Karima el Fillali komt dichter bij God door te zingen
Ik spreek met Karima el Fillali, een zangeres die klassiek Arabische liederen zingt. Haar muziek brengt me dichter bij God. Als zij dat met haar stem kan bereiken, zou zij mij alles over Hem kunnen vertellen, toch?
In Marokko, het geboorteland van haar vader, vond Karima el Fillali (32) haar stem.
Het is 2011 als El Fillali besluit om voor een tijdje naar Marokko te gaan. Daar belandt ze op een avond in een huiskamer in Fez. In die kamer wordt de geboorte van het kind gevierd, na een week. Het is een soirée spirituelle: mannen in witte djellaba’s reciteren een voor een Koranverzen in de microfoon en improviseren lofdichten. Zingend wordt God bedankt; de geboorte gezegend. Een van die mannen zingt met een devotie die El Fillali nooit eerder heeft ervaren.
Het was alsof de hemel openging, zegt ze nu.
‘Hij speelde een spel met de leegte, de leegte in de mens en de kosmos, the big void.’ El Fillali ervoer een kracht die zij nooit eerder door muziek had gevoeld. Het moest wel buitenaards zijn. God liet zich ervaren vanuit daarboven. En dat door één iemand, met alleen zijn stem, zijn keuzes van melodieën, noten en toonhoogtes. Die man werd een van haar leermeesters.
Haar muziek voert je mee
Als ik Karima el Fillali in de zomer van dit jaar hoor zingen in een theaterzaaltje in Den Haag, lijkt het alsof ik gehypnotiseerd word, in trance raak, ontaard, houvast verlies. Ik vind het eng om me geheel over te geven aan de ervaring. Ik geef mijn ziel niet de ruimte om te dolen. Ik open mijn ogen, uit angst mezelf geheel te verliezen op een plek waar ik niet eerder ben geweest.
Het is precies wat El Fillali met haar muziek hoopt te bereiken.
Omdat mijn twijfels over het bestaan van God groeien, praat ik met verschillende gelovigen. El Fillali zoek ik drie maanden na het optreden dat mij zo hypnotiseerde op in een café in Den Haag. El Fillali staat op nationale en internationale podia, onder andere met klassiek Arabische lofdichten. Voor een handjevol mensen in het Haagse theater De Vaillant, tot gevulde schouwburgen en festivals in Marokko.
De liefde van de mens is van korte duur
Haar vader is islamitisch, haar opa van moederszijde is dominee, El Fillali zelf is niet geïnteresseerd in labels. Zij worstelde er lang mee dat ze uit twee verschillende religieuze culturen komt, en daarom niet goed wist hoe ze er ‘zelf iets van kon maken’. Het voelde altijd alsof ze een deel van haarzelf verloochende, iets fout deed, alsof ze niet compleet was. Nu heeft ze de rust gevonden. ‘Ik ben heel dankbaar voor de lessen die ik uit beide werelden mee heb gekregen.’
Moslims groeien veelal op met ittaqullah, het bewustzijn van Gods bestaan. Vrees voor Hem, volg Zijn wetten.
El Fillali herkent de angst die ik voelde toen ik haar hoorde zingen. ‘Vroeger vond ik het onzin als men zei dat je godvrezend moet zijn. Hoe zou je überhaupt bang kunnen zijn voor Degene die jou het meest nabij is? Toen ik het gebed voor het eerst op een islamitische manier verrichte, besefte ik ineens hoe ontiegelijk groot Datgene was waar ik me naar toe keerde en I felt fear, een siddering, omdat ik me klein voelde.’
Van haar christelijke familie leerde El Fillali dat de liefde bovenaan staat als het gaat om God: liefde van God voor de mens, en andersom. El Fillali vindt de liefde die zij van huis uit leerde nu ook in de islam.
Een voorbeeld van zo’n teder en liefdevol lied uit het repertoire van El Fillali – dat bestaat uit zowel zelfgeschreven nummers als liederen van anderen – is Al Qalb Yaashaq Kul Jamil van Oum Kalthoum (1898-1975).
Het hart verlangt naar schoonheid, zoals de vertaling luidt, ‘gaat over de liefde voor the greatest love of all’, zegt El Fillali. Oum Kalthoum zingt dat de liefde van de mens van korte duur is, dat die maar voor geringe tijd, een dag of twee, trouw kan zijn. Maar, om God smeekt ze, ze verlangt naar Hem, weent om Hem. Niemand is zoals Hij.
Een reis naar God
Het is tarab, islamitische kerkmuziek, waardoor de zanger en toehoorder in vervoering raken. Binnen het soefisme, een mystieke islamstroming, wordt tarab ook wel als ‘het ervaren van God’ gezien. Het is vol hart. Intense melancholiek, intense mystieke emotie. Een smekend verlangen, een Sehnsucht naar Hem.
El Fillali noemt het ‘een concept binnen de Arabische muziek dat staat voor de fusie van muziek en emotionele transformatie. Het is een vorm van aanbidding, honderd procent. Het is een reis naar dat wat groter is dan wat je je kan voorstellen, naar God.’
Arabische muziek bestaat uit verschillende maqams, toonsoorten, en elk toonsoort kent een eigen wereld. De ene neemt je mee ‘in een hele grote, donkere wereld, een kosmische, nachtelijke wereld’. En het ander kent ‘heel veel tederheid en liefde, alsof er overal bloesem is’. Een goede zanger weet hoe die werelden te bereiken en is een meester in het meenemen van anderen, zegt El Fillali.
Een tarab-zanger gaat dus een stap verder dan een profeet. Een zanger brengt je niet de woorden van God, maar brengt jou naar Hem.
Maar wat er daadwerkelijk gebeurt als er tarab wordt gezongen, is niet uit te leggen. Het is onbevattelijk, zweverig misschien, onvoorstelbaar, een ongrijpbaar idee – maar misschien is dat wel een wezenlijk onderdeel van het mystieke.
Godsbeleving die woorden overstijgt
Hoe ziet het ‘ervaren van God’ voor El Fillali eruit? Haar Godsbeleving overstijgt haar vocabulaire. ‘Je werkt naar momenten toe. Je kan het tot een bepaalde mate sturen wat je bereikt, maar je ontvangt het vooral, het wordt je gegeven.’
En: ‘Die momenten voelen voor mij telkens als thuiskomen. Ik geloof dat hoe dichter de mens bij zichzelf is, hoe dichter die bij zijn Schepper is.’
Een reis naar je diepste zelf? ‘Ja. Wat ik heel mooi vind, is dat in de Koran staat: God is dichterbij dan je halsslagader.’
El Fillali vertelt dat ‘rahim’ erbarmen en genade betekent, en dat het zit in de zin die bij elke handeling wordt uitgesproken: bismillahi rahmani rahim: in naam van God, de Barmhartige, de Genadevolle. Het is ook de openingszin van Al-Fatiha, het eerste hoofdstuk uit de Koran. En de Arabische letters R, H en M vormen ook de wortel van het woord baarmoeder, ‘daar waar de microkosmische schepping uit voortkomt’.
God is dichterbij dan je halsslagader
Haar zingen doet me denken aan het ronddraaien van een derwisj, een islamitische soefigeestelijke. Gehuld in een wit gewaad draaien derwisjen rond hun eigen as. De ene voet op de grond en met de ander stappen ze in het rond. Hun rechterhand naar boven gericht, naar daar waar we vandaan komen, naar het begin van alles, naar de Schepper. Hun linkerhand omlaag, naar daar waar wij zullen eindigen: onder de grond. Via de rechterhand ontvangt hij de liefde van God, langs het hart en dan door zijn linkerhand wordt die liefde ontvangen door anderen. Derwisjen wervelen om zo één te worden met henzelf, de aarde en God.
Het lijkt alsof El Fillali verlangt naar de connectie die zij met de Schepper, de Bron, de Waarheid, maakt door het zingen.
En die Godsbeleving is verslavend. Nauwelijks onder woorden te brengen. De weg naar God is ondoorgrondelijk. Om het enigszins te begrijpen, zou je het zelf moeten ervaren, en je wel laten opgaan in de ervaring, om één te worden met de goddelijke liefde.
Met hart, ziel en stem geeft El Fillali zichzelf zonder twijfel over aan God, die blijkbaar niet zo onbereikbaar hoeft te zijn.
Meer lezen?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
