In 2050 zal de wereldbevolking naar ongeveer 9 miljard mensen. Er zullen niet alleen meer mensen op onze planeet rondlopen, ze zullen waarschijnlijk ook meer te besteden hebben. Mensen die nu uit armoede niet of nauwelijks vlees eten, zullen dat tegen die tijd wel doen. Om aan die behoefte te voorzien zal een grote hoeveelheid van de landbouwgrond, water en energie moeten worden opgeofferd voor veeteelt en voor het voeden van dat vee. Een belangrijke reden om te onderzoeken of we onze dierlijke eiwitten ook op andere manieren kunnen verkrijgen.

Eén route is een efficiëntere productie van dierlijke eiwitten. Marcel Dicke, ecologisch aan de Universiteit Wageningen, pleit al jaren voor de menselijke consumptie van insecten: ‘We kunnen het ons niet permitteren op de huidige voet voort te gaan. We putten de aarde uit. Ik kom net uit Uruguay, waar de sojavelden volstaan ter verscheping naar China. Dat onderstreept het probleem van plantaardige eiwitbronnen voor veevoer en menselijke consumptie. Insecten zijn vele malen efficiënter in het omzetten van voer in eiwitten: voor een kilo rundvlees is 25 kilo voer nodig, voor een kilo insectenvlees 2,2 kilo. Er is minder land nodig, en op termijn zijn de productie- en energiekosten lager.’  

‘80 procent van de ondervraagden vond de gehaktbal waar de meelwormen in zaten het lekkerst’

De prijs van insecten ligt op dit moment nog steeds erg hoog. Zo kost één kilo gevriesdroogde buffaloworm rond de honderd euro. Deze worm is een van de meest voorkomende insecten voor Een potje sprinkhanen van 28 gram kost 12,50 euro.

Maar mechanisatie en schaalvergroting zouden de kosten enorm kunnen drukken. Nederland heeft hierin een voorsprong op de rest van de wereld. Samen met de Verenigde Staten en Thailand is Nederland nu al de grootste insectenproducent ter wereld. Dat kan volgens Marcel Dicke nog goedkoper: ‘Als je de insecten voert met afval, breng je de kosten nog verder omlaag. Dat kan afval van voedselproductie zijn, zoals bierborstel of afval van koekjesproductie.’ 

Maar zijn ze wel lekker, insecten? Dicke: ‘Er is onlangs een blinde test gedaan met twee soorten gehaktballen. De ene variant was puur rundvlees, de andere variant 30 procent meelworm en 70 procent rund. Wat bleek: 80 procent van de ondervraagden vond de gehaktbal waar de meelwormen in zaten het lekkerst.’ 

 

Over tien jaar wordt insecten eten heel normaal gevonden

Daar kijkt Marieke Calis niet van op. Zij runt een insectenboerderij in Ermelo en is gewend om insecten te eten. De boerderij begon 33 jaar geleden als een uit de hand gelopen hobby, met het kweken van insecten voor kikkers en reptielen. Sinds acht jaar worden er ook insecten geproduceerd voor menselijke consumptie.

De aantallen zijn nog bescheiden, rond de tweeduizend kilo per jaar, maar nemen toe. ‘Je merkt dat consumenten insecten steeds normaler gaan vinden. De export naar neemt ook toe,’ vertelt Calis, terwijl wij door een grote ruimte lopen die volstaat met stellingkasten. Het is vochtig en warm, het geluid van de krekels maken het tropische gevoel compleet. De krekels zijn voor dierlijke consumptie. Het enige insect voor menselijk consumptie is de buffaloworm - de larve van de buffalokever.

Het eten van insecten wordt gedoogd; de wetgeving wordt binnenkort aangepast

Calis trekt een lade open waar ogenschijnlijk alleen maar een soort van graan inzit. Na enig graven komen de wormen tevoorschijn, met honderden tegelijk. ‘Toen garnalen net op de markt kwamen, werden ze ook verwerkt in andere producten, en die zijn nu helemaal geaccepteerd. Het zal nog een jaar of tien duren voordat mensen het eten van insecten normaal gaan vinden.’ 

Het grootste struikelblok in de insecten-business is op dit moment het verwerken van insecten in andere gerechten, zoals de gehaktballen van Marcel Dicke. Dat is momenteel verboden. Sterker nog, het eten van losse insecten is ook verboden, maar wordt gedoogd, al wordt binnenkort veranderd.

Verwerking zal veel meer mogelijkheden bieden voor de consumptie van insecten, partijen als McDonalds en een falafelketen hebben al interesse getoond. ‘En dat terwijl er in veel eten al insecten verwerkt worden. Roze koeken bijvoorbeeld,’ vertelt Calis, terwijl zij met haar hand liefkozend door de wormen schept. De koeken krijgen die roze kleur door een bepaald type schildluis. 

Transporteer het voedsel niet verder dan vijftig kilometer

Niet alleen op het gebied van consumptie en productie, maar ook op het gebied van distributie kan onze voedselvoorziening nog grote vooruitgang boeken. Een bekend voorbeeld zijn de garnalen die worden gevist in Nederland, in Marokko worden gepeld en dan weer terug naar Nederland worden gereden: dat kan vele malen efficiënter.

Maar er zijn nog talloze andere voorbeelden. In sommige in het buitenland, zoals het Britse Tesco of het Franse Casino, staat tegenwoordig op de verpakking de hoeveelheid ‘voedselkilometers’ dat een product heeft afgelegd voordat het in de schappen is beland en hoeveel CO2 er op die manier is verbruikt. Ook is er nu een waarmee je producten kunt scannen om te kijken hoe duurzaam ze zijn en hoeveel kilometers ze hebben afgelegd. 

Bij de boerencoöperatie in Nijmegen zal dat nooit meer dan vijftig kilometer per product zijn. Zij kopen en verhandelen producten in een straal van maximaal vijftig kilometer buiten Arnhem en Nijmegen. De coöperatie is volledig in bezit van de boeren. Zij leveren hun producten direct aan de afnemers, zonder tussenpartij. 

‘Verreweg de meeste handel tussen boeren en supermarkten gebeurt in Nederland door vijf inkoopbedrijven, die hebben een machtspositie’

Coöperatievoorzitter Gerard Titulaer: ‘Verreweg de meeste handel tussen boeren en supermarkten gebeurt in Nederland door vijf inkoopbedrijven, die hebben een machtspositie. Merken als Coca-Cola hebben daar geen last van, want ze hebben een uniek product. Supermarkten leggen geld toe op cola en bier, en maken winst op vers voedsel. De zwakke leveranciers, de boeren dus, gaan het meest door de mangel heen.’

Aan de slechte positie van de boeren wil de coöperatie verandering in brengen, en dat lukt heel aardig: de omzet van Oregional lag het afgelopen jaar op een half miljoen euro, en Titulaer verwacht een verdubbeling in het komende jaar. Op dit moment zijn de afnemers vooral grote instellingen als restaurants, ziekenhuizen en verzorgingstehuizen. 

Vooral de samenwerking met ziekenhuizen is bijzonder omdat het daar de verspilling terugdringt: ‘Voor veel patiënten is het eten het hoogtepunt van de dag. De bewoners stellen vers eten uit de regio natuurlijk op prijs, en eten hun maaltijd op. Je kan op deze manier de verspilling terugbrengen van rond de 30 tot 40 procent, zoals bij de meeste klinieken, tot 10 procent. Bij de St. Maartenskliniek in Nijmegen is de verspilling zelfs teruggebracht tot 3 procent.’ 

 

Seizoensgebonden eten kan de CO2-uitstoot halveren

Overschakelen op seizoensgebonden voedsel, boerenkool in de winter en tomaten in de zomer, kan de CO2-uitstoot van de voedselproductie en distributie volgens Titulaer halveren: ‘Als de Nederlandse overheid snel de CO2-uitstoot zou willen verlagen, dan zou ze meer moeten stimuleren wat wij doen. Maar de overheid denkt alleen maar aan de export en kijkt naar de betalingsbalans.’

Vorig jaar bereikte de export van agrarische producten van 79 miljard euro, een stijging van 5 procent ten opzichte van 2012. ‘Nederland haalt miljoenen hectares voer naar binnen, de mest blijft achter in Nederland. Vervolgens gaat 70 procent van wat wij produceren weer de grens over. Alles draait om de export, niet om de negatieve effecten ervan.’

‘Als de Nederlandse overheid snel de CO2-uitstoot zou willen verlagen, dan zou ze meer moeten stimuleren wat wij doen’

Na ziekenhuizen en bejaardenhuizen moet de individuele consument volgen. De coöperatie gaat dit jaar nog winkels openen in Arnhem en Nijmegen: ‘Dat zal een mix zijn van een en een supermarkt. De etenswaren die wij niet kunnen verkopen worden verwerkt in een restaurant, dat aan de winkel vastzit. We gaan ook afwijkende aardappels en kromme komkommers aanbieden, die worden nu soms weggegooid omdat ze er niet perfect uitzien. In feite zetten wij gewoon een stap terug in de tijd, toen het normaal was dat consumenten van boeren kochten.’ 

  Het eerste deel van de zoektocht naar nieuwe voedselinitiatieven In het eerste deel bezoek ik een student die aan foodsharing doet, Monsanto, dat patent heeft op veel zaden, en de uitvinders van de kweekburger. Lees ‘Deel je kliekjes, kweek je vlees, manipuleer je broccoli’

  Lees hier over de Brusselse strijd om voedselzaden Een belangrijke zadenwet, die volgens critici de macht over de bron van al ons voedsel in handen geeft van agrogiganten als Monsanto en Syngenta, is afgewezen door het Europarlement. Maar de race is nog niet gelopen. Correspondent Tomas Vanheste maakte een reconstructie van hoe de agri-lobby haar invloed deed gelden. Is ons zaad van moeder natuur of van Monsanto?