Shell ‘ondermijnt’ de doelstellingen uit het Klimaatakkoord van Parijs en zijn activiteiten vormen een ‘groot gevaar voor de mensheid, de mensenrechten, de toekomstige generaties en het milieu’. Dat schrijft Milieudefensie woensdag in waarin de milieuorganisatie de olie- en gasgigant aansprakelijk stelt voor diens bijdrage aan de opwarming van de aarde.

Milieudefensie wil dat Shell zijn productie van olie en gas snel afbouwt zodat het concern in 2050 geen bijdrage meer levert aan klimaatverandering. Weigert Shell binnen acht weken te bevestigen dat het van koers verandert,

‘De grootste honderd vervuilers zijn goed voor van de CO2-vervuiling tot nu toe’, zegt Donald Pols, directeur van Milieudefensie. ‘Maar deze bedrijven betalen amper mee aan de transitie naar schone energie. De grootste lasten liggen bij Dat is moreel verwerpelijk.’

De huidige investeringen van Shell in olie- en gasprojecten maken het onmogelijk de klimaatdoelen uit het Parijs-akkoord te halen

De huidige investeringen van Shell in olie- en gasprojecten die nog decennia moeten renderen om terugverdiend te worden, maken het onmogelijk de doelen uit te halen, vervolgt Pols. ‘We slepen Shell voor het gerecht om te zorgen dat de internationale klimaatafspraken ook voor Shell gaan gelden.’

De kans dat Shell akkoord gaat met de eisen is miniem. Daardoor staat wel vast dat Milieudefensie met een dagvaarding tegen het concern komt. De milieuorganisatie heeft nog niet bekendgemaakt wanneer ze dat doet, maar net als bij de recente aangifte die Nederlandse strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq met een longarts en twee ernstig zieke ex-rokers deed kunnen burgers en organisaties zich nu al melden als ‘mede-eiser’ Het proces zal daarna en kan alleen vroegtijdig stranden als Milieudefensie ‘niet ontvankelijk’ wordt verklaard,

De advertenties in dit artikel komen uit de ‘Profits & Principles’-advertentiecampagne van Shell uit 1999. De campagne moest een nieuw tijdperk inluiden waarin ‘het naar binnen gerichte beleid’ van het bedrijf ‘iets uit het verleden’ zou worden, schreef Shell in een toelichting.

De advertenties in dit artikel komen uit de ‘Profits & Principles’-advertentiecampagne van Shell uit 1999. De campagne moest een nieuw tijdperk inluiden waarin ‘het naar binnen gerichte beleid’ van het bedrijf ‘iets uit het verleden’ zou worden, schreef Shell in een toelichting.

De eerste zaak in zijn soort

Deze klimaatzaak tegen Shell is de eerste in zijn soort. In New York, Californië en Duitsland proberen advocaten al de kosten voor broodnodige klimaatmaatregelen te verhalen op fossiele-energiebedrijven, volgens het principe: de vervuiler betaalt. Maar het is wereldwijd de eerste keer dat een milieuorganisatie via de rechter een koerswijziging eist van een olie- en gasbedrijf.

In het laatste jaarverslag de pogingen om de kosten van klimaatschade op het concern te verhalen ‘ongegrond’ te vinden. Maar het bedrijf erkent ook dat de klimaatzaken een substantieel risico vormen voor de winst en omzet van het bedrijf: ‘Losing any of these lawsuits could have a material adverse effect on our earnings, cash flows and financial condition.’

Volgens Ivo Giesen, hoogleraar aansprakelijkheidsrecht en burgerlijk procesrecht aan de Universiteit Utrecht, gaat de eis van Milieudefensie dat de rechter ingrijpt in de bedrijfsvoering van Shell erg ver. ‘Het kan grote gevolgen hebben als het bedrijfsleven aansprakelijk gesteld wordt voor het klimaatprobleem.’ Shell is

Milieudefensie heeft advocaat Roger Cox voor de zaak in de arm genomen. Hij voerde en won in 2015 namens actieorganisatie Urgenda een klimaatzaak tegen de Nederlandse staat. Het vonnis, waarin de rechter de overheid verplichtte tot vermindering van de uitstoot met 25 procent, was In aanklachten hebben klimaatadvocaten het vonnis aangehaald om te onderbouwen dat elk land een juridische plicht heeft zijn burgers te beschermen tegen klimaatverandering.

