Het Poolse parlementslid Janusz Korwin-Mikke, dat ophef veroorzaakte door de Hitlergroet te brengen in het Europees Parlement, vergeleek Frans Timmermans afgelopen woensdag met Hitler.

Die onsmakelijke vergelijking, die Korwin-Mikke op een nogal tamme reprimande van de voorzitter kwam te staan, had de Nederlandse Eurocommissaris te danken aan zijn besluit een Artikel 7-procedure tegen Polen te starten.

Het is voor het eerst in de geschiedenis dat de Commissie dit paardenmiddel inzet. Het beschrijft wat er moet gebeuren als een lidstaat systematisch grondbeginselen zoals respect voor de mensenrechten, de democratie en de rechtsstaat ondermijnt.

Timmermans legde in het Europees Parlement uit waarom hij zich genoodzaakt zag een dergelijke procedure tegen Polen te beginnen. Met dertien in de afgelopen jaren ingevoerde wetten heeft Polen het juridische systeem namelijk onder controle van de regerende politieke meerderheid gebracht, waarmee de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht fundamenteel is aangetast.

Een nieuwe wet maakt het strafbaar de rol van Polen in de holocaust te benoemen

Overigens nam de Commissie het besluit nog vóór het Poolse parlement een aannam die het strafbaar maakt de rol van Polen in de holocaust te benoemen. Dat is naast een dubieuze poging de eigen geschiedenis wit te wassen, ook een ernstige inperking van de vrijheid van meningsuiting.

Op enkele dissidenten na – zoals Korwin-Mikke en UKIP-voorman Nigel Farage, die de actie van de Commissie als bewijs van de imperialistische neigingen van de EU zagen – vond Timmermans dan ook brede steun in het Europees Parlement.

‘Zal de EU opstaan om haar eigen waarden te verdedigen?’ vroeg Sophie in ‘t Veld zich af. Ze greep meteen de kans om uit te halen naar de Europese Volkspartij: de grootste fractie in het Parlement herbergt namelijk ook Fidesz, de partij van de Hongaarse premier Viktor Orban. En dat maakt in de ogen van In ‘t Veld dat de EVP de ‘antisemitische, anti-Soros, anti-Brussel, anti-migratie Orban de hand boven het hoofd blijft houden.’

Hongarije: nog bonter?

Inderdaad maakt Hongarije het wellicht nog bonter dan Polen.

Neem de ‘Stop-Soros-wetgeving’ die de Hongaarse regering op 13 februari naar het parlement stuurde. Die heeft tot gevolg dat organisaties die ‘migratie promoten,’ zoals de van de Amerikaans-Hongaarse investeerder-filantroop George Soros, goedkeuring van de regering moeten krijgen om hun werkzaamheden te verrichten. spraken hun zorgen uit over deze nieuwe aanslag op het maatschappelijke middenveld in Hongarije.

Op die nieuwe wetgeving, die nog niet is goedgekeurd door het Hongaarse parlement, heeft de Europese Commissie nog niet gereageerd.

Eerder veroorzaakte Hongarije ophef met de wet op hoger onderwijs, die eist dat universiteiten die met buitenlands kapitaal zijn gefinancierd ook onderwijsactiviteiten ontplooien in het land van herkomst. De wet had vooral de in Boedapest gevestigde Centraal Europese Universiteit van George Soros in het vizier.

Volgens de Europese Commissie is de Hongaarse wet in strijd met Europese wetgeving

Afgelopen december de Hongaarse onderwijswet voor het Europese Hof van Justitie te brengen, omdat ze meent dat deze in strijd is met Europese wetgeving over academische vrijheid en de vrijheid van diensten.

En dan is er nog de wet die de automatische detentie van asielzoekers mogelijk maakt. Dit is in strijd met de Europese asielwetgeving, die opsluiting als een uiterst middel beschouwt en er strikte voorwaarden aan verbindt.

Ook in dit geval is de Europese Commissie bezig met een procedure. Op 7 december 2017 kreeg Hongarije om te reageren op de bezwaren van de Europese Commissie. Die zijn inmiddels verstreken, maar aan het Hongaarse front blijft het stil.

Brussels imperialisme?

Is het een goede zaak dat de Europese Commissie Polen en Hongarije aanpakt, nu de regeringen in deze landen de rechterlijke macht inperken, maatschappelijke organisaties en universiteiten het leven zuur maken, hun geschiedenis proberen schoon te poetsen en asielzoekers basale rechten ontnemen?

Nee, vindt Frank Furedi, de Britse denker van Hongaarse komaf. Verschillende mensen attendeerden mij op dat de Volkskrant afgelopen zaterdag met hem bracht. Hij legde de vinger op de zere plek, vonden zij.

Zelf ik deze door mij bewonderde denker een tijd terug ook, over de verdomming van het onderwijs. Nieuwsgierig gemaakt door het Volkskrant-interview las ik zijn jongste boek, Populism and the European Culture Wars, waarin hij zich buigt over de strijd tussen de EU en zijn geboorteland Hongarije.

