Brief aan een niet-vaccinerende ouder

Dag,

Een paar maanden geleden stuurde je me een e-mail. Jij, een jonge vader van twee jongetjes van 1 en 3, had samen met je vrouw besloten jullie kinderen niet te laten vaccineren. Een radicale beslissing, maar ook een waaraan je twijfelde. Je zocht, zo schreef je, ‘een objectieve sparringpartner’ aan wie je vragen wilt stellen die je elders niet beantwoord krijgt.

Ik ben microbioloog en schrijver en krijg veel e-mails zoals de jouwe –zeker sinds ik het regelmatig over vaccinaties heb in mijn columns voor NRC Handelsblad. Soms komen die e-mails van (al dan niet geradicaliseerde) antivaccinatie-activisten, die vinden dat inenten kinderen onnodig ziek maakt. Maar net zo vaak krijg ik vragen van bezorgde ouders en grootouders, die gewoon meer willen weten over het hoe, wat en waarom van het Rijksvaccinatieprogramma.

Op mij kwam je niet over als een overtuigd antivaxer. Ik realiseerde me dat er onder de meeste ouders maar weinig activisten zijn. Maar als je het debat hierover in de media volgt, lijkt het alsof Nederland totaal verdeeld is: je gelooft in nepnieuws of niet, je vertrouwt de wetenschap of niet.

In werkelijkheid zijn de meeste mensen geen schreeuwers, maar betrokken en bezorgde ouders zoals jij. Ze houden zielsveel van hun kinderen en willen de beste keuze maken, maar zijn in hun twijfel ook kwetsbaar voor enge verhalen en onterechte verdachtmakingen.

Waarom ik een andere toon aansloeg dan voorheen

Toen ik begon aan een antwoord op je vragen, merkte ik dat ik als vanzelf een andere toon aansloeg dan in mijn columns. Daar maakte ik me vaak boos over de desinformatie en de propaganda van de antivaccinatie-activisten.

Ik hekelde de dreiging van wat ik ‘ont-ontwikkelen’ en ‘ont-ontdekken’ ben gaan noemen – wat er gebeurt als je als samenleving sneller waardevolle uitvindingen bij het grofvuil zet dan dat je nieuwe kennis, technologie en geneesmiddelen kan ontwikkelen. Ik schreef dat ik vond dat niet-vaccinerende ouders de ‘medische wetenschap in het gezicht piesen’.

Maar eigenlijk, zie ik nu, staan die columns vol retoriek voor de bühne. Er is al genoeg geschuimbek en gewoonweg te weinig informatie, kennis en verdieping – aan beide zijden van het spectrum. Veel verhalen over dit onderwerp raken ondergesneeuwd in de welles-nietesdiscussie. Daarom wil ik ze hier, op De Correspondent, uitlichten in een reeks over vaccinaties – over de geschiedenis, de cultuur en de wetenschap erachter, maar ook over dilemma’s als de jouwe.

Deze brief, die ik hier in aangepaste vorm, anoniem en met jouw toestemming publiceer, is de aftrap.

Ben ik wel zo objectief?

Je schrijft dat je een ‘objectieve sparringpartner’ zoekt. Ben ik dat? Zo zeker weet ik dat niet. Mijn beide kinderen – toevallig ook twee jongens van 1 en 3 jaar – doorlopen het volledige vaccinatieprogramma, en daar heb ik geen moment over getwijfeld. Is dat objectief?

Ik ben gepromoveerd in de microbiologie, maar bestudeer voornamelijk de beschermende bacteriën, de ‘good guys’, dus ik heb weinig ervaring met infectieziekten. Ik ben grootgebracht door een kinderarts en een neuroloog. Beiden zagen de consequenties van de keuze om niet te vaccineren van dichtbij. Ook de rest van mijn familie zit vol wetenschappers en artsen. Ik zou graag willen dat ik me heb laten overtuigen door de feiten, maar om eerlijk te zijn werd ik in het wetenschapskamp geboren.

Is dat objectief?

We hebben vaak geen flauw benul wat die prikken inhouden

In de vaccinatiediscussie komen vaak claims van objectiviteit voorbij, rationele (quasi-)wetenschappelijke argumenten waarvan mensen beweren dat die de doorslag gaven in hun beslissing wel of niet te vaccineren. Om eerlijk te zijn geloof ik daar weinig van. Wanneer je doorvraagt, hebben zowel vaccinerende als niet-vaccinerende ouders geen flauw benul wat die prikken eigenlijk inhouden. En het ís ook ondoenlijk om helemaal te doorgronden.