Advocaat Roger Cox wil onder meer hard maken dat Shell net als de staat een ‘zorgplicht’ heeft

De redenering die Cox gebruikte in de Urgenda-zaak – dat het ‘onrechtmatig’ is om willens en wetens een gevaarlijke situatie te laten ontstaan – gebruikt hij opnieuw tegen Shell. Hij wil onder meer hardmaken dat Shell net als de staat een ‘zorgplicht’ heeft.

De grote vraag is of hem dat gaat lukken. Shell heeft vergunningen voor al zijn activiteiten. Met de verkoop van producten die CO2-uitstoot veroorzaken, overtreedt Shell geen enkele wet. De recente liep in eerste instantie spaak op een vergelijkbare grond:

Maar het klimaatrecht ontwikkelt zich snel en ook na de zaak van Urgenda hebben rechters een aantal baanbrekende uitspraken gedaan. Zo besloot een rechter in Duitsland onlangs een zaak in behandeling te nemen van een Peruaanse berggids die van energiebedrijf RWE eist dat het meebetaalt aan maatregelen om klimaatschade De berggids en zijn Duitse advocaat mogen nu proberen te bewijzen dat RWE met zijn CO2-uitstoot heeft bijgedragen aan de dreigende overstroming van een stuwmeer dat snel groeit door Op verzoek van de rechtbank delen later dit jaar wetenschappelijke experts hun blik op de zaak.

De advocaat in de Duitse zaak, Roda Verheyen, wijst erop dat de bestaande regels een bedrijf niet vrijwaren van aansprakelijkheid. Shell noch RWE heeft ooit een vergunning gekregen om anderen in gevaar te brengen door willens en wetens bij te dragen aan een klimaatcatastrofe. Shell kan voor de Nederlandse rechter gedaagd worden omdat het hoofdkantoor in Den Haag gevestigd is en het klimaatbeleid van het bedrijf daar

Waarom Milieudefensie Shell aanpakt

Volgens Milieudefensie is Shell medeplichtig aan gevaarlijke klimaatverandering omdat het bedrijf daar een substantiële bijdrage aan levert. Uit van Amerikaanse onderzoekers blijkt dat ongeveer die sinds de industriële revolutie de lucht in gingen, afkomstig is van producten van Shell. Momenteel veroorzaakt het gebruik van Shells producten jaarlijks bijna vier keer zoveel uitstoot

Het bedrijf weet al meer dan dertig jaar dat deze uitstoot voor de mensheid gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakt, blijkt onder meer uit publicaties op De Correspondent waarnaar Milieudefensie Al in 1986 schreven Shell-medewerkers in een intern rapport dat de verbranding van olie, kolen en gas zou leiden tot ‘significante veranderingen van de zeespiegel, oceaanstromingen, neerslagpatronen, regionale temperaturen en van het weer’.

‘Zulke relatief snelle en dramatische veranderingen hebben gevolgen voor de leefomgeving van mensen, voor hun toekomstige levensstandaard en voedselvoorraden, met potentieel grote sociale, economische en politieke consequenties van dien’, aldus het Shell-rapport.

De film die Shell maakte concludeerde al vijftien jaar vóór Al Gore’s An Inconvenient Truth dat ‘nu actie ondernemen’ vereist is

In 1991 maakte het bedrijf bovendien een film om te waarschuwen voor de gevolgen van de opwarming. Climate of Concern verscheen in verschillende talen en versies en werd in de jaren negentig wereldwijd vertoond op scholen en universiteiten. De film raakte daarna in de vergetelheid. Hij zat vol grimmige waarschuwingen en concludeerde vijftien jaar vóór Al Gore’s An Inconvenient Truth: ‘Nu actie ondernemen is de enige veilige verzekering

Intussen bleef Shell nieuwe voorraden olie en gas aanboren. Het begon in 2007 zelfs te produceren, een van de vervuilendste energiebronnen op aarde. In diezelfde periode verkocht het bedrijf bijna alle belangen in duurzame energie die het sinds 1998 had opgebouwd. Dat Shell dit deed terwijl de gevaren van klimaatverandering al bekend waren en terwijl de voorlopers van de huidige klimaatdoelen al in internationale klimaatverdragen waren vastgelegd, maakt Shell volgens Milieudefensie ‘medeplichtig’ aan de catastrofe die de mensheid te wachten staat.

