Het kost bijna vier uur om met de auto van Lucknow, de hoofdstad van de Indiase deelstaat Uttar Pradesh, naar de drukke stad Shahjahanpur te rijden. Het is er moeilijk manoeuvreren door de smalle straten vol fietsers en verkopers, waar permanent getoeterd wordt.
Ver van de hoofdwegen ligt een vierkant pleintje, omringd door kleine woningen. Eén daarvan is afgeschermd met een 3 meter hoge muur met blauw geverfde, ijzeren deuren. Deze tweekamerwoning was de locatie van een mysterieuze aanslag op de onafhankelijke journalist Jagendra Singh, die nog altijd niet is opgelost.
Singh verwachtte belangrijk bezoek, die eerste dag van juni in 2015. Al wekenlang schreef hij op zijn website over de vermeende betrokkenheid van de lokale politicus Rammurti Singh Verma bij illegale zandwinning. Nu zouden ze elkaar ontmoeten, zo was afgesproken.
Maar aan het begin van de middag drong de politie Singhs huis binnen, samen met aanhangers van Verma, zeggen Singhs familieleden. Niet veel later werd Singh binnengebracht bij het ziekenhuis. Meer dan de helft van zijn lichaam was met brandwonden bedekt.
‘Die klootzakken goten benzine over me heen. Ze zijn over de muur gesprongen en zo binnengekomen’, zei hij over agenten die dit volgens hem hadden gedaan, op een filmpje dat in het ziekenhuis is opgenomen vlak voordat hij aan zijn verwondingen overleed. ‘Ze hadden me ook gewoon kunnen arresteren. Waarom moesten ze me vermoorden?’
Met gesloten ogen, niet in staat in de camera te kijken, beschuldigde hij de politie en handlangers van Verma van de aanslag op zijn leven. Op het filmpje zijn de wonden te zien die hem fataal werden. Zeven dagen na de aanslag overleed hij, op 46-jarige leeftijd.
Zelfmoord, zegt de politie
Behalve over de data en de namen van de direct betrokkenen lopen de versies van wat gebeurde nogal uiteen. Volgens Singhs familie is hij overvallen en in brand gestoken. De lezing van de politie is dat hij zelfmoord pleegde. De enige ooggetuige, een vriendin van Singh die in het huis was toen alles gebeurde, bevestigde eerst het verhaal van Singh dat hij op het filmpje vertelde, maar kwam daarna met een andere versie. Aan ons, journalisten van Forbidden Stories, vertelde ze drie verschillende verhalen over Singhs lot.
Forbidden Stories, een samenwerkingsverband van veertig internationale journalisten, werkend voor dertig media, besloot de dood van Singh te onderzoeken. Zijn verhaal is een nieuw voorbeeld van hoe gevaarlijk het is om te schrijven over mijnbouw: hoe vasthoudender journalisten berichten over milieuschandalen of corruptie in deze sector, hoe vaker de veelal machtige bedrijven of ondernemers hen trachten dwars te zitten, via intimidatie, censuur, ontslag – en moord, soms.
In Utter Pradesh stuitten we op bewijzen die het verhaal dat Singh zelfmoord pleegde, lijken tegen te spreken. Ook ontdekten we dat Singhs dood lijkt te passen in een patroon van intimidaties en eliminatie van journalisten door Indiase zandbaronnen.
Censuur bij een eerdere werkgever
‘Vanaf het moment dat hij zich in zijn artikelen tegen de minister [Verma] keerde, had hij een probleem’, zegt de weduwe van Singh. ‘Je moet zulke verhalen niet schrijven, zei ik nog tegen hem, maar hij wilde ze per se afmaken.’
‘Soms kregen Singhs chefs het verzoek een verhaal te laten vervallen of werden ze betaald om het niet naar buiten te brengen. Daar werd hij heel boos over’
Sinds Singh zijn journalistieke carrière begon in 1999, was hij een paar keer van werkgever veranderd omdat hij het gevoel had dat hij werd gecensureerd. ‘Soms kregen Singhs chefs het verzoek een verhaal te laten vervallen of werden ze betaald om het niet naar buiten te brengen. Daar werd Singh heel boos van’, vertelt Singhs zoon Rahul.
Op 27 april 2015 postte Singh zijn eerste Facebook-bericht waarin hij Verma – destijds minister van Welzijn voor Achtergestelde Groepen in Uttar Pradesh – beschuldigde van illegale praktijken. Op Facebook had hij duizenden volgers.
‘Er is vrijwel geen enkele illegale business meer die niet wordt gerund door minister Rammurti Singh Verma’, schreef Singh bijvoorbeeld. En hij plaatste een verhaal waarin de minister wordt beschuldigd van illegale zandwinning langs de bedding van de Garra-rivier.
Singh vermoedde dat Verma de lokale politie met 10.000 roepies per dag omkocht (130 euro) om een oogje dicht te knijpen. Een woordvoerder van Verma gaf aan dat de minister niet kon reageren omdat hij in het ziekenhuis lag.
Singh bleef schrijven over Verma
In de weken voorafgaand aan de aanslag, waren de spanningen tussen Verma en Singh hoog opgelopen. Aanhangers van Verma hadden posters opgehangen, met de tekst ‘Gezocht’, en de mededeling dat Singh handelaren afperst. Ook ontving hij allerlei dreigementen – die alleen maar toenamen toen Singh over de minister bleef schrijven. Verder brak hij zijn enkel bij wat hij beschreef als een aanval door Verma’s handlangers.
Maar Singh gaf niet op. Op een gegeven moment besloot hij zelfs tot een handelwijze als waarvan hij de minister verdacht, zeggen zijn vrienden: hij hielp bij de voorbereiding van een vermoedelijk valse aanklacht tegen Verma dat hij een vrouw zou hebben verkracht. (De aanklacht werd na Singhs dood weer ingetrokken.)
Op de dag van Singhs begrafenis, 9 juni 2015, diende zijn zoon een klacht in tegen Verma en vijf politieagenten, wegens samenspanning tot moord en doodslag. Niet lang daarna zocht de politicus, die inmiddels geen minister meer was, contact met de familie.
Tegenover Forbidden Stories -journalisten erkennen leden van Singhs familie voor het eerst dat ze de aanklacht tegen Verma hebben ingetrokken, na een deal met Verma hadden gesloten.
Zwijggeld betaald door ex-minister Verma
De eerste twee weken na Singhs dood had zijn familie veel hoop dat de daders gepakt zouden worden, en voelden ze zich veilig, dankzij alle aandacht die de zaak in de media kreeg. Maar na een tijdje lieten journalisten de zaak rusten en voelde de familie zich geïsoleerd en machteloos staan tegenover Verma.
Vrienden en kennissen adviseerden een schikking met de oud-minister. ‘Veel van onze kennissen keerden ons ineens de rug toe’, vertelt Singhs weduwe. ‘Ze zeiden dat onze kinderen gevaar liepen.’
Volgens de familie overhandigde Verma hun 3 miljoen roepies (bijna 39.000 euro) in contanten. Als tegenprestatie, begrepen ze, verwachtte hij dat ook zij zouden verklaren dat Singh zelfmoord had gepleegd. Op 23 juli 2015 trok Singhs zoon zijn aanklacht in.
Een maand legde Verma een verklaring af bij de politie, waarin hij Singhs aanklacht ‘vals’ noemt. Ook sprak hij tegen dat Singh werd lastiggevallen en in brand was gestoken. Verma rept met geen woord over een afspraak met de familie of geld dat hij zou hebben.
Volgens de familie wilde Verma dat het geld aan Singhs dochter Diksha zou worden besteed. ‘Bied haar onderwijs, laat haar studeren zo lang ze wil en laat haar dan trouwen, gebruik het geld voor haar bruiloft’, herinnert Singhs zoon zich te hebben gehoord.
Het gezin wordt nu verscheurd door de schikking. Singhs dochter wil dat officieel wordt erkend dat haar vader vermoord is, en weigert één cent van het geld van Verma aan te nemen. Ook wil ze niet trouwen, hoe graag de andere gezinsleden dat ook willen.
‘Hij zette zich in voor rechtvaardigheid en hij wilde altijd het beste voor Shahjahanpur’, zegt Diksha. ‘Niet veel mensen durven het aan om het tegen zo’n machtige minister op te nemen. Mijn vader was een van die zeldzame mensen die de waarheid durven te brengen.’
Meer dode journalisten
Singh is niet de enige journalist in India die zou zijn aangevallen omdat hij over de zandmaffia schreef. Ook Sandeep Kothari, die enkele weken na Singh stierf, Karun Misra (februari 2016) en Sandeep Sharma (maart 2018) kwamen om terwijl ze onderzoek deden naar illegale zandwinning.
‘De “zandmaffia” geldt in India als een van de machtigste, gewelddadigste en meest gesloten misdaadorganisaties van het land’
‘De “zandmaffia” geldt op dit moment als een van de machtigste, gewelddadigste en meest gesloten misdaadorganisaties in India’, zegt Aunshul Rege, universitair hoofddocent strafrechtszaken aan de Temple Universiteit in Philadelphia. Non-gouvernementele organisaties en journalisten die de illegale zandwinning in kaart willen brengen, krijgen onmiddellijk te maken met bedreigingen, intimidatie en corruptie. Want hoewel zand vrij gemakkelijk beschikbaar lijkt te zijn, is het een zeer lucratieve grondstof. Stranden vormen een bron van waardevolle mineralen als granaat, ilmeniet en zirkoon, die onder meer in de vliegtuig- en auto-industrie worden gebruikt om metaal te snijden en te zandstralen.
Verbod op zandwinning langs de kust
De stranden langs de kust van Tamil Nadu zijn al sinds 2000 doelwit van de zandbaronnen. Pas in 2013 kwam de overheid tegen hen in actie: er kwam een verbod op zandwinning, en een onderzoek naar mogelijk illegale activiteiten. Desondanks exporteerden lokale mijnbedrijven tussen 2013 en 2016 meer dan 2 miljoen ton ‘uit strandzand’ verkregen mineralen, volgens een rapport dat deskundigen indienden bij het Madras High Court.
Sandhya Ravishankar, een journalist uit Chennai, het voormalige Madras, de hoofdstad van Tamil Nadu, is een van de weinigen die schrijven over deze praktijken. Hoe gevoelig het onderwerp lag, bleek al op de dag van publicatie van haar eerste verhaal hierover. ‘Binnen twee uur na verschijnen kwam er een dagvaarding wegens laster bij de krant binnen, met mijn naam in de lijst beschuldigden.’
Ravihankar schreef vervolgens een serie van zes artikelen over de zandwinning die niemand wilde publiceren. Uiteindelijk durfde de Indiase non-profit nieuwssite The Wire het in januari 2017 aan de resultaten van haar onderzoek te brengen. Meteen begon ze dreigtelefoontjes te ontvangen, werd ze achtervolgd en plaatsten onbekenden bewakingsbeelden op internet, waarop ze in gesprek was met een bron, wat kennelijk was vastgelegd.
Uit angst voor represailles ging ze nooit terug naar het gebied waarover ze schreef. Journalisten van Forbidden Stories besloten echter om, mét Ravishankar, haar onderzoek naar illegale zandwinning in Tamil Nadu voort te zetten.
Bang om te praten
In een van de districten waar de zandmaffia het actiefst is, durven maar weinigen erover te praten. Zelfs de naam van de lokale mijn durven sommigen niet te noemen: V.V. Mineral.
Aan het hoofd van het bedrijf staat S. Vaikundarajan, wiens naam meer dan eens opduikt in gerechtelijke onderzoeken. ‘Zo’n 85 tot 90 procent van de zandwinning op stranden, legaal en illegaal, wordt verricht door deze ene familie’, zegt Ravishankar.
‘Zo’n 85 tot 90 procent van de zandwinning op stranden, legaal en illegaal, wordt verricht door deze ene familie’
Een woordvoerder van Vaikundarajan zegt dat alle beschuldigingen in die onderzoeken ‘ongegrond’ waren en ‘niet in overeenstemming met de wet’. Het bedrijf stelt nooit illegaal gehandeld te hebben en ontkent enige druk uit te hebben geoefend op iemand of bedreigingen te hebben geuit. ‘Sandhya Ravishankar richt zich om persoonlijke motieven tegen ons bedrijf’, aldus de woordvoerder in een verklaring, volgens wie de journalist zou werken voor een van de concurrenten van Vaikundarajan.
Overal prijkt de naam V.V. Mineral
Op elke straathoek in Thisayanvilai in Tamil Nadu, is wel een verwijzing naar V.V. Mineral te vinden. Het meest opvallend is het V.V. College of Engineering, een imposant en gloednieuw gebouw uit 2010 met bewakers voor de deur. De gevel, smetteloos wit met roze, valt op in dit arme boerendorp. Een stukje verderop prijkt de naam van de grote zandexploitant op een gezondheidscentrum.
In een rapport dat in mei verscheen, waarschuwt het VN-Milieuprogramma voor de wereldwijde gevolgen van zandwinning – zowel uit rivierbeddingen als op stranden. In de toekomst kan een tekort aan zand ontstaan als gevolg van ongecontroleerde zandwinning, waarschuwt het rapport.
Om zandmineralen van het strand te verkrijgen is veel minder zand nodig dan voor de bouw, maar evengoed verstoort ook dit proces het ecosysteem. ‘Wij zijn het enige bedrijf dat met geldige milieuvergunningen werkt. Dus dat we het milieu aantasten, is een fabeltje dat vanuit andere motieven wordt verspreid’, zegt een woordvoerder van V.V. Minerals. Volgens hem wordt de schade aan het strand niet veroorzaakt door zandwinning, maar door erosie als gevolg van de opwarming van de aarde en de gerezen zeespiegel.
Zandduinen zijn verdwenen
Tot nu toe hebben de autoriteiten, de media en ngo’s de schade die de zandwinning aanbracht aan milieu en landschap in Tamil Nadu, nauwelijks in kaart gebracht. Maar veel is met het blote oog te zien. ‘Een heel duidelijk gevolg is dat de zandduinen zijn verdwenen en de zee het land in is gestoomd’, zegt Ravishankar.
Forbidden Stories -journalisten ontmoetten een visser uit Kovalam, een dorp in Tamil Nadu, die klaagt dat de zee elk jaar een stukje meer van het strand afknabbelt, wat volgens hem een gevolg is van de illegale zandwinning in het gebied. De woningen zijn afgebroken en landinwaarts weer opgebouwd, om niet door de zee te worden opgeslokt. ‘De huizen die hier drie of vier jaar geleden stonden, waaronder die van ons, zijn voorgoed verdwenen’, aldus de visser. Ongeveer driehonderd lokale bewoners zouden zo hun huis hebben verloren.
‘Het water werd zout. De bananenplanten konden zich niet aanpassen en ik moest het land verkopen’
Een ander gevolg is dat zout water zich vermengt met het grondwater. ‘Het water werd zout’, aldus een lokale boer uit Kuttam. ‘De bananenplanten konden zich niet aanpassen, en ik moest het land verkopen.’
De langetermijngevolgen zijn moeilijk in te schatten. ‘Zandwinning kan decennia nadat ze is gestaakt nog erosie veroorzaken’, zegt Pascal Peduzzi, hoofd van de Global Change & Vulnerability Unit van het VN-milieuprogramma UNEP.
Intussen blijven de bedreigingen aanhouden tegen verslaggevers die over de zandmaffia schrijven. In mei 2019 meldde het Committee to Protect Journalists (CPJ) een nieuwe aanval in Odisha, een kuststaat ten noorden van Tamil Nadu. ‘Zes onbekenden, gewapend met machetes en andere scherpe voorwerpen, vielen journalist Pratap Patra aan’, aldus de CPJ. De aanval had te maken met een artikel waarin Patra beweert dat een lokale zandexploitant illegaal bezig is, zei hij tegen de CPJ.
‘Voordat ik begon waren er een paar journalisten zoals ik, maar ze werden lastiggevallen en bedreigd en hun families leefden in angst. Ze hadden geen andere keuze dan zich terug te trekken en hun onderzoek naar de illegale zandwinning te staken’, zegt Ravishankar. ‘Op dit moment ben ik waarschijnlijk de enige die hier nog over schrijft.’
Dit verhaal is een productie van Forbidden Stories, een samenwerkingsverband van veertig internationale journalisten die het werk voortzetten van collega’s die monddood zijn gemaakt, door censuur, vervolging, verjaging of moord. We publiceren wereldwijd in dertig media. Voor dit verhaal maakten Forbidden Stories-journalisten vier reizen naar India tussen december 2018 en juni 2019. Dat waren de Franse journalisten Jules Giraudat, Arthur Bouvart, Alexis Marant en Marion Guégan, Brice Pedrelotti (voor Le Monde) en Ashish Malhotra (freelancend voor The Guardian). Marion Guégan en Cécile Schilis-Gallego (Frankrijk) schreven de bevindingen aaneen. Vertaling uit het Engels door Laura Weeda.
Wie over de mijnindustrie schrijft, is zijn leven in veel landen niet zeker
Overal ter wereld worden journalisten die berichten over milieuschandalen ontslagen, verbannen of zelfs vermoord. In het project Forbidden Stories zetten veertig internationale journalisten hun werk voort. De Correspondent brengt de komende weken drie verhalen uit deze serie. Vandaag: een introductie. En: de macht van een goudmijn in Tanzania.
Dit is het verhaal dat de monddood gemaakte journalist Carlos Choc in Guatemala wilde maken
Een visser in Guatemala die actievoerde tegen vervuiling door een ijzer- en nikkelmijn, werd doodgeschoten door de politie. De verslaggever die dit naar buiten bracht, moest onderduiken. Wij hebben zijn werk voortgezet – en ontdekten dat de autoriteiten logen over de dood van de visser én over de vervuiling.
Deze mijn staat bekend om milieuvervuiling en geweld. Maar kan nog altijd probleemloos zijn goud verkopen
Wie wil berichten over milieuvervuiling bij de goudmijn North Mara in Tanzania, moet stalen zenuwen hebben. Zeker tien journalisten die erover schreven, en over het geweld tegen omwonenden, zijn bedreigd of gecensureerd. Wij ontdekten dat de misstanden er nog altijd voortduren.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