Alle twaalf infectieziektes waartegen momenteel wordt gevaccineerd in het Rijksvaccinatieprogramma hebben een ander risicoprofiel, een andere ziekteverwekker, een ander ziekteverloop en een ander type vaccin. Het is onmogelijk om je het programma in een paar avondjes, of zelfs na een stevige cursus, helemaal eigen te maken. En de meesten van ons jonge ouders houden er nog wel wat andere interesses op na in het leven.

Feiten spelen zelden een doorslaggevende rol bij de beslissing om te vaccineren of niet. Het merendeel van de ouders besluit op basis van een vreemde combinatie van cultuur, traditie, kuddegedrag, intuïtie, levenservaring, onderbuikgevoelens en automatisme.

Je vaccineert omdat je nu eenmaal een brave burger bent die doet wat er van je gevraagd wordt.

Je vaccineert omdat je ooit zelf werd gevaccineerd en er toen toch ook niets was misgegaan?

Je vaccineert omdat je ervan uitgaat dat het wel goed zal zitten.

Je vaccineert omdat je nu eenmaal een brave burger bent

Laten we dat vooropstellen in het gesprek over vaccineren. We weten dat we het – op een handvol mensen na – niet weten. En dat we voor informatie afhankelijk zijn van derden, van experts. Dat geldt voor wel meer dingen in het leven. Wanneer we de rem van onze auto intrappen, vertrouwen we erop dat hij werkt, zonder dat we weten hoe precies. Wanneer je iets eet, vertrouw je erop dat het eten je niet ziek zal maken, dat kundige, integere mensen achter de schermen hun werk hebben gedaan. Wanneer je ervoor kiest om minder CO2 uit te stoten, doe je dat uit vertrouwen – in klimaatwetenschappers, de beleidsmakers en journalisten die jou hebben verzekerd dat CO2 gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakt.

Je vertrouwt op anderen om belangrijke beslissingen te nemen in een complexe wereld. Niet omdat je zelf alle wijsheid in pacht hebt.

Niet vertrouwen op de wetenschap is een radicale keuze

In dit geval hebben jij en je vrouw ervoor gekozen om niet te vertrouwen op de wetenschappers op het gebied van infectieziektes, het RIVM, de nationale en Europese geneesmiddelenautoriteiten, de vaccinproducenten, de kinderartsen en de jeugdartsen en al die andere medici die je op het hart drukken je kinderen te vaccineren.

Ik vind dat een radicale keuze. Vooral omdat je in je brief wel een andere bron aanhaalt, wijlen natuurgeneeskundige Hans Moolenburgh, op wiens inzicht en expertise je kennelijk wél vertrouwt. Ik bekeek een lezing van de beste man en hoorde hem beweren dat gsm-masten ons massaal ziek maken, net als ons drinkwater, pesticiden/herbiciden en zonnebrandcrème.

Lees zijn opsomming van alle patiëntjes die bij hem kwamen met allerlei symptomen en gedragsproblemen, en zie de kwakzalverij in zijn volle glorie. Telkens weer weet Moolenburgh het ontstaan van de problemen te koppelen aan een vaccin. Werd een kind ziek in de 7e maand? Dan was het te wijten aan het derde DKTP-vaccin. Was het kind jaren terug ziek geworden na de BMR-vaccinatie? Dan waren daar de problemen begonnen. Stuk voor stuk worden de patiënten behandeld met homeopathische middelen, en ook al verergeren de klachten soms, of gaan ze niet weg, toch weet dokter Moolenburgh telkens een positieve werking eruit te destilleren.

Bij het lezen gaan bij mij alle alarmbellen rinkelen. Waarom bij jullie niet? Waarom deze man wel vertrouwen en het leger aan medici, wetenschappers en volksgezondheidsexperts niet? Ik vermoed dat de adviezen van Moolenburgh gewoonweg beter aansluiten bij wat je al geloofde.

Een groeiende groep ouders gelooft dat ziekte, koorts en pijn ook een doel dienen

Het Rijksvaccinatieprogramma schrijft voor om een baby in de eerste 14 maanden van zijn bestaan 9 keer te injecteren om hem tegen van alles en nog wat te beschermen. Voor een groeiende groep mensen strookt dat niet met wat gevoelsmatig het beste is voor hun kind. Ze geloven dat je als ouders niet elk mogelijk obstakel uit de weg moet ruimen. Dat ziekte, koorts en pijn ook een doel dienen, en dat al die paracetamolletjes, antibiotica en rubbertegels onder de speeltoestellen onze kinderen minder weerbaar maken.

Misschien is dat wel een van de belangrijke bronnen van de groeiende aversie tegen vaccinatie: het is onlosmakelijk verbonden met de vermaledijde veiligheidscultus. En wie is er nou bang voor difterie? Of voor tetanus? Dat zijn toch geen reële bedreigingen meer?