Inmiddels heeft Shell de teerzandbusiness doorverkocht, maar het bedrijf blijft reclame maken voor fossiele brandstoffen en blijft lobbyen tegen klimaatbeleid Milieudefensie wijst erop dat volgens reclamecodecommissies in en het Shell misleidende reclame heeft gemaakt over hoe duurzaam het bedrijf is. Shell voert niet alleen desastreus klimaatbeleid, claimt Milieudefensie, het misleidt het publiek daar ook nog eens over.

Wat Shell nu al doet voor het klimaat (en of dat genoeg is)

Shell heeft zich altijd verzet Het bedrijf erkent naar eigen zeggen hoe belangrijk klimaatverandering is, ook voor de eigen bedrijfsvoering. Geen ander onderwerp kan de olie- en gasindustrie zo ingrijpend en fundamenteel ontwrichten, zei topman Ben van Beurden

‘Terwijl de wereld een manier moet vinden om aan een grotere energievraag te voldoen, moet tegelijkertijd de CO2-uitstoot omlaag om klimaatverandering tegen te gaan en de opwarming van de aarde te beperken tot onder de 2 graden. Dat is geen eenvoudige opgave’,

Shell wil zijn verantwoordelijkheid nemen en zich aanpassen, zegt Van Beurden. ‘We kunnen op de lange termijn alleen geld blijven verdienen als we de soort energie leveren waar de samenleving om vraagt.’

In november 2017 heeft Shell zelf een ‘klimaatambitie’ aangekondigd: de uitstoot veroorzaakt door de eigen activiteiten en geleverde energie moet in 2050 zijn gehalveerd. Daarmee zou het bedrijf handelen ‘in overeenstemming met de samenleving die het Akkoord van Parijs probeert te halen’, aldus Van Beurden.

Uit een analyse blijkt dat dit niet klopt. Want Shells ambitie is zo geformuleerd dat het concern dit doel ook kan halen als het in 2050 evenveel uitstoot van broeikasgas veroorzaakt als nu, zolang het daarnaast maar Shell zet in op een verkleining van zijn CO2-voetafdruk – een van de uitstoot door zijn activiteiten en producten. Dat is dus niet een absolute daling van de uitstoot die nodig is om de klimaatdoelen te halen.

Shell stelt bovendien dat we in 2070 op ‘netto nul emissies’ moeten uitkomen om de opwarming in 2100 ‘ruim beneden de 2 graden Celsius’ te houden, het doel dat in het Akkoord van Parijs is vastgelegd. Het bedrijf rekent daarbij – net zoals bijvoorbeeld het Internationaal Energieagentschap (IEA) – op grootschalige ‘negatieve emissies’ in de tweede helft van de eeuw.

Shell doet wilde aannames om ‘negatieve emissies’ van CO2 nu al te kunnen inboeken, al is massaal afvangen ervan nog lang niet mogelijk

Het idee is dat de uitstoot van CO2 onder de nul kan duiken als we CO2 uit de lucht filteren en opslaan. Maar vooralsnog ontbreekt het aan een betaalbare techniek waarvan bewezen is dat die op grote schaal werkt. Shell doet – – tamelijk wilde aannames om deze ‘negatieve emissies’ toch al in te boeken.

Om Shells ambitie waar te maken zou bijvoorbeeld een oppervlak ter grootte van moeten worden volgeplant met gewassen die CO2 opslaan. Die ‘biomassa’ zou vervolgens verbrand moeten worden om energie op te wekken, waarbij de CO2-uitstoot wordt afgevangen en opgeslagen. Daarvoor zou een industrie met de omvang van de hedendaagse mondiale kolensector moeten worden opgetuigd. Netto zou er CO2 uit de atmosfeer verdwijnen.

