het consortium kreeg een werkbeurs van Journalismfund.eu.​

Meer lezen van dit onderzoeksproject?

Zo verdwijnen miljarden in het zwarte gat van de veiligheidsindustrie De Europese Unie geeft miljarden euro’s uit aan onderzoek naar technologische snufjes die de samenleving veiliger moeten maken. Uit ons onderzoek met 22 journalisten uit tien landen blijkt dat die subsidies vooral goed zijn voor één ding: zelfverrijking van de veiligheidsindustrie. Lees hier meer over de miljarden die Europa uitgeeft aan veiligheidsonderzoeken Security for Sale. The price we pay to protect Europeans Het afgelopen jaar onderzochten wij met meer dan twintig Europese journalisten om de Europese veiligheidsmarkt. In dit Engelstalige thema Security for Sale verzamelen we al onze verhalen. En we praten je helemaal bij over het dominante denken over veiligheid door de Europese beleidsmakers en industriebonzen. Het Nederlandse thema komt over twee weken online. Hier vind je alle internationale publicaties van Security for Sale Achter de schermen: zo onderzochten we de veiligheidsindustrie met 22 journalisten uit 10 landen De komende tijd publiceren we een reeks artikelen over de Europese veiligheidsindustrie, tot stand gekomen door een consortium van 22 journalisten onder leiding van De Correspondent. Vandaag is de aftrap. In deze update: waarom we voor deze samenwerking kozen, hoe ze verliep en waarom ze een belangrijke journalistieke stap is. Lees hier meer over ons onderzoek met Security for Sale