Jonge ouders zijn geen brave burgers meer

Deze generatie jonge ouders is bovendien de hoogstopgeleide die Nederland ooit heeft gehad. Jonge ouders zijn geen brave gehoorzame burgers meer die alles klakkeloos aannemen wat de dokter voorschrijft. Ze leunen naar voren, ze lezen zich in, wat zo nu en dan leidt tot schromelijke zelfoverschatting. Ouders hebben het gevoel dat er daadwerkelijk iets op het spel staat, dat er een belangrijke keuze te maken valt voor de toekomst en gezondheid van hun kind.

Wie ook maar een beetje betrokken is bij het wel en wee van zijn kind, verdiept zich tegenwoordig in vaccinaties. Maar kijk bijvoorbeeld op Twitter en je vindt vijf tot zes keer zoveel antivaccinatie-berichten als reguliere informatie. Antivaccinatie-sites zoals die van Kritisch Prikken en Vaccinvrij zijn meesterlijk in het zaaien van twijfel. En sommige ouders denken: bij twijfel niet doen.

Jullie beslissing om niet te vaccineren vind ik echt verkeerd

Ik kan zo nog een handvol maatschappelijke ontwikkelingen verzinnen die verklaren waarom steeds meer mensen ervoor kiezen hun kinderen niet te vaccineren. Maar dit is een brief aan jou. En ik vind jullie beslissing, op individueel niveau, om je kinderen niet te vaccineren echt verkeerd.

Ik denk dat vaccins veilig zijn en effectief. De één is beter dan de ander, de één is harder nodig dan de ander, maar over het algemeen is het Rijksvaccinatieprogramma een evenwichtig en geoptimaliseerd programma.

Het is belangrijk voor de gezondheid van individuele kinderen, maar ook voor onze collectieve gezondheid, de volksgezondheid. Vaccineren gaat ook over de kinderen in jullie buurt, of in jullie stad. Kwetsbare kinderen bijvoorbeeld, die niet ingeënt kúnnen worden, omdat ze te jong zijn, een chemokuur moeten ondergaan of een orgaantransplantatie krijgen.

Het is net als duurzaam leven, of stemmen bij verkiezingen: iedereen draagt zijn steentje bij aan de systemen die we belangrijk vinden, ook al is de invloed van één huishouden daarop miniem.

Vaccineren gaat zelfs over de gezondheid van kwetsbare kinderen in ontwikkelingslanden. Sommige ziektes zijn volledig uit te roeien als iedereen zijn kinderen gewoon inent. Ergens ver weg in WHO -kantoren wordt nog altijd gedroomd van een wereld zonder mazelen of polio of rodehond, zoals we ooit ook pokken uitroeiden. Realisatie van die droom komt niet dichterbij, maar raakt juist steeds verder weg. In landen die zichzelf eerder mazelenvrij verklaarden, waart het virus weer vrij rond, met talloze slachtoffers tot gevolg.

Waarom die overbodige vaccins, wil je weten

Waarom, is een van je vragen, zitten er ogenschijnlijk ‘overbodige’ vaccins in het programma, zoals het vaccin tegen hepatitis B, het virus dat levercirrose en leverkanker veroorzaakt? Waarom zou je kinderen zo vroeg laten vaccineren tegen een ziekte die in Nederland maar weinig voorkomt – en dan vooral bij risicogroepen: mensen die drugs gebruiken met naalden, mannen die onveilig seks hebben met mannen, baby’s van besmette moeders?

Jouw kinderen vallen daar niet onder.

En toch, wanneer je het van de kant van de autoriteiten bekijkt, is het logisch. In 2009 adviseerde de Gezondheidsraad om niet meer alleen de risicogroepen, maar voortaan iedereen te beschermen tegen hepatitis B. Zo’n advies kun je ruwweg samenvatten in drie punten.

Het belangrijkste punt: je vaccineert omdat het kan

Punt 1: stel dat jullie kinderen straks uitsluitend beschermde hetero-seks hebben en ver weg blijven van de drugs, dan nóg lopen ze risico. Een kwart van de besmettingen vindt nog altijd plaats bij mensen die (naar eigen zeggen) geen risicogedrag vertonen.

Punt 2: je vaccineert ook vanwege ‘de anderen’ – het is een bijdrage aan de kudde-immuniteit. Een virus krijg je nu eenmaal pas echt klein door elke besmettingsroute te blokkeren en iedereen in te enten – óók de mensen die nauwelijks gevaar lopen.