Zelfs als we ervan uitgaan dat zoiets onwaarschijnlijks zou lukken, moet de wereldwijde uitstoot van CO2 in 2060 op ‘netto nul’ zitten, - tien jaar eerder dan Shell beweert.

Volgens scenario’s die niet rekenen op negatieve emissies, moet de uitstoot tussen en al op nul uitkomen, willen we een redelijke kans maken de klimaatdoelen te halen. In alle moeten bedrijven als Shell voorop lopen in de transitie, omdat het in andere sectoren, zoals de landbouw, veel moeilijker is om de uitstoot te bedwingen. Een koe een auto wel.

Shell zegt zeker voorop te willen lopen, maar gedraagt zich daar als het puntje bij paaltje komt niet naar. Toen het aandeelhouderscollectief Follow This vorig jaar maart in van Shell eiste dat het bedrijf zich zou conformeren aan ‘Parijs’, noemde het concern de resolutie ‘niet in het belang van het bedrijf’ en schadelijk voor ‘de langetermijnwaardecreatie voor aandeelhouders’. De verantwoordelijkheid die Follow This van Shell eiste, was ‘onredelijk’, (De resolutie van Follow This werd slechts

In een speech pleit Shell-topman Maarten Wetselaar voor het ‘onvermoeibaar openen van nieuwe markten voor gas’

Ook Milieudefensie claimt dat de klimaatambities van Shell onvoldoende zijn. De milieuorganisatie verwijst naar een speech van Shell-topman Maarten Wetselaar uit april 2017, waarin hij pleit voor Volgens Milieudefensie negeert het bedrijf daarmee dat zeker van de bekende aardgasvoorraden in de grond moet blijven om de mondiale klimaatdoelstellingen te halen.

Volgens dat milieuorganisatie E3G deze maand publiceerde, zijn er voor olie- en gasbedrijven feitelijk maar twee geloofwaardige manieren om aan ‘Parijs’ te voldoen: snel transformeren tot een schoon energiebedrijf (met een geringe kans op succes) of stapsgewijs de fossiele activiteiten verkopen en de opbrengst daarvan teruggeven aan de aandeelhouders.

Shell loopt een ander parcours. Het investeert nu 1 tot 2 miljard dollar per jaar in zijn bedrijfstak waar wordt gewerkt aan aardgas, biobrandstoffen, waterstof, CO2-opslag, duurzame energie en elektrisch vervoer. Op een totale investeringsportefeuille van is dat gemiddeld 5,5 procent. Terwijl alle serieuze scenario’s claimen dat snelle actie nodig is, wil Shell de ‘groene’ divisie pas ‘in de jaren 20’

Het meest recente van Shell, genaamd is een hoopvol verhaal over een wereld die de opwarming tot onder de 2 graden Maar in de disclaimer achterin schrijft Shell: ‘Wij hebben geen onmiddellijke plannen om binnen onze investeringshorizon van 10 tot 20 jaar naar een portfolio van netto nul CO2-uitstoot

Het bedrijf in Sky dat investeringen in boorplatforms, pijpleidingen en raffinaderijen het moeilijk en kostbaar maken om snel over te schakelen op alternatieven. Toch zet het zulke investeringen door. De grootste groei in de komende tien jaar moet komen uit schaliegas, zei topman Ben van Beurden in januari in

Volgens de Britse onderzoeksgroep Carbon Tracker ondermijnt van Shells investeringen in exploratie en productie van olie en gas tot 2035 het tweegradendoel uit ‘Parijs’, omdat die van de wereld overschrijden.

De juridische grond waarop Milieudefensie denkt te kunnen staan

Maar is dat een zaak voor de rechter? Mag een bedrijf niet bijdragen aan klimaatverandering? Shell krijgt toch overal toestemming om olie en gas te boren, waar veel vraag naar is?

Milieudefensie moet daarom aantonen dat Shell een zogeheten ‘zorgplicht’ heeft om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen, zegt Ivo Giesen, de hoogleraar uit Utrecht. ‘Als daarover nog niets in de wet staat – zoals nu het geval is – gaat het om de vraag of een organisatie wel of niet handelt "in strijd met wat maatschappelijk betamelijk" is.’

Dat is een rechtsnorm die de rechter per geval moet invullen, legt hij uit. De rechter kan alle argumenten die in de rechtbank worden aangedragen gebruiken om te bepalen wat – in een specifiek geval – ‘maatschappelijk betamelijk’ is.

Een van de cruciale vragen is of Shells bedrijfsstrategie en investeringen In dat geval zijn de olie- en gasactiviteiten van Shell ‘onrechtmatig’, stelt Milieudefensie, en moeten ze voor 2050 gestaakt worden.

Het is een ingewikkelde juridische constructie, maar als je het helemaal platslaat, komt het hier op neer, zegt advocaat Roger Cox: ‘Mag een multinational als Shell willens en wetens meewerken aan de vernietiging van de menselijke leefomgeving wereldwijd, of is zo’n bedrijf ook verplicht zich zorgvuldig te gedragen?’

Om te onderbouwen dat Shell zich onzorgvuldig gedraagt, verwijst Milieudefensie naar Daarin oordeelde de Hoge Raad dat een werknemer van Coca-Cola die in een Amsterdams café een kelderluik open had laten staan, deels aansprakelijk was voor het letsel van een andere man die in het luik was gedonderd. De drankleverancier had het letsel moeten voorkomen door voor het open luik te waarschuwen of door er een kratje voor te zetten.

Volgens advocaat Cox is klimaatverandering eigenlijk één groot Kelderluikverhaal

Volgens Cox is klimaatverandering eigenlijk één groot Kelderluikverhaal: Shells handelwijze creëert een gevaarlijke situatie waar de samenleving de dupe van is. Het bedrijf voldoet daarmee niet aan de norm van een ‘goede huisvader’ die alles doet wat nodig is om voorzienbare schade te verkomen - en dat is wel de norm waaraan de rechter sinds het Kelderluikarrest toetst.

Iedereen die een substantiële bijdrage levert aan het probleem, kan op deze grond aansprakelijk gesteld worden, stelt Milieudefensie, met een verwijzing naar Ook wanneer individuen, overheden en bedrijven gezamenlijk het gevaar creëren, zoals bij klimaatverandering, is ieder aansprakelijk voor zijn bijdrage aan dat gevaar - tenzij die bijdrage verwaarloosbaar klein is, zoals bij individuele consumenten.

Milieudefensie verwijst ook naar de en claimt dat Shell een wettelijke plicht heeft

Dat consumenten de uitstoot veroorzaken door Shells producten te gebruiken, doet volgens Milieudefensie niet ter zake: Shell brengt die producten op de markt en is ervoor verantwoordelijk. Het bedrijf accepteert die verantwoordelijkheid trouwens al: gaat óók over de uitstoot door Shells consumenten.

Anders dan bij klimaatzaken tegen multinationals in en hoeft Milieudefensie niet aan te tonen dat Shell verantwoordelijk is voor specifieke (toekomstige) schade. Alleen al het risico op een omvallende boom in een woonwijk kan voor de rechter reden zijn om de kap ervan te bevelen. Precies zo moet het risico op catastrofale klimaatverandering voor de rechter voldoende zijn om Shell tot ander gedrag te dwingen, vindt Milieudefensie.

De hordes die Milieudefensie moet nemen

Een van de cruciale vragen is of er een zorgplicht rust op een oliebedrijf als Shell. Volgens Milieudefensie is het voor Shell al sinds eind jaren negentig – en zeker sinds het Parijs-akkoord – duidelijk wat er van het bedrijf verlangd wordt: de uitstoot moet snel naar nul om de opwarming te beperken tot ‘ruim beneden de 2 graden’. ‘Zodra duidelijk is wat er van je verlangd wordt’, bevestigt Giesen, ‘wordt je zorgplicht concreet.’

