Podcast: Oudere broer of zus? Die is soms een anti-voorbeeld

Als klein meisje was Teska behoorlijk bedreven in het observeren van de mensen om haar heen. Het leerde haar hoe ze de dingen zelf moest aanpakken. Zo zag ze hoe haar zus, een paar jaar ouder dan zij, zich opstelde: kwetsbaar op school, opstandig thuis.

Ze zag ook wat daar de gevolgen van waren, van pesterijen in de klas tot straf van haar moeder, en besloot: Ik zorg dat ik altijd en overal onzichtbaar ben. ‘Want zo zichtbaar als zij, dat kost gewoon te veel.’ 

Wat betekent het om de tweede te zijn, om op te groeien met een oudere broer of zus? Toen de Nederlandse pedagoog Sheila van Berkel vier jaar lang honderden gezinnen met twee kinderen volgde, ontdekte ze dat tweede kinderen gemiddeld meer deelden en beter luisterden dan hun oudere broer of zus destijds had gedaan, maar ook wat vaker probleemgedrag vertoonden.^*

Dat liet zich op meerdere manieren verklaren: wie als tweede wordt geboren, heeft permanent een rolmodel in huis rondlopen. Een voorbeeld, iemand om te imiteren en van te leren. Een tweede ontwikkelt zich zo misschien sneller, zowel ten goede als ten kwade.

Bovendien kan de tweede observeren hoe de eerste door zijn of haar ouders wordt behandeld, en daar conclusies aan verbinden. Ook over hoe het niet moet – zoals in het geval van Teska, die we spraken voor onze podcastserie De tweede. Dan heb je dus niet een voorbeeld, maar een anti-voorbeeld tegenover je.

We vroegen Teska, en eigenlijk bijna iedereen die we voor de microfoon kregen, naar de manier waarop je plek in het gezin je vormt. De antwoorden verschilden behoorlijk van elkaar, omdat de mensen aan wie we het vroegen behoorlijk van elkaar verschilden. Maar overeenkomsten waren er ook.

Broers en zussen hebben een rolverdeling

Oudere broers en zussen, hoorden we opvallend vaak van de tweede kinderen die we het vroegen, zijn sterk, agressief en bazig – dus als jongste moet je slim zijn. Bijvoorbeeld door het feit dat je de kleinste bent, uit te buiten; de oudste krijgt dan straf, de jongste wordt juist getroost. 

Dat de eerste kinderen die we spraken er doorgaans een iets andere interpretatie van de rolverdeling op nahielden, laat zich raden. Maar dát er een rolverdeling is, en dat die behoorlijk hardnekkig kan zijn, daar was iedereen het over eens. 

Hoe bepalend is je plek in het gezin voor de rol die je aanneemt? En in hoeverre beïnvloedt die plek je persoonlijkheid en je gedrag? Daarover gaat aflevering 4: Het anti-voorbeeld.

Een broer of zus, of die nu ouder of jonger is, kan altijd met je mee blijven lopen – zelfs wanneer die er niet meer is

We hebben het over de geschiedenis van het geboortevolgorde-effect, en over de invloed van stereotypen op onze waarneming. Maar vooral kan je luisteren naar verhalen en ervaringen van eerstes en tweedes, over experimenteerdrift en bescherming, imitatie en het tegenovergestelde daarvan, over opstand en onzichtbaarheid. 

En over hoe een broer of zus, of die nu ouder of jonger is, altijd met je mee kan blijven lopen – zelfs wanneer die er niet meer is. 

P.S.: Een goed overzicht van de bevindingen uit de sibling science, over de invloed van broers en zussen op elkaar, vind je bijvoorbeeld hier.^* Jeffrey Kluger heeft er toegankelijk over geschreven in dit boek.^*

Over delinquente eerstes en tweedes kan je bijvoorbeeld hier^* lezen, over het effect van de echtscheiding van een broer of zus op je eigen echtscheidingskansen hier,^* en over wat de tweede in het algemeen van de eerste kan leren, hier.^*

De recente, uitgebreide geboortevolgorde-studies vind je hier^* en hier,^* en een uitgebreider verhaal over het geboortevolgorde-effect staat hier.^*

Meer lezen?