Maar punt 3 – en dat lijkt het belangrijkste punt – is gewoon uiterst pragmatisch: je vaccineert omdat het kan. Er is een veilig, effectief vaccin beschikbaar, dat niet te duur is en (hoogstwaarschijnlijk) lang genoeg bescherming biedt. Bovendien is het makkelijk toe te voegen aan de prik tegen difterie, kinkhoest, tetanus, polio en Hib-ziekte. Het zou 1.500 leverkankerdoden schelen in de komende vijftig jaar, zonder extra prikken.

Alleen maar winst, zegt de Gezondheidsraad

Omdat het kan. Dat is dus het korte antwoord op je vraag. En omdat de veiligheid van dit soort vaccins als zeer hoog wordt ingeschat – ook al zien veel ouders dat anders.

Jij schrijft dat zo’n extra vaccin het lichaam van je kind ‘verzwakt’. Dat het iets van dat piepjonge lijfje vraagt, een belasting vormt. En daar scheiden onze wegen. De Gezondheidsraad, de experts op wie we vertrouwen, schrijft: de frequentie van bijwerkingen is gering; als ze zich voordoen zijn ze bijna altijd mild en van voorbijgaande aard. Alleen maar winst dus, vanuit hun oogpunt. Maar vanuit jullie oogpunt een onnodige belasting.

Aan het einde van je e-mail benadruk je hoeveel belang jullie thuis hechten aan goede voeding voor de gezondheid van de kinderen en je vraagt je af waarom, in plaats van vaccineren, daar niet meer aandacht aan wordt besteed. En je hebt gelijk dat de helft van Nederland lijdt aan overgewicht, wat grote gezondheidsproblemen veroorzaakt.

Maar wie iets weet over de mogelijkheden en de effectiviteit van vaccineren, kijkt naar zo’n probleem en denkt: was obesitas maar een doodeenvoudige infectieziekte zoals mazelen of polio waartegen je kan vaccineren. Dan hadden we het binnen de kortste keren de wereld uit geholpen.

Maar kan het allemaal nog wel?

Omdat het kan. In alle e-mails die ik terugtyp aan bezorgde ouders schreef ik heel vaak die drie woorden.

Maar kan het allemaal nog wel? Kan je het verkopen aan ouders om hun zes weken oude baby te vaccineren tegen de risico’s die je loopt bij heroïnegebruik, of als promiscue man die onveilige seks met andere mannen heeft?

Blijkbaar niet. Toen hepatitis B in 2011 werd toegevoegd aan het Rijksvaccinatieprogramma, steeg het aantal ingeënte kinderen in twee jaar van 19,7 procent naar 94,5 procent. Maar inmiddels loopt de vaccinatiegraad langzaam terug. Ook de campagne voor de HPV-vaccinatie, tegen de virussen die baarmoederhalskanker veroorzaken, mislukte grandioos. Meer dan de helft van de meisjes haalt de prikken niet op.

Maar het gaat niet alleen om de afwijzing van recente toevoegingen. Het enthousiasme voor de rest van het programma daalt langzaam – niet alleen hier, maar in heel Europa. Terwijl de vaccinatiegraad in streng gereformeerde gemeenten langzaam stijgt, wijzen steeds meer doorsnee Nederlanders één van de meest effectieve, veilige en goedkope manieren om hun kinderen – én die van anderen – te beschermen volledig af.

Wat moeten we hieraan doen?

Ik heb een vraag voor jou en je vrouw: wat moeten we hieraan doen? Wat zouden jullie besluiten als jullie de baas van het RIVM zouden zijn, of wetenschapper, of de minister verantwoordelijk voor de volksgezondheid?

Ik ben heel erg benieuwd hoe niet-vaccinerende ouders naar de dalende vaccinatiegraad kijken. Vinden jullie het goed nieuws als steeds minder Nederlanders besluiten hun kinderen te laten inenten? Denk je dat dit de juiste keuze is voor elke liefhebbende ouder van gezonde kinderen? Wat zouden jullie willen dat anderen in de omgeving van jullie kinderen doen?

Ik ben heel erg benieuwd hoe niet-vaccinerende ouders naar de dalende vaccinatiegraad kijken

Wanneer mazelen en kinkhoest weer terugkeren, of wanneer pubers sterven aan een nieuwe vorm van meningokokken, hoop je dan wel dat mensen – anderen – zich vaccineren zodat jullie kinderen minder kans op besmetting lopen?

Ik wens je in ieder geval veel gezondheid en wijsheid toe, in je eigen leven en in dat van je kinderen. Als je ooit nog specifieke vragen hebt, hoor ik het graag.

En misschien ten overvloede: mochten jij en je vrouw (of andere niet-vaccineerders) van gedachten veranderen, dan is er altijd een inhaalschema mogelijk.

Hartelijke groeten,

Rosanne Hertzberger