Giesen ziet wel beren op de weg. ‘Bij Urgenda kon de rechter zeggen: "Staat, je hebt de internationale klimaatakkoorden getekend; gedraag je daar ook naar." Maar Shell heeft dat nooit gedaan. Daarom is het veel ingewikkelder om een bedrijf aansprakelijk te stellen. Van de overheid kun je nog zeggen: die heeft een algemeen belang te dienen. Bedrijven zijn vooral op de wereld om producten te verkopen, winst te maken en aandeelhouders tevreden te stellen. Kun je de norm die geldt voor de overheid ook op het bedrijfsleven plakken? Het is niet iets wat je zomaar inkopt.’

Shell zal waarschijnlijk alles op alles zetten om de zaak te laten stranden, denkt Channa Samkalden, die zelf namens Milieudefensie een ander proces tegen Shell voert, over olielekkages in Nigeria. Haar proces tegen Shell loopt al elf jaar omdat het bedrijf ‘op alle procedurele slakken zout legt’. ‘Shell heeft er een handje van om op licht pedante toon alles wat je ze voorhoudt te weerspreken’, zegt ze. ‘Het zou hen sieren als ze inhoudelijk reageren op de brief van Milieudefensie, om te laten zien dat het hun ernst is.’

‘Shell heeft er een handje van om op licht pedante toon alles wat je ze voorhoudt te weerspreken’

Het zou historisch gezien niet de eerste keer zijn dat bedrijven die zich aan de regels houden toch veroordeeld worden. Zo zijn bedrijven die asbest bleven gebruiken toen de gezondheidsrisico’s daarvan al bekend waren, veroordeeld voor de dodelijke gevolgen van het product voor werknemers en consumenten. Verfmakers die lood in hun product verwerkten, deden niets illegaals, maar waren later toch aansprakelijk voor de gezondheidsschade -

Alleen als Milieudefensie de rechter kan overtuigen dat Shell mensen in volle wetenschap aan onacceptabele risico’s blootstelt, terwijl het óók anders kan handelen, maakt de zaak een kans.

Carroll Muffett, jurist en directeur van het Center for International Environmental Law (CIEL), trekt een vergelijking met de rechtszaken tegen tabaksfabrikanten die in de jaren vijftig op gang kwamen. De sigarettenmakers wisten dat hun producten schadelijk waren, zaaiden daar twijfel over, en werden in de rechtbank aansprakelijk gesteld voor de schade.

Net als de tabaksfabrikanten hebben de Amerikaanse fossiele-energiebedrijven in de jaren negentig doelbewust twijfel gezaaid over de klimaatwetenschap. Shell deed in de VS

Het verschil is: de klimaatzaken ontwikkelen zich veel sneller. ‘Het duurde drie decennia voordat een rechter eindelijk oordeelde dat de eisers overtuigend bewijs hadden om wangedrag van de tabaksfabrikanten aan te tonen’, zegt Muffett. ‘Maar bij de aanklachten over klimaatverandering hebben de eisers het bewijs al in handen als ze de rechtbank binnenstappen. Dat is een enorm verschil. Het laat zien dat klimaatrechtszaken geen vluchtig fenomeen zijn voor de olie- en gasbedrijven. Ze kunnen er niet omheen.’

In een reactie op de aankondiging van Milieudefensie laat Shell weten: ‘De Shell Groep heeft klimaatverandering en de rol van energie in het mogelijk maken van een fatsoenlijke levenskwaliteit al lang geleden erkend. We steunen krachtig het Akkoord van Parijs dat beoogt de opwarming van de aarde te beperken tot twee graden Celsius of minder. Maar we geloven dat klimaatverandering een complexe maatschappelijke uitdaging is die niet moet worden aangepakt door rechtbanken, maar door gedegen overheidsbeleid en een cultuuromslag om CO2-arme keuzes voor bedrijven en consumenten aan te jagen.’

Wil je dit onderwerp volgen? Als correspondent Klimaat & Energie onderzoek ik de oorzaken van de klimaatcrisis en onze toekomst op een steeds warmere aarde. Blijf op de hoogte via mijn wekelijkse mail