In Zuid-Jemen ontstaat een oorlog-in-een-oorlog – en dat bedreigt de hele bevolking

In een oorlog die al ruim vier jaar duurt, met bijna 100.000 doden^* als gevolg en een dreigende hongersnood voor 10 miljoen Jemenieten, is op 8 augustus een nieuwe ronde gevechten begonnen. 

Deze keer raakten zuidelijke separatisten verbonden aan de Southern Transitional Council (STC)   slaags met regeringstroepen van president Abdrabbuh Mansur al-Hadi en namen ze de havenstad Aden in. Tot voor kort vormden ze nog een alliantie en trokken ze samen op tegen hun gemeenschappelijke vijand, de Houthi-rebellen in het noorden van het land.

Vorige week laaide de strijd in verschillende delen van Zuid-Jemen opnieuw op. Buurland en coalitiepartner Saoedi-Arabië kondigde deze maandag voor de tweede keer deze maand vredesbesprekingen aan in het Saoedische Jeddah. De vertegenwoordigers van de Jemenitische regering weigeren daar echter op in te gaan zolang de STC zijn troepen niet terugtrekt uit Aden.

Wat betekent het nieuwe geweld voor de bevolking?

Het geweld is een grote tegenslag voor de regering van Hadi. In 2014 raakte ze al de hoofdstad Sana’a kwijt aan de Houthi-rebellen, en nu heeft ze Aden, dat fungeerde als interim-hoofdstad, verloren aan de separatisten. Tegelijkertijd dreigt de door Saoedi-Arabië geleide coalitie om de Houthi-rebellen te bestrijden op dit moment uiteen te vallen.

Door de nieuwe gevechten dreigen ook de vredesbesprekingen tussen het regeringsleger en de Houthi-strijders te mislukken, die afgelopen december in het Zweedse Stockholm begonnen. Want nu eisen ook de separatisten van de STC een plek op aan de onderhandelingstafel. Door de onrust komt de toch al ontoereikende hulpverlening voor miljoenen hulpbehoevende Jemenieten nog verder onder druk te staan.

De aanleiding voor de strijd: een gevoel van verwaarlozing

Sinds de eenwording van Noord- en Zuid-Jemen in 1990 voelen de inwoners van het zuiden zich politiek gemarginaliseerd en economisch uitgebuit door de machthebbers uit het noorden. In 1994 leidde dat zelfs tot een korte burgeroorlog, die hard de kop in werd gedrukt door het regeringsleger.

Toen Houthi-opstandelingen begin 2015 vanuit het noorden van het land optrokken naar de hoofdstad Sana’a en president Hadi verdreven, verenigden zuidelijke strijders zich om een invasie van het zuiden te voorkomen. Daarbij werkten ze noodgedwongen samen met het regeringsleger.

De zuidelijke strijders speelden een belangrijke rol in die strijd, maar dat werd niet beloond. De voorzieningen in het zuiden bleven slecht, lonen van zuidelijke ambtenaren werden niet uitbetaald en zuidelijke leiders werden uitgesloten van belangrijke posities.

Begin vorig jaar waren de zuidelijke strijdgroepen het zat. Ze verdreven het regeringsleger uit Aden en eisten een einde aan de corruptie en economische achterstelling van het zuiden. Na koortsachtig overleg onder druk van coalitiepartners Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) legden beide partijen het weer bij. 

Op 8 augustus ging het opnieuw mis. Aanleiding was de dood van een zuidelijke generaal bij een droneaanval die door de Houthi-rebellen werd opgeëist. De leiding van de STC gelooft die lezing niet. Die denkt dat een factie binnen de regering-Hadi de Houthi’s daarbij hebben geholpen. De zuiderlingen verdreven daarop het regeringsleger uit Aden en namen ook enkele andere steden in Zuid-Jemen in.

Kan Jemen nu definitief uiteenvallen?

Officieel wil de STC de huidige regering ontdoen van ‘corrupte en terroristische elementen’. Maar het uiteindelijke doel van de STC is een onafhankelijke zuidelijke staat, zegt Elisabeth Kendall, die ik vroeg de ontwikkelingen te duiden. Ze is onderzoeker Arabische en Islamitische Studies aan het Pembroke College, Universiteit van Oxford, en is verschillende keren in Jemen geweest. 

Dat het zuiden ooit weer onafhankelijk wordt, is onwaarschijnlijk, zegt Kendall. ‘De Jemenitische regering en haar belangrijkste bondgenoot Saoedi-Arabië zien niets in een onafhankelijk Zuid-Jemen. De regering van Jemen zal nooit de macht over Zuid-Jemen willen verliezen, waar olie- en gasbronnen liggen. De internationale gemeenschap vreest dat onafhankelijkheid van het zuiden zowel leidt tot meer geweld in het zuiden zelf als tussen het noorden en het zuiden.’

De regering van Jemen zal nooit de macht over Zuid-Jemen willen verliezen, waar olie- en gasbronnen liggen

Hoewel de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) deze maandag nog verklaarden achter een eensgezind Jemen te staan, doet hun handelen anders vermoeden. De VAE vormen met Saoedi-Arabië de belangrijkste regionale spelers in de strijd tegen de Houthi-rebellen, en de leiders van beide Golfstaten zijn goed met elkaar bevriend. Maar in het zuiden van Jemen zijn de VAE op dit moment vooral bezig hun eigen belangen veilig te stellen, waarbij ze openlijk de kant hebben gekozen van de STC.

Kendall: ‘De VAE financierden de oprichting van de STC en rekruteerden duizenden soldaten in het zuiden, die vooral loyaal zijn aan de STC en niet aan de Jemenitische regering. De VAE deden dit omdat ze weinig vertrouwen hebben in de regering van president Hadi en een sterk zuiden willen om de invloed van terroristische groeperingen tegen te gaan.’ 

De VAE hebben ook grote commerciële belangen in het zuiden van Jemen. Invloed in belangrijke havens in Zuid-Jemen kan lucratief worden voor het land, en past ook in hun strategie om meer zeggenschap te verwerven in de Hoorn van Afrika. 

Zo verzwakt de internationale coalitie die strijdt tegen de Houthi-rebellen

De VAE en Saoedi-Arabië staan in de strijd tegen de Houthi-rebellen gebroederlijk naast elkaar, maar bij het conflict tussen de regering-Hadi en de zuiderlingen van de STC hebben ze tegengestelde belangen. 

Kendall: ‘De leiders van beide landen proberen het voor de buitenwereld te doen voorkomen dat ze de problemen in het zuiden van Jemen samen oplossen, maar de recente gevechten laten zien dat hun plannen voor Jemen niet op elkaar zijn afgestemd.’

Afgelopen juli maakten de VAE bekend een groot deel van hun militairen te hebben teruggetrokken uit Jemen. Ook sprak het land zich enthousiast uit voor een politieke oplossing met de Houthi-rebellen, terwijl Saoedi-Arabië blijft geloven in een militaire oplossing en een verdeeld Jemen juist wil voorkomen.

Die onenigheid verzwakt de coalitie, waar de Houthi-rebellen van kunnen profiteren. Zuidelijke strijders trekken al manschappen terug uit de troepenmacht die tegen de Houthi-rebellen strijdt om hen in het zuiden te kunnen inzetten, aldus Kendall. ‘Daarmee groeit de noodzaak voor de coalitie om snel een politieke regeling te treffen met de Houthi-rebellen.’ 

Is er nog hoop voor de vredesbesprekingen?

In december vorig jaar kwamen afgevaardigden van de Houthi-rebellen en de regering-Hadi bijeen in Stockholm om voor het eerst in twee jaar vredesbesprekingen te starten. Daar werd vooral gesproken over de strijd rond de havenstad Hodeidah, in het noordwesten van het land. 

Naast Aden is Hodeidah de enige nog functionerende haven in het land. Ruim 70 procent van het voedsel voor de 27 miljoen tellende Jemenitische bevolking, en het overgrote deel van de benodigde humanitaire hulp en brandstof komt via deze haven en het nabijgelegen Saleef het land binnen. 

De situatie rondom Hodeidah was destijds zo kritiek dat de onderhandelaars in Stockholm eerst een overeenkomst over Hodeidah wilden opstellen om pas daarna besprekingen tussen de regering-Hadi en de Houthi-rebellen te beginnen over duurzame vrede. Maar de ontwikkelingen in het zuiden maken dit proces een stuk ingewikkelder. Want nu eist een derde partij een plek op aan de onderhandelingstafel: de STC.

Om te voorkomen dat Jemen uit elkaar valt, moeten direct bredere, meer omvattende vredesbesprekingen beginnen

Kendall: ‘Om te voorkomen dat Jemen uit elkaar valt, moeten onmiddellijk bredere, meer omvattende vredesbesprekingen beginnen. Daaraan moeten niet alleen de STC deelnemen, maar ook andere groepen uit het zuiden en noorden van het land.’

Maar daarvoor moet eerst het geweld in het zuiden van het land stoppen, en dat lijkt voorlopig niet te gebeuren. Dat bleek vorige week wel in de regio Abyan, waar de STC militaire bases innam, in Hadramawt waar gevechten losbarstten na een bijeenkomst met tribale leiders, en in Shabwa, waar zware gevechten uitbraken tussen pro-separatistische troepen en de regering-Hadi. 

‘Als de gesprekken tussen de regering-Hadi en de STC in Jeddah niet succesvol zijn, de STC zijn controle blijft uitbreiden in Zuid-Jemen en de regering daar krachtig op reageert, ontstaat een nieuwe oorlog binnen een oorlog’, waarschuwt Kendall.

En daarvan zijn vooral de burgers in Jemen het slachtoffer. Nieuw geweld bemoeilijkt de toevoer van goederen via de haven en het vliegveld van Aden, wat de prijzen voor voedsel, brandstof en medicijnen verder opdrijft. En dat terwijl miljoenen Jemenieten nu al grote moeite hebben om te overleven.

Terwijl ambtenaren in Jeddah druk bezig zijn nieuw geweld te voorkomen, waarschuwde Lise Grande, die namens de VN de hulpverlening in Jemen coördineert, dat hulpgeld voor de hongerende bevolking dat landen hebben toegezegd niet is betaald. Hierdoor waren de hulporganisaties van de VN in mei al genoodzaakt de meeste vaccinatiecampagnes in het land op te schorten. Als het beloofde geld er niet alsnog komt, moeten binnen twee maanden 22 levensreddende programma’s worden gestaakt, waaronder hulp aan 2,5 miljoen ondervoede kinderen. Ook worden dan 12 miljoen mensen op rantsoen gesteld.