Volgens Furedi stelt de Europese elite zich op als een bende culturele imperialisten die haar interpretatie van ‘Europese waarden’ aan het Hongarije van Orban probeert op te leggen. Ze kan het niet verkroppen dat Hongarije aan die waarden een eigen invulling geeft, het feitelijk juiste standpunt inneemt dat het christendom een van de pijlers van de Europese cultuur is en geen afscheid wil nemen van het nationalisme.

De opstelling van de EU zou in wezen onliberaal zijn: ze geeft geen blijk van tolerantie voor andere waardenoriëntaties, maar wil haar eigen interpretatie van ‘Europese waarden’ er doorheen drukken.

Furedi heeft een punt wanneer hij het gesteggel rondom de erkenning van de rol van het christendom in het Verdag van Lissabon analyseert. Ik kan er in komen wanneer hij de draak steekt met degenen die de christelijke wortels niet in het verdrag wilden hebben, uit angst mensen met andere religieuze achtergronden tegen het hoofd te stoten.

Hij heeft vast ook gelijk wanneer hij de neiging bekritiseert, in Brusselse kringen, om met dedain te spreken over iedere vorm van nationalisme en het meteen te verbinden met oorlog en ondergang. Mea culpa, mea maxima culpa.

Zwevende kritiek


Maar wat de Europese Commissie nu inbrengt tegen Polen en Hongarije heeft weinig met deze discussie over de rol van het christendom of de waardering van nationalisme te maken. Waar het de strijd rondom de invulling van ‘Europese waarden’ betreft, blijft Furedi’s boek zweven op een metaniveau.

Nergens gaat hij in op de feitelijke argumenten van de Commissie. Die zijn simpelweg gebaseerd op aangenomen Europese wetgeving. Zoals de die vastlegt waaraan de opvang van asielzoekers moet voldoen, en die detentie aan strikte voorwaarden verbindt.

Furedi blijft hameren op de nationale soevereiniteit van Hongarije. Naar zijn overtuiging zijn ‘naties en grenzen geen overbodig relict van de geschiedenis. Ze verschaffen de historische grond en geografische ruimte waarin de soevereiniteit van het volk vorm kan krijgen.’

Vanuit Furedi’s natonale perspectief is elke poging Hongarije of Polen aan EU-wetgeving te houden inmenging of zelfs imperialisme. Maar mij lijkt de gelijkschakeling van natie en soevereiniteit een ontkenning van het gegeven dat er ook multinationale staten bestaan, zoals in het verleden bijvoorbeeld het Habsburgse Rijk en tegenwoordig Canada en België.

Hongarije en Polen hebben zelf besloten lid te worden van de club

Bovendien hebben Hongarije en Polen zelf besloten toe te treden tot de Europese Unie. In de wetenschap wat er in de Europese verdragen staat. En in het besef van de wijze waarop wetgeving in de EU tot stand komt.

Als je samen met zeventwintig andere landen ergens over moet beslissen, betekent dat onvermijdelijk dat je soms ook moet slikken. Als je daar niet toe bereid bent en je nationale soevereiniteit heilig acht, moet je geen lid worden van de club.

Een zinloze strijd?


Naar mijn inzicht houdt de Europese Commissie Polen en Hongarije dus terecht aan Europese verdragen en wetten. Maar zal ze ook haar zin krijgen?

Dat is maar zeer de vraag. Want in dat gewraakte artikel 7 uit het Europese Verdrag is te lezen dat de Europese Commissie alleen een voorstel kan doen om de procedure in werking te stellen. Daarna is de Raad – samengesteld uit alle lidstaten – aan de beurt. Die moet bij unanimiteit (behalve het lid dat ter discussie staat) constateren of er sprake is van een ernstige aantasting van de Europese waarden. Pas daarna kan de Raad bij gekwalificeerde meerderheid besluiten sancties te nemen.

Polen kan zo blokkeren dat dit vonnis over Hongarije wordt geveld en vice versa.

Geringe kans dus dat deze strijd uiteindelijk tot straf zal leiden. Maar dat maakt het nog geen zinloos gevecht. Op het spel staat de vraag of de EU haar beginselen hoog kan houden.

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in Thema: Europa tussen macht en verbeelding De Europese eenwording werd gezien als een manier om democratie en menselijke waardigheid te verdedigen. Maar de kloof tussen retoriek en realiteit is groot. Hoe democratisch is de EU echt? En hoe belangrijk is menselijke waardigheid, bijvoorbeeld in het vluchtelingenbeleid? Op deze themapagina onderzoeken we de kloof tussen macht en verbeelding. Bekijk het Thema hier Waar gemeentepolitiek over gaat: het lot van 7.000 bomen in Lochem Heeft onze stem bij de gemeenteraadsverkiezingen echt invloed op ons dagelijks leven? Dat onderzoekt Miro Lucassen de komende weken. Vandaag: hoe de geplande kap van 7.000 bomen de emoties doet oplopen in de Achterhoek. Lees het verhaal van Miro